ابوالفضل احمد بن ابی طاهر از آن روی که نام پدرش طیفور بوده است ، به ابن طیفور نیز شهرت دارد و در منابع دو لقب کاتب و وراق را برای او ذکر کرده اند . او در سال 204 ق ( 819 م ) ، سال ورود مأمون عباسی از خراسان به بغداد ، در بغداد به دنیا آمده اما اصل وی از مرورود خراسان است ( مسعودی ، 4 / 183 ؛ ابن ندیم ، 163 ؛ آقا بزرگ تهرانی ، 3 / 142 ؛ امین ، 1 / 315 ؛ زرکلی ، 1 / 141) . او مورخی برجسته و معلم اطفال بود و گاهی شعر نیز می سرود . وی صاحب کتاب تاریخ بغداد و نخستین کسی است که در مورد بغداد تاریخ نوشته است (حاجی خلیفه ، 1 / 288 ؛ آقا بزرگ تهرانی ، 26 / 126 ) . ابن طیفور به سبب تألیف کتاب بلاغات النساء در میان شیعیان شهرت دارد . آقا بزرگ تهرانی بر این نظر است که تشیع ابن ابی طاهر از چاپ اول کتاب بلاغات النساء در سال 1326 ق معلوم می شود و این کتاب در چاپ دوم تحریف شده است (آقا بزرگ تهرانی ، همانجا ) . این کتاب از مصادر بحار الانوار است و علامه مجلسی خطبه حضرت زهرا (س) در مدینه و خطبه های زنان آل محمد (ص) در کوفه و شام را از آن نقل کرده است ( مجلسی ، 1 / 22 ؛ آقا بزرگ تهرانی ،3 / 142) . گفتنی است که بلاغات النساء تنها قطعه ای از کتاب المنثور و المنظوم ابن طیفور است و بقیه این کتاب 14 جلدی تا به حال به چاپ نرسیده است . (آقا بزرگ تهرانی ، همانجا ؛ زرکلی ، همانجا)
ابن ابی طاهر در حدود 50 کتاب تألیف کرده که برخی از آن ها عبارت است از :
- کتاب المؤلفین - لسان العیون - کتاب الهدایا - سرقات البحتری من أبی تمام
- فضل العرب علی العجم - کتاب الجواهر - کتاب الملک المصلح و الوزیر المعین
- کتاب العلة والعلیل - کتاب المعتذرین - کتاب مقاتل الفرسان
- کتاب الخیل کبیر - جمهرة نسب بنی هاشم
- سرقات الشعراء - أسماء الشعراء الاوائل - کتاب الجامع فی الشعراء و اخبارهم
- ألقاب الشعراء - مقاتل الشعراء (ابن ندیم ، 163 – 164 ؛ اسماعیل پاشا بغدادی ، 1/ 51 – 52 ؛ زرکلی ، همانجا )
وی در سال 280 ق ( 893 م ) در بغداد درگذشت و در باب الشام بغداد به خاک سپرده شد . او را به صفاتی چون حسن خلق و حسن معاشرت ستوده اند . ( ابن ندیم ، 163 ؛ سرکیس ، 1 / 370 ؛ زرکلی ، همانجا ) ابن طیفور فرزندی به نام عبید الله و مکنی به ابو الحسین داشته که او نیز مانند پدرش به تألیف و تصنیف مشغول بوده است و از میان آثارش می توان به کتاب المتظرفات و المتظرفین اشاره کرد . همچنین وی مطالبی به کتاب تاریخ بغداد پدرش افزوده و بخش های اخبار المعتمد ، اخبار المعتضد ، اخبار المکتفی و اخبار المقتدر به قلم او است . ( ابن ندیم ، 164 )
منابع :
آقا بزرگ تهرانی ، الذریعه ، به کوشش سید احمد حسینی ، بیروت ، 1406 ق ؛ الامین ، سید محسن ، اعیان الشیعه ، به کوشش حسن الامین ، دار التعارف ، بیروت ، [ بی تا ] ؛ ابن ندیم ، ابو الفرج محمد بن ابی یعقوب اسحق ، الفهرست ، به کوشش رضا تجدد ، [ بی تا ] ، [ بی جا ] ، [ بی نا ] ؛ اسماعیل پاشا بغدادی ، هدیة العارفین ، استانبول ، 1951 م ، [ افست ] بیروت ، دار احیاء التراث العربی ، [ بی تا ] ؛ حاجی خلیفه ، مصطفی بن عبد الله ، کشف الظنون ، دار احیاء التراث العربی ، بیروت ، [ بی تا ] ؛ الزرکلی ، خیر الدین ، الاعلام ، بیروت ، 1980 م ؛ سرکیس ، الیان ، معجم المطبوعات العربیه، قم ، 1410 ق ؛ مجلسی ، محمد باقر ، بحار الانوار ، بیروت ، 1403 ق ؛ مسعودی ، ابوالحسن علی بن الحسین ، مروج الذهب ، به کوشش اسعد داغر ، قم ، 1409 ق .
May 11
اوضاع سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی کوفه در عهد جابر جعفی (حدود 50 – 128ﻫ.ق)
چکیده:
جابربن یزید جعفی از اصحاب نامدار امام باقر و امام صادق (ع) و از بزرگترین علمای شیعه است که در زمان خود در شاخه های علمی حدیث، تاریخ، فقه، تفسیر و کلام سرآمد بود. شرح احوال، آراء، عقاید و آثار او در منابع رجالی شیعه و سنی و برخی مآخذ پراکنده به تفصیل آمده و اخیراً تحقیقات جدیدی نیز پیرامون وی صورت گرفته است. اما درباب وی آنچه کمتر مورد پژوهش قرار گرفته، تأثیرات محیط پیرامونی بر شکل گیری شخصیت او است. لذا این مقاله به بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی کوفه در دوره حیات جابربن یزید می پردازد. دوران زندگانی جابر جعفی در کوفه، مصادف با عهد اموی و حوادثی چون فاجعه عاشورای 61، قیام توابین و قیام مختار، قیام زیدبن علی (ع)، قیام عبدالله بن معاویه و ... و مقارن با دوران چهره های علمی برجسته ای چون ابوحنیفه، حبیب بن ابی ثابت، حمادبن ابی سلیمان، ابن ابی لیلی، عاصم بن ابی النَجود، عامر شعبی، سفیان ثوری و... بود و زندگانی در چنین فضایی در شکل گیری شخصیت علمی و فرهنگی جابربن یزید جعفی سهم فراوان داشت.
متن کامل مقاله پیوست است.