خداوند در قرآن شريف فرموده است:
و ما من دابه فى الارض الا على الله رزقها.
هيچ جنبندهاى در زمين نيست مگر آنكه رزقش به عهده ى خداوند است.
يعنى پروردگار توانا گردش كارگاه عظيم خلقت را در خشكى و دريا به گونه اى حكيمانه پايهگذارى نموده است كه پيوسته غذاهاى مختلف تمام موجودات زنده با نظم مخصوصى در دامن طبيعت پرورش مىيابد،
گياهان از زمين و آب و آفتاب تغذيه مىكنند و رشد مىنمايند، دانهخواران و علفخواران از روييدنىها ارتزاق مىنمايند و به حيات خود ادامه مىدهند.
غذاى حشرات گوناگون در آغوش طبيعت مهيا مىگردد و نسل حشرات به طور طبيعى گسترش مىيابد و غذاى پرندگان حشرهخوار آماده مىشود و حياتشان برقرار مىگردد.
عقابها و كركسها و ديگر پرندگان گوشتخوار از شكار پرندگان كوچك ارتزاق مىنمايند
همچنين درندگان از شكار ديگر حيوانات،
و خلاصه همانطورى كه در قرآن شريف آمده :
"رزق همه ى جنبندگان زمين را خداوند از مجراى قوانين تكوينى خود تامين مىنمايد."
رزق انسانها نيز همانند ديگر موجودات زنده به عهدهى خداوند است.
هر موجود زندهاى براى دست يافتن به رزق خود نوعى فعاليت و حركت دارد و از پى روزى مىرود
و انسان نيز موظف است فعاليت نمايد تا رزق خود را به دست آورد.
ولى فعاليت انسان در طلب رزق با فعاليت جنبندگان زمين تفاوتهايى دارد،
از آن جمله رزق روزى خواران همان است كه در سفرهى طبيعت، خود به خود مهيا مىگردد و نيازى به فعاليت روزىخواران ندارد، چرندگان از گياهانى كه در زمين مىرويد ارتزاق مىكنند و خودشان نمىتوانند زمين خشكى را سبز و خرم نمايند، زنبورهاى عسل از گلهايى كه در طبيعت به وجود مىآيد روزى مىخورند و خودشان قادر نيستند باغ و گل ايجاد نمايند. پرندگان و خزندگان و درندگان و تمام جنبندگان برى و بحرى رزقشان همان است كه آفريدگار حكيم در طبيعت براى آنها آماده مىكند و خودشان نمىتوانند چيزى بر آن بيفزايند،
اما انسان آزاد و آگاه با مغز خلاقى كه دارد مىتواند از منابع طبيعت حداكثر استفاده را بنمايد، اراضى موات را احيا كند و آنها را به زمين كشاورزى و باغهاى ميوه مبدل نمايد و از محصولشان ارتزاق كند، مىتواند موسساتى را براى دامپرورى و مرغدارى تشكيل دهد، با مراقبتهاى علمى موجبات تكثيرشان را فراهم آورد و به عدهى زيادى از انسانها غذا برساند.
تمام مردم موظف اند براى تامين معاش و به دست آوردن رزق حلال تلاش و كوشش نمايند و به سختى و مشقت آن تن در دهند.
*رسول اكرم (ص) فرموده است: خداوند دوست دارد بنده ى خود را ببيند كه براى طلب رزق حلال در رنج و مشقت است.
اشخاص باايمان توجه داشته باشند كه تلاشگران و افراد زحمتكش از نظر وسعت يا مضيقه ى رزق، با يكديگر متفاوت اند
و به صريح قرآن شريف اين تفاوت مستند به مشيت حكيمانه ى ذات اقدس الهى است،
اوست كه به بعضى رزق وسيع مىدهد و بعضى را در تنگناى روزى مىگذارد.
*ان ربك يبسط الرزق لمن يشاء و يقدر انه كان بعباده خبيرا بصيرا.
خداى تو است كه هر كس را بخواهد روزى وسيع مىدهد يا در مضيقهاش مىگذارد كه او به مصلحت بندگان خود آگاهى و بصيرت دارد.
*امام باقر از رسول اكرم سلام الله عليهما در قالب #حديث_قدسی بیان نموده كه خداوند فرمود:
بعضى از بندگان با ايمانم دينشان سالم نمىماند
مگر با غنى و توسعه ى زندگى و سلامت بدن.
من آنان را بدين امور آزمايش مىكنم و دينشان سالم مىماند.
بعضى از بندگان باايماناند كه دينشان مصون نمىماند مگر با تهيدستى و نادارى و عارضهى بدنى،
آنان را بدين امور امتحان مىكنم و دينشان سالم مىماند،
و من عالم به صلاح دينى بندگان مومن خود هستم.
3 نکته:
اول آنكه رزق تمام جنبندگان روى زمين و روزىخواران بر اساس نظام خلقت به عهدهى خداوند است،
دوم براى به دست آوردن رزق، همه ى جنبندگان تلاش مىكنند و انسان نيز بايد نيروى خود را به كار اندازد و در راه به دست آوردن رزق كوشش نمايد،
سوم آنكه تقسيم رزق و زياد و كم بودن آن وابسته به مشيت حكيمانهى خداوند است، اوست كه بعضى را در رفاه و آسايش قرار مىدهد و بعضى را دچار مضيقه و سختى مىنمايد.
با فرارسيدن ايام #پير ى و كبر سن،
از طرفى قواى بدن به ضعف مىگرايد و آدمى از فعاليت و كوشش براى به دست آوردن رزق بازمىماند و آنطور كه بايد نمىتواند فعاليت نمايد،
و از طرف ديگر نياز به رزق و غذا امرى است ضرورى و آدمى تا آخر عمر به غذا احتياج دارد.
امام سجاد (ع) رزق و روزى ايام كبر سن را در ضمن دعا اينچنين به پيشگاه بارىتعالى عرض مىكند:
«و اجعل اوسع رزقك على اذا كبرت».
بار الها! وسيعترين رزق خود را براى من در كبر سنم قرار ده.
در واقع، امام (ع) مىخواهد بگويد:
پروردگارا! در كبر سن، قواى بدنم ضعيف مىشود و آنطور كه بايد قدرت فعاليت ندارم.
در آن موقع تو مرا مشمول فيض مخصوص خود قرار ده
و با توسعه دادن رزق خود به من، ناتوانيم را جبران نما
و كمبودم را تتميم و تكميل كن
و مرا از نيازمندى و احتياج به مردم رهايى بخش.
افراد تا وقتى زندهاند و با وجود #پیری و كبر سن قدرت كار دارند،
هر چند ضعيف باشند، بايد كار كنند و شرافت انسانى خود را محافظت نمايند
و اگر زمانى فرارسد كه ديگر قدرت كار نداشته باشند، در آن موقع لازم است :
یا مردم به عنوان مواسات و تعاون عمومى، يا به عنوان خدمات اسلامى يا انسانى، زندگى آنان را اداره كنند،
يا بيتالمال مسلمين (ولو تحت عنوان #بازنشستگی ) متكفل امورشان گردد
على (ع) در ايام حكومت خود از نقطه اى عبور مىكرد و جمعى با آن حضرت بودند. بين راه با #پيری كور و كهنسال برخورد نمود كه گدايى مىكرد و از مردم درخواست كمك داشت.
حضرت از مشاهدهى اين وضع ناراحت شد، رو كرد به اطرافيان خود و فرمود: اين چيست؟
نفرمود: اين شخص كيست؟ خواست بفرمايد اين چه وضع تاثر بارى است كه من مشاهده مىكنم؟
عرض كردند: يا اميرالمومنين اين پيرمرد سائل، نصرانى است.
حضرت فرمود: يك عمر او را به كار گرفته ايد و به سهم خود در اجتماع خدماتى نموده است،
اينك كه #پير و كور شده است تركش نمودهايد،
سپس دستور داد زندگى او را از بيتالمال اداره نمايند.
خداوند رزق انسانها و همه ى جنبندگان روى زمين را ضمانت نموده است،
ولى ضمانت بارى تعالى بدان معنى نيست كه مردم از تلاش و كوشش دست بردارند بلكه فعاليت در راه طلب حلال وظيفهى قطعى تمام افراد است.
*امام عسكرى (ع) فرموده: رزقى را كه خداوند ضمانت نموده است تو را از وظيفه ى سعى و كوشش باز ندارد.
با فرارسيدن كبر سن نيروى فعاليت تدريجا كاهش مىيابد و افراد نمىتوانند آنطور كه بايد كار كنند و رزق خود را با عزت به دست آورند.
در اين موقع بايد از خداوند طلب رزق وسيع نمايند و از ذات مقدس او استمداد كنند تا رزقشان محفوظ باشد.
جملهى دعاى امام سجاد (ع) ناظر به اين امر است:
«و اجعل اوسع رزقك على اذا كبرت»،
بار الها! وسيعترين رزق خود را براى من در كبر سنم قرار ده.
امام (ع) در جملهى دوم دعا، به پيشگاه خداوند عرض مىكند:
«و اقوى قوتك فى اذا نصبت»،
بار الها! قويترين نيرو و قوت اعطايى توبه من در ايام فرسودگى و تعبم باشد.