شكر واسطه ‏ى نعمت علاوه بر اينكه اطاعت از خالق و حقشناسى از مخلوق است، داراى اثر روانى است و شكرگزار، خود از آن اثر منتفع مى‏گردد. على (ع) فرموده: آن كس كه به تو نعمت مى‏دهد و شكرش را ادا مى‏كنى اگر قلبا از تو راضى باشد، شكرت بر خشنودى و وفايش مى‏افزايد و اگر بر تو خشمگين باشد، شكر تو موجب صلاح ضمير و عطوفتش مى‏گردد. امام سجاد (ع) در در پيشگاه خداوند عرض مى‏كند: و ان اشكر الحسنه، بار الها! موفقم بدار كه خوبى را شكر نمايم. امام (ع) به گونه ‏اى سخن گفته كه شامل تمام نعمتها مى‏شود، خواه نعمتهايى كه آفريدگار بدون واسطه به او اعطا فرموده و خواه نعمتهايى كه با واسطه ‏ى دست بشر به وى رسيده است. خلاصه، شكر نعمت به معناى وسيع خود از وظايف قطعى افراد متنعم است و به صريح قرآن شريف شكر نعمت موجب افزايش آن مى‏گردد و كفران نعمت، عذاب شديد الهى را در پى دارد.

شكرگزارى در زمينه ‏ى اعطاى نعمت، بجا و صحيح است، اما اگر كسى بدون دريافت نعمت زبان به شكرت بگشايد مى‏توانى عمل او را نوعى اعلام خطر تلقى كنى، زيرا كسى كه روزى بى‏حساب تو را شكر مى‏كند ممكن است روزى بى‏حساب به ذم و بدگوييت زبان بگشايد و اين مطلب را حضرت على (ع) در عبارت كوتاهى خاطرنشان فرموده است: من شكر على غير احسان ذم على غير اساءه. كسى كه بدون احسان تو را شكر مى‏گويد، بدون بدى نيز تو را مذمت مى‏كند.

امام سجاد (ع) در ادامه به پيشگاه خداوند عرض مى‏كند: و اغضى عن السيئه: بار الها! به من توفيق عنايت فرما كه از بديها چشم ‏پوشى نمايم.

يكى از برنامه‏هاى انسان‏ سازى در مكتب آسمانى پيغمبران اين بود كه به پيروان خود درس حسن‏نظر مى‏دادند، به آنان مى‏گفتند: جهان و جهانيان را از ديدگاه خوشبينى بنگريد و از #عيب جويى و سوءنظر اجتناب نماييد . حضرت عيسى بن مريم در رهگذر با حواريون از كنار سگ مرده‏ اى عبور كردند. حواريون از تعفن و بوى بد آن لاشه سخن گفتند، اما حضرت عيسى (ع) فرمود: چقدر دندانهايش سفيد است.

از جمله‏ى صفات حضرت بارى ‏تعالى آشكار نمودن خوبيها و پوشاندن بديها است: يا من اظهر الجميل و ستر القبيح: اگر انسانى بتواند اين دو صفت بزرگ را تمرين كند و خويشتن را به آن دو متخلق سازد، او به كامل مطلق يعنى ذات اقدس الهى تشبه يافته است و اميرالمومنين (ع) از اين مزيت و كمال، برخوردار بود: على (ع) فرمود: اگر مومنى را در حال گناه مشاهده كنم او را با لباس خود مى‏پوشانم، يا آنكه فرموده است با لباس خودش مى‏پوشانم.

اولياى گرامى اسلام درباره ‏ى حسنات يا كارهاى خوب و همچنين درباره‏ى سيئات يا كارهاى بد از ابعاد مختلف سخن گفته و در هر بعدى وظيفه ‏ى اسلامى و انسانى پيروان خود را بيان نموده است. در جايى كه ديگرى به شما نيكى كند وظيفه ‏ى شما شكرگزارى اوست و اين همان جمله‏ ى اول دعاى امام سجاد (ع) است: و ان اشكر الحسنه. در جايى كه ديگرى به شما بد كند وظيفه ‏ى كرامت خلق شما چشم‏پوشى و ناديده گرفتن بدى اوست و اين دستور، همان جمله‏ ى دوم دعاى امام سجاد (ع) است: و ان اغضى عن السيئه. در جايى كه شما موفق شديد به دگرى احسان نماييد، خداوند را بر اين موفقيت حمد كنيد و شكر او را در كار نيكى كه انجام داده‏ايد بجاى آوريد. در جايى كه شما دچار لغزش گرديديد و نسبت به دگرى بد كرديد، استغفار كنيد و از پيشگاه خداوند طلب آمرزش نماييد،

امام صادق (ع): در جايى كه از دگرى به شما نعمتى رسيده آن را همواره به خاطر داشته باشيد و از ياد نبريد، جايى كه شما به دگرى خدمت نموده‏ايد و به وى نعمتى داده‏ايد آن را فراموش كنيد مبادا موقعى بر سرش منت بگذاريد و اجر خود را در پيشگاه پروردگار عالم از ميان ببريد اميرالمومنين (ع): در جايى كه شما به دگرى احسان مى‏كنيد و او را از عطاى خويش برخوردار مى‏سازيد، بكوشيد در كيفيت احسان، نكاتى را كه حضرت صادق (ع) ضمن حديثى تذكر داده است رعايت كنيد و بدين وسيله عمل نيك خود را در پيشگاه حضرت بارى‏تعالى گرانقدر نماييد. امام صادق (ع) فرموده: صلاح و شايستگى عمل معروف را وابسته به سه چيز مى‏بينم: كوچك شمردن، پنهان داشتن، و تعجيل در انجام آن. چه وقتى عطاى خود را كوچك شمردى آن را در نظر گيرنده‏ى عطا بزرگ نموده‏اى، وقتى خدمت خود را پنهان داشتى نعمت را تتميم و تكميل كرده‏اى، و چون در انجام خدمت عجله نمايى آن را بر گيرنده‏ى نعمت گوارا ساخته‏اى.

