👆 با تشکر از همه دوستانی که در این بحث ما مشارکت داشتند

بسم الله الرحمن الرحيم #دعا_بیستم_10 و الافضال على غير المستحق

...اللهم صل علی محمد و آله وحلنی بحلیة الصالحین والبسنی زینة المتقین فی ترک التعییر والافضال علی غیر المستحق... جمله «الافضال علی غیر المستحق»عطف بر جمله قبل،یعنی ترک التعییر است. امام سجاد علیه السلام،زینت صالحان ومتقین را،سرزنش نکردن مردم وترک بخشش به غیر نیازمند دانسته و آن را از خداوند طلب می کنند.زیرا اعطاء به غیر مستحق،ظلم به نیازمندان واقعی است. بسیاری از فقیران،با آبرومندی زندگی سختی را می گذرانند،کسی هم اطلاع ندارد. اینجاست که امام علیه السلام ازخداوند می خواهد،مرا آن گونه قرار ده که بخشش به غیر نیازمندنکنم،واین لباس تقوی است. ازآیه ۳۷سوره مبارکه حج،می توان برداشت کرد؛آنچه به نیازمندان می بخشید،درحقیقت به نفع خودتان ونشان تقوای شماست. درخطبه۱۲۶نهج البلاغه نیز آمده است ...واعطاء المال فی غیر حقه تبذیر واسراف...آن حضرت،بخشش به غیر مستحق را،از عدالت بدور می دانندومی فرمایند این کار اسراف است. اللهم اجعلنا من الشاکