شرح و تفسير
بهترين اعمال كريمان
امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه به نكتۀ مهمى دربارۀ آداب معاشرت اشاره كرده، مى‌فرمايد:«يكى از باارزش‌ترين كارهاى كريمان تغافل از چيزهايى است كه از آن آگاهند (و سرپوش گذاشتن بر آن لازم است)»؛ (مِنْ أَشْرَفِ أَعْمَالِ الْكَرِيمِ غَفْلَتُهُ عَمَّا يَعْلَمُ) .
كمتر كسى است كه عيب پنهانى يا آشكارى نداشته باشد و كمتر دوستى پيدا مى‌شود كه دربارۀ دوستش كار نامناسبى، هرچند به عنوان لغزش انجام ندهد.
افراد بزرگوار و باشخصيت كسانى هستند كه عيوب پنهانى افراد را ناديده مى‌گيرند و از لغزش دوستان چشم‌پوشى مى‌كنند و هرگز به رخ آنها نمى‌كشند.
اين كار، اولاً سبب مى‌شود كه آبروى مسلمان محفوظ بماند؛ آبرويى كه ارزش آن به اندازۀ ارزش خون اوست. ثانياً سبب مى‌شود فرد خطاكار يا صاحب عيب جسور نگردد و از همۀ اينها گذشته سبب مى‌شود رابطۀ مسلمان‌ها با يكديگر محفوظ بماند.
در اسلام، غيبت از بزرگ‌ترين گناهان شمرده شده و اين همه تأكيد براى حفظ آبروى مسلمانان است.
امير مؤمنان على عليه السلام در عهدنامۀ مالك اشتر مخصوصاً بر اين معنا تكيه كرده، مى‌فرمايد:«بايد دورترين رعايا نسبت به تو و مبغوض‌ترين آنها در نزد تو آنهايى باشند كه بيشتر در جستجوى عيوب مردمند، زيرا در (غالب) مردم عيوبى وجود دارد (كه از نظرها پنهان است و) والى از همه سزاوارتر است آنها را بپوشاند، بنابراين لازم است عيوبى را كه بر تو پنهان است آشكار نسازى».
از سويى ديگر مى‌دانيم خداوند ستار العيوب است و دوست دارد بندگانش نيز ستار العيوب باشند و تغافل يكى از طرق پوشاندن عيوب مردم است.
در حديث معروفى نيز از امام موسى بن جعفر عليه السلام مى‌خوانيم: مردى خدمتش آمده، عرض كرد: فدايت شوم از يكى از برادران دينى كارى نقل كردند كه من آن را ناخوش داشتم، از خودش پرسيدم انكار كرد، در حالى كه جمعى از افراد موثق اين مطلب را از او نقل كرده‌اند، امام فرمود:
«كَذِّبْ سَمْعَكَ وَ بَصَرَكَ عَنْ أَخِيْكَ وَانْ شَهِدَ عِنْدَكَ خَمْسُونَ قَسامَةً وَ قالَ لَكَ قَوْلاً فَصَدِّقْهُ وَ كَذِّبْهُمْ، وَ لا تُذِيْعَنَّ عَلَيْهِ شَيْئاً تَشِيْنُهُ بِهِ وَ تَهْدِمُ بِهِ مُرُوَّتَهُ، فَتَكُونَ مِنَ الَّذِيْنَ قالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ ؛گوش و چشم خود را در مقابل برادر مسلمانت تكذيب كن، حتى اگر پنجاه نفر سوگند خوردند كه او كارى كرده و او بگويد نكرده‌ام از او بپذير و از آنها نپذير، هرگز چيزى كه مايه عيب و ننگ اوست و شخصيتش را از ميان مى‌برد در جامعه پخش مكن، كه از آنها خواهى بود كه خداوند درباره آنها فرموده: كسانى كه دوست مى‌دارند زشتى‌ها در ميان مؤمنان پخش شود عذاب دردناكى در دنيا و آخرت دارند». ١
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغۀ خود در ذيل اين گفتار حكيمانه چند شعر از «طاهر بن الحسين» شاعر معروف عرب آورده است، وى مى‌گويد:
وَ يَكْفِيكَ مِنْ قَوْمٍ شَواهِدُ أَمْرِهِمْ فَخُذْ صَفْوَهُمْ قَبْلَ امْتِحانِ الضَّمائِرِ
فَإنَّ امْتِحانَ الْقَوْمِ يُوحِشُ مِنْهُمْ وَ ما لَكَ إلّا ما تَرى فِي الظَّواهِرِ
وَ إنَّكَ إنْ كَشَفْتَ لَمْ تَرَ مُخْلِصاً وَ أبْدى لَكَ التَّجْريبُ خُبْثَ السَّرائِرِ براى شناخت هر جمعيتى به ظاهر كار آنها قناعت كن. خالص آنها را برگزين پيش از آنكه ضمير آنها را آزمايش كنى.
زيرا امتحان كردن اقوام (و جست‌وجوى بواطن آنها) سبب وحشت از آنها مى‌شود. تو تنها به آنچه در ظاهر مى‌بينى قناعت كن.
زيرا اگر اصرار بر كشف باطن افراد داشته باشى فرد خالص و مخلصى را نخواهى يافت و اين كار آلودگى باطن بسيارى از افراد را بر تو آشكار مى‌سازد.
روشن است زندگى انسان‌ها بر خلاف كارهايى است كه انجام مى‌دهند، هرگاه انسان بخواهد جزئيات زندگى ديگران را با كنجكاوى و دقت پيدا كند و آنها را مورد بازخواست قرار دهد زندگى براى او تلخ خواهد شد و دوستانش از گرد او پراكنده مى‌شوند.
در حديث جالبى كه مرحوم علامۀ مجلسى در بحار الانوار آورده است از امير مؤمنان عليه السلام مى‌خوانيم:
«وَ عَظِّموُا اقْدَارَكُم بِالتَّغَافُلِ عَنِ الدَّنِّىِ مِنَ الْاُمُورِ... ولَا تَكوُنوُا بَحَّاثِينَ عَمَّا غَابَ عَنْكُمْ، فَيَكْثُرُ عَائِبُكُمْ... و تَكَرّموُا بِالتّعَامِى عَنِ الْاِسْتِقْصَاءِ ؛قدر و منزلت خود را با «تغافل» درباره امور پست و كوچك بالا بريد ... و زياده از امورى كه پوشيده و پنهان است تجسس نكنيد كه عيب‌جويان شما زياد مى‌شوند... و با چشم برهم نهادن از دقت بيش از حد در جزئيات، بزرگوارى خود را ثابت كنيد». ١
از اين حديث و پاره‌اى ديگر از احاديث اين نكته روشن مى‌شود كه موارد تغافل مربوط به امور سرنوشت‌سا