شكر حسنات و چشم‏ پوشى از سيئات داراى فوايد روانى و آثار عملى است ، شكر نعمت مايه ‏ى تشويق منعم است، در وى اثر روحى مى‏گذارد و او را با علاقه و رغبت بيشترى به خدمات اجتماعى وا مى‏دارد، به علاوه، دگران را نيز به راه نيكوكارى سوق مى‏دهد و بر تعداد خدمتگزاران مى‏افزايد و در نتيجه، جامعه از تعاون و رفاه بيشترى برخوردار مى‏گردد. بر عكس، بى ‏تفاوتى در مقابل احسان و خوددارى از شكر منعم مايه‏ ى دلسردى و ياس مى‏شود و خدمتگزاران را در ادامه‏ى خدمت بى‏رغبت مى‏نمايد.

اثر مفيد تشويق منحصر در شكر منعم و خدمتگزارى اهل احسان نيست، بلكه تشويق مى‏تواند محصل خردسال و جوان را در رشته‏ ى درس خواندن، كارمند دولت را در وظايف ادارى و نيروهاى مسلح را در دفاع از كشور، بيش از پيش دلگرم نمايد و آنان را با جديت زيادترى در ادامه‏ى كار وادار سازد. حضرت اميرالمومنين (ع) ضمن عهدنامه‏ ى خود تشويق نظاميان خدمتگزار و نام بردن از خدمات آنان را اكيدا به مالك اشتر، والى مصر، توصيه فرموده: و واصل فى حسن الثناء عليهم و تعديد ما ابلى ذو و البلاء منهم، فان كثره الذكر لحسن افعالهم تهز الشجاع و تحرض الناكل. همواره از نظاميان خدمتگزار به نيكى ياد كن و كارهاى بزرگى را كه انجام داده‏اند به شمار آور، چه زياد نام بردن از كارهاى نيك آنان افراد شجاع را تحريك مى‏كند و اشخاص سست را ترغيب مى‏نمايد و به تحرك و فعاليت وادار مى‏سازد.

گكفران نعمت : امام صادق (ع) فرموده : خدا لعنت كند كسى را كه قطع راه معروف مى‏نمايد و مانع احسان نيكوكار مى‏گردد، او مردى است حق‏ناشناس، به وى احسان مى‏شود، نعمت منعم را كفران مى‏نمايد و بر اثر اين عمل ناروا راه خير را سد مى‏كند و مانع آن مى‏گردد كه نيكوكار در مورد شخص دگرى قدم بردارد و كار معروفى را درباره‏ى او انجام دهد.

چشم‏پوشى از سيئه مانند شكر حسنه داراى اثر مفيد روانى و اجتماعى است، شكر حسنه، اهل معروف را در راه خير تشويق مى‏كند و كسانى را كه اهل معروف نيستند به اين راه سوق مى‏دهد. چشم‏پوشى از سيئه نيز مى‏تواند زمينه‏ ى كرامت خلق شود و آدمى به سجيه ‏ى عفو و اغماض گرايش يابد و اگر چشم‏پوشى نشود چه بسا پيگيرى از يك سيئه منشاء سيئات بسيار گردد، مايه ‏ى مشاجره و اختلاف شود، و ممكن است در مواقعى كار مشاجره به مفاسد ندامت‏ بار و غير قابل جبران منتهى گردد.

امام سجاد (ع) در جمله‏ى اول دعاى در پيشگاه خداوند عرض مى‏كند: و ان اشكر الحسنه: بار الها! موفقم بدار كه نيكى را شكرگزار باشم. انفاق مالى اگر بجا و نيكو باشد سزاوار شكر است و بايد از عمل منعم قدردانى نمود، اما اگر انفاق، نابجا و در غير مورد باشد، نه تنها شايسته‏ ى شكر نيست بلكه ممكن است در پاره‏اى از موارد بر اثر اسراف و تضييع مال شايان توبيخ باشد. گاه شخص شهرت‏ طلب و خودخواه مجلس ضيافتى تشكيل مى‏دهد و از جمعى دعوت مى‏كند، هدفش از اين دعوت، پذيرايى دوستانه و ضيافت برادرانه نيست بلكه مى‏خواهد خود را نشان بدهد و خويشتن را بلندآوازه نمايد. از اينرو در تهيه ‏ى غذا و كيفيت و كميت آن افراط مى‏كند و به اسراف و زياده‏روى دست مى‏زند و چون طعام تهيه شده چندين برابر نياز مهمانان بوده، پس از پذيرايى قسمت اعظم غذا در سفره باقى مى‏ماند و بدبختانه بيشتر غذاى باقيمانده در ظروف زباله ريخته مى‏شود و تبذير و اسراف نعمت به ميان مى‏آيد. اين قبيل انفاقها را شرع مقدس، احسان نمى‏داند و انفاق‏كننده استحقاق شكر ندارد.