تمسّک ناسپاسان به حُکّام جور در رزق باری، پس معنای فقره دعا آن که اهون و خار و حقیر و پست ترین [۳] مخلوق تو نزد تو، کسی است که تو او را رزق و انتفاعات صوری و معنوی می‌دهی، و او از روی جهالت و غفلت و نقصان عقیده اطاعت غیر تو را می‌نماید از ابناء جنس خودش، اعنی اعیان و امراء و سلاطین را خضوع و تذلّل نموده و آنها را مستقلاً فاعل ما یشاء دانسته، به آنها تضرّع و ابتهال نماید به مؤثّریت و الوهیت و ربوبیت آنها، کما قال تعالی: « اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَ رُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِن دُونِ اللَّهِ [۴] » هر چه را انسان در عالم سوای حقّ مؤثر داند، کأ نّه به مقتضای شرک خفی، به الوهیت او قائل شده، با آن که خود آن معبودین مجازی در وجود، و توابع وجود و رزق و حیات و ممات، چون عابدین خود محتاج و فقیر بمالک الملوک اند، چنان که می‌فرماید: « وَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لاَّ یَخْلُقُونَ شَیْئًا وَ هُمْ یُخْلَقُونَ وَ لاَ یَمْلِکُونَ لاِءَنفُسِهِمْ ضَرًّا وَ لاَ نَفْعًا وَ لاَ یَمْلِکُونَ مَوْتًا وَ لاَ حَیَاةً وَ لاَ نُشُورًا [۵] »، جمع « واو و نون » که جمع ذی العقول است آورده، تا بدانی که مقصود از الآهه نه همان اجسام میته مصنوعه منحوته از ذهب و فضه و حدید و احجار مراد است، بلکه مقصود از آلهه همین بعض از افراد ناس، از امراء و حکام و ولات اند که آنها را خلق أعمی، مستقلاً مؤثّر دانسته، و نسبت آثار را در وصول انتفاعاتشان به آنها دهند، با آن که خود آنها محتاج و فقیر الی اللّه اند، به مقتضای: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ ---------- [۳]: ۴ - اصل: پسترین. [۴]: ۵ - سوره مبارکه توبه، آیه ۳۱. [۵]: ۶ - سوره مبارکه فرقان، آیه ۳. وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ [۱] »، زیرا که مالک جلب نفع و دفع ضرّ از خود نیستند، چه رسد به غیر. و اله: فِعال به معنی مفعول است، لأ نّه مألوه، أی معبود. و اثبات این مطلب که إله به معنی مطاع و معبود است و آنچه را سوای حق تعالی از روی وهم و پندار محلّ اتکال و اعتماد خود قرار داده به مقتضای: « أَلاَّ تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِی وَکِیلاً [۲] »، و آنها را مستقلاًّ اطاعت و تذلّل نمایند آن اله آنها است. مؤید آن قراءت ابن عباس است در: « وَ یَذَرَکَ وَ آلِهَتَکَ » بکسر الهمزة، أی: و عبادتک و اطاعتک، که حقّ تعالی خبر می‌دهد از لسان اشراف از قوم فرعون که درباره موسی به فرعون می‌گویند: « أَتَذَرُ مُوسَی وَ قَوْمَهُ لِیُفْسِدُوا فِی الاْءَرْضِ وَ یَذَرَکَ وَ آلِهَتَکَ [۳] »، یعنی: آیا وا می‌گذاری موسی و قوم او را که افساد و اغتشاش نمایند در ارض، و وا بگذارند تو را و عبادت و اطاعت تو را، یعنی مردم را خارج از تحت غلبه سلطنت تو نموده خود سلطنت نماید. چنان که نمرود به ابراهیم علیه السلام گفت: « لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلَهًا غَیْرِی لاَءَجْعَلَنَّکَ مِنَ الْمَسْجُونِینَ [۴] »، یعنی: اگر اخذ نمائی برای خود ربّ واجب الاطاعه ای غیر من، هر آینه قرار می‌دهم تو را از اشخاص دائم الحبس. بالجمله، پس ماحصل فقره دعا آن که: اهون و خوار و بی مقدارتر خلق نزد تو آن کسی است که تو او را رزق و حیات می‌دهی، و او غیر تو را عبادت و اطاعت نموده، و از قصور فهم خود جلب منفعت و دفع مضرّت خود را از غیر تو دانسته، و به او خشوع و تذلّل نماید. این است که فرماید: « وَ یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُهُمْ وَ لاَ یَضُرُّهُمْ ». [۱] ---------- [۱]: ۱ - سوره مبارکه فاطر، آیه ۱۵. [۲]: ۲ - سوره مبارکه اسراء، آیه ۲. [۳]: ۳ - سوره مبارکه اعراف، آیه ۱۲۷. [۴]: ۴ - سوره مبارکه شعراء، آیه ۲۹. [۱]: ۵ - سوره مبارکه فرقان، آیه ۵۵. .......: 📚✍ #شرحی بر صحیفه سجادیه میرزا ابراهیم سبزواری وثوق الحکماء https://eitaa.com/zandahlm1357