آشفتگي در آذربايجان و گيلان در ماه آوريل ۱۹۲۰ مشكلات متعددي در تبريز پديد آمد. ابتدا سابقه كوتاهي از حوادث آذربايجان ارائه مي‌شود. از زمان اشغال آذربايجان و تصرف تبريز به دست روس‌ها در ژانويه ۱۹۱۵، اين استان در وضعيت بحراني به سر مي‌برده است. طرفداري مسلمانان، از جمله كردها از عثماني؛ و مسيحيان از روس ها، در طول جنگ اوضاع را پيچيده تر كرد. در پي انقلاب روسيه، مسيحيان حامي خود را از دست دادند و اوضاع ايشان رو به وخامت رفت. در اواسط سال ۱۹۱۸، اوضاع آذربايجان بسيار بحراني بود. علاوه بر قحطي، به دنبال هجوم ترك‌ها به آذربايجان و غارت شهر‌هاي تبريز و اروميه در مي‌۱۹۱۸، مسيحيان از خانه و كاشانه خود آواره شدند؛ و بي نظمي و خونريزي گسترده اي پديد آمد. [۳] در ژانويه ۱۹۱۹، دولت ايران محمدولي [خان]، سپهسالار تنكابني را به واليگري آذربايجان منصوب كرد. اما او تمايل چنداني براي رفتن به تبريز نداشت. تلگراف وايت در ۱۴ ژانويه ۱۹۱۹ از اين قرار است: «سپهسالار سفر خود را به تبريز تا زمان حل مسئله كابينه به تأخير انداخت... او يكبار ديگر تصميم خود را براي عزيمت به تبريز در آينده نزديك اعلام كرد اما از آنجا كه احتمالاً وليعهد با آمدن او مخالف است، ممكن است بار ديگر سفر او به تأخير بيفتد. » [۴] وايت در ۲۵ ژانويه ۱۹۱۹ مي‌نويسد: «در حالي كه آينده كابينه نامعلوم به نظر مي‌رسد، سپهسالار، والي جديد آذربايجان، از رفتن به تبريز طفره مي‌رود... اكنون كه اوضاع مطابق ميل وثوق الدول پيش مي‌رود، سپهسالار بار ديگر اعلام كرده است كه به زودي عازم تبريز خواهد شد. آذربايجان مدت هاست گرفتار بي نظمي است و يك والي مقتدر نياز دارد... با اين حال گزارش‌ها حاكي از آن است كه وليعهد نظر مساعدي نسبت به او ندارد و به نظر نمي رسد كه اين دو بتوانند در كنار يكديگر در تبريز باقي بمانند. وليعهد تمايلي به حضور سپهسالار در تبريز ندارد و گفته مي‌شود سپهسالار تلاش مي‌كند نظر شاه را براي آوردن وليعهد [از تبريز] به تهران جلب كند. » [۱] در ۳۱ ژانويه ۱۹۱۹: «سفر سپهسالار براي مدت نامعلومي به تعويق افتاده است. » نهم فوريه ۱۹۱۹: «نيرو‌هايي كه به تبريز اعزام شده اند، هنوز نرسيده اند... گزارش‌هاي پادوك حاكي از ناآرامي در تبريز است و از ادامه شكايات والي عليه دخالت‌هاي وليعهد حكايت دارد. » [۲] در تلگراف ديگري در نهم فوريه چنين مي‌خوانيم: «در عمل مي‌توان مطمئن بود كه سپهسالار به تبريز نخواهد رفت. » [۳] اما در ۲۲ فوريه ۱۹۱۹ وايت چنين مي‌نويسد: «سپهسالار امروز صبح به رئيس الوزرا قول داد كه ظرف پنج روز آينده تهران را براي تصدي پست خود در تبريز ترك كند. وي حداقل در شش هفته آينده به تبريز نخواهد رسيد... مطلع شدم كه پس از گزارش پادوك هشتصد قزاق وارد تبريز شده اند، اما رئيس الوزرا معتقد است كه حداقل تا سه ماه آينده نظم به منطقه باز نمي گردد كه براي برقراري ثبات بسيار دير است» [۴] در ۲۷ فوريه ۱۹۱۹، وايت مي‌نويسد: ---------- [۳]: Majd, Persia in World War I، صص ۲۶۲-۲۳۷ [۴]: تلگرام وايت، شماره ۸۶، ۱۰۶۹/۰۰. ۸۹۱، مورخ۱۴ ژانويه ۱۹۱۹ [۱]: گزارش وايت، شماره ۴۷۹، ۱۰۸۷/۰۰. ۸۹۱، مورخ۲۵ ژانويه ۱۹۱۹ [۲]: تلگرام وايت، شماره ۹۹، ۱۰۷۵/۰۰. ۸۹۱، مورخ۹ فوريه ۱۹۱۹ [۳]: تلگرام وايت، شماره ۱۰۱، ۱۰۷۷/۰۰. ۸۹۱، مورخ۹ فوريه ۱۹۱۹ [۴]: تلگرام وايت، شماره ۱۰۵، ۱۰۷۹/۰۰. ۸۹۱، مورخ۲۲ فوريه ۱۹۱۹ 📚از قاجار تا پهلوی ✍محمد قلی مجد https://eitaa.com/zandahlm1357