موقعى كه حضرت موسى و هارون از طرف بارى‏تعالى ماموريت يافتند نزد فرعون بروند و او را دعوت نمايند، خداوند به آن دو دستور داد: اذهبا الى فرعون انه طغى. فقولا له قولا لينا لعله يتذكر او يخشى. شما دو نفر نزد فرعون برويد كه به طغيان و سركشى گرايش يافته است، با او به نرمى سخن بگوييد، شايد متذكر شود و از عذاب الهى بترسد. امام على (ع) فرموده: زبانت را عادت ده كه گفتارش هميشه نرم و ملايم باشد.

مردى به نام اسحاق كندى كه در زمان خود فيلسوف عراق بود، به نوشتن كتابى دست زد كه حاوى تناقضهاى قرآن باشد. در اين كار همت گمارد و براى انجام آن تنها در منزل نشست و مشغول به نوشتن گرديد. روزى يكى از شاگردان او بر حضرت امام عسكرى (ع) وارد شد. حضرت به وى فرمود: آيا در بين شما يك مرد رشيد نيست كه استادتان را از كارى كه درباره‏ى قرآن شروع كرده، بازدارد؟ عرض كرد: ما از شاگردان او هستيم، چطور ممكن است در اين مورد يا ديگر موارد به او اعتراض نماييم؟ امام فرمود: آيا حاضرى آن را كه به تو مى‏آموزم در محضر استادت انجام دهى؟ عرض كرد: بلى. فرمود: نزد او برو، با وى به لطف و گرمى انس بگير و در كارى كه مى‏خواهد انجام دهد ياريش نما و چون مانوس گشتى، بگو براى من سئوالى پيش آمده است، اجازه مى‏خواهم بگويم و از مثل شما توقع اين اجازه هست. سپس بگو: اگر تكلم‏كننده ‏ى به اين قرآن نزد شما بيايد و اين سئوال مطرح گردد كه آيا جايز است مراد گوينده‏ ى قرآن از گفته ‏هاى خودش غير آن باشد كه شما گمان برده‏ايد و آن را برداشت نموده‏ايد، او در پاسخ خواهد گفت: اين احتمال جايز است، زيرا مردى است كه مى‏فهمد آن را كه مى‏شنود. وقتى با سخن تو ملزم گرديد، به او بگو: شما از كجا مقصد متكلم قرآن را درك نموده‏ايد؟ شايد منظور او غير آن چيزى باشد كه شما گمان برده‏ايد. آن مرد نزد فيلسوف كندى رفت و طبق دستور امام، پس از تلطف و مهر، مطلب را با وى در ميان گذارد، آنقدر اين كلام موثر افتاد كه به او گفت: دوباره بگو، دوباره گفت. فيلسوف، پس از انديشه و تفكر، ابراز داشت: اينكه گفتى به اعتبار لغت، محتمل است و از جهت دقت نظر جايز. اين احتمال صحيح و اساسى طبق دستور امام عسكرى (ع) به نرمى و ملايمت و با حفظ شخصيت فيلسوف تحصيلكرده القا گرديد، از اين رو در وى اثر مفيد گذارد و او را در نوشتن كتاب دودل و مردد ساخت. اگر همين مطلب با تندى و خشونت ادا مى‏گرديد، وى را در عقيده‏ى خود مقاوم مى‏نمود و به گفته‏هايش پافشارى نشان مى‏داد.

نرم‏خويى نيز همانند نرم‏گويى، در قرآن شريف و روايات آمده است. خداوند نرم‏خويى رسول گرامى را كه از عوامل جلب قلوب و جذب نفوس بود، به حساب رحمت واسعه‏ى خود گذارده و فرموده است: فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظا غليظ القلب لا نفضوا من حولك. اى پيمبر! تو در پرتو رحمت خداوند، با مردم برخورد نرم و ملايم دارى، اگر تندخو و سخت‏دل مى‏بودى، مردم از اطرافت پراكنده مى‏شدند.

از جمله وصاياى على (ع) به فرزندش حضرت مجتبى اين بود كه: هر كس با تو به غلظت و تندخويى مواجه مى‏شود تو با او به نرمى و ملايمت برخورد كن، چه نرمى تو با وى مى‏تواند به سرعت موضعش را تغيير دهد و او را با تو نرم و ملايم سازد. در وصف رسول اكرم (ص) آمده است كه آن حضرت در سخن گفتن از همه راستگوتر و در اخلاق از همه نرم‏خوتر بود.

نرم‏خويى در ايجاد محبت، نقش بسيار موثر دارد و افرادى كه شخص نرم‏خو را به اين صفت مى‏شناسند نسبت به وى علاقمند مى‏شوند. على (ع) فرموده: كسى كه با اطرافيان خود با نرم‏خويى برخورد نمايد، از محبت دائم بستگان خويش برخوردار مى‏گردد.

«عريكه» صفتى است كه با سرشت آدمى آميخته شده و به معناى «طبيعت» است، پس اگر كسى با طبيعت نرم آفريده شود مى ‏توان از وى توقع داشت كه نرم‏خو و ملايم باشد،

سوال : کسی كه از مادر، تندخو و عصبى مزاج متولد گرديده، آيا مى‏تواند نرم‏خو شود و خويشتن را به اين خلق پسنديده متخلق نمايد؟ پاسخ اين پرسش خوشبختانه مثبت است و بشر مى‏تواند با سعى و مجاهده وضع طبيعى خويشتن را تغيير دهد و در خود طبع دومى را به وجود آورد كه نقطه‏ى مقابل طبع اول باشد و براى شاهد مى‏توان نمونه‏هاى متعددى را ذكر كرد : ريه به طور طبيعى براى تنفس هواى پاك آفريده شده است، كسى كه در اولين بار به سيگار لب مى‏زند و دود آن را به ريه مى‏فرستد وضع مزاجش متحول مى‏گردد، سرفه و عطسه مى‏آيد، احساس سرگيجه مى‏كند، آب از چشم و بينيش خارج مى‏شود، گويى ريه با زبان طبيعى خود فرياد مى‏زند: من براى دود آفريده نشده‏ام، اين چه سمى بود كه به درون من فرستادى؟ اگر شخصى كه ريه عضو بدن اوست متوجه گردد، به خطاى خويش پى ببرد و ديگر به اين كار ناروا دست نزند، وضع طبيعى ريه محفوظ مى‏ماند و راه خود را به سلامت مى‏پيمايد. اما اگر به ناراحتى ريه و ديگر عوارض ناشى از آن اعتنا ننمايد و مكرر در مكرر، دود به ريه بفرستد، وضع طبيعى ريه تدريجا عوض مى‏شود، با سم دود، انس مى‏گيرد، رفته‏رفته به آن عادت مى‏كند، و پس از تكرار هزاران بار، آنچنان مى‏شود كه نه تنها از دود احساس ناراحتى نمى‏كند بلكه از آن لذت مى‏برد و اگر دود سيگار به ريه نرسد احساس كمبود مى‏نمايد و مى‏خواهد هر چه زودتر به محبوب خود دست يابد و سم آن را جذب نمايد. بنابراين عادتى كه بر اثر تمرين و تكرار پديد مى‏آيد به منزله‏ى طبيعت دوم است و احكام و مقررات طبيعت اول را تغيير مى‏دهد و مقتضيات خود را جايگزين آن مى‏نمايد. پس اگر انسانى از مادر، تندخو متولد شد و بخواهد خويشتن را نرم‏خو بسازد، مى‏تواند در پرتو سعى و كوشش و با تمرين و مجاهده تدريجا طبع تند خود را واپس زند و خويشتن را به نرم‏خويى متخلق سازد .

امام صادق عليه‏السلام فرموده: خلق خوب عطيه‏ اى است الهى كه خداوند به بندگانش اعطا فرموده است. بعضى از خلقيات سجيه ‏ى طبيعى است و بعضى بايد با نيت و قصد به دست آيد. راوى مى‏گويد پرسيدم: كدام يك از اين دو برتر و افضل است؟ فرمود آن كس كه خلق خوب سجيه ى اوست و با سرشتش آميخته، نمى‏تواند جز آن عمل كند، اما كسى كه با نيت و مجاهده خود را به خلق پسنديده متخلق مى‏نمايد بايد در راه طاعت الهى صبر كند و مشكلات خودسازى را تحمل نمايد، بنابراين افضل و برتر كسى است كه براى نيل به خلق خوب سعى و كوشش مى‏كند و با سختيهاى ناشى از آن مى‏سازد.

امام سجاد (ع) از پيشگاه حضرت بارى‏ تعالى براى عموم مسلمانان درخواست نرم‏خويى مى‏نمايد: «و لين العريكه» بار الها! به لطف و رحمتت جامعه را به اخلاق نرم متخلق كن و آنان را به اين صفت پسنديده متصف نما. به فرموده‏ى امام صادق (ع) كسانى كه اينچنين آفريده شده‏اند به طور فطرى از نرم‏خويى برخوردارند و آنان كه ساختمان نرم و ملايم ندارند مى‏توانند از راه مجاهده و كوشش، خويشتن را به اين خوى پسنديده عادت دهند و با تمرين از اين مزيت اخلاقى بهره‏مند گردند.

نرم‏خويى تكريم و احترام شخصيت مردم است همانطور كه تندخويى و خشونت، كوچك شمردن دگران و بى‏احترامى به شخصيت آنان است، با نرم‏خويى احترام انسانها محفوظ مى‏ماند و ملاقاتهاى گرمى آميخته به محبت صورت مى‏پذيرد و منشاء گناه نمى‏شود تا به عدل اجتماعى زيان برساند، اما تندخويى و خشونت برخورد مايه‏ ى تحقير شخصيت و موجب برانگيختن طرف مقابل است و مى‏تواند منشاء مقابله و اختلاف گردد، سخنان ناروا رد و بدل شود، و سرانجام به اهانت يكديگر كه گناه بزرگ است منتهى گردد و در نتيجه به عدل اجتماعى آسيب برسد.

نرم‏ خويى و احترام به شخصيت مردم از برنامه‏ هاى عملى رسول اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه‏ ى معصومين عليهم‏السلام بود، آن بزرگواران نه تنها با نرم‏خويى و تكريم شخصيت، موجب دلگرمى و مسرت درونى مسلمين مى‏شدند بلكه در پاره‏اى از مواقع افراد غير مسلمان نيز بر اثر اين خوى پسنديده مجذوب دين حق مى‏گشتند و به اسلام گرايش مى‏يافتند.

امام باقر (ع) فرمود: حضرت اميرالمومنين با مردى از اهل كتاب در راهى مصاحب سفر شد. مرد ذمى از حضرت پرسيد: اى بنده‏ى خدا! قصد كجا را دارى؟ فرمود: كوفه مى‏روم. مقدارى راه با هم پيمودند. سر دو راهى رسيدند. مرد ذمى از حضرت جدا شد و به راه خود رفت. اما برخلاف انتظار، على (ع) نيز راه كوفه را ترك گفت و راهى را كه ذمى مى‏رفت در پيش گرفت. از حضرت پرسيد: مگر شما قصد كوفه نداشتيد؟ فرمود: بلى. گفت: شما راه خودتان را ترك گفتيد. فرمود: مى‏دانم. پرسيد: چرا چنين كرديد؟ حضرت در پاسخ فرمود: اين از كمال حسن مصاحبت است كه شخص، همسفر خود را موقع جدا شدن، چند قدمى مشايعت نمايد و من به مشايعت تو مى‏آيم، اين دستور پيمبر گرامى اسلام است. مرد ذمى از روى شگفتى پرسيد: او دستور داده است؟ فرمود: بلى. مرد ذمى گفت: كسانى از نبى اكرم پيروى نمودند براى كرايم اعمالش. سپس گفت: من تو را به شهادت مى‏گيرم كه بر دين تو هستم. آنگاه با حضرت به راه كوفه برگشت و پس از آنكه على (ع) را شناخت و دانست كه او شخص اول مملكت بود كه با وى آنقدر با تكريم و احترام برخورد نمود، اسلام را پذيرفت و به دين حق مشرف گرديد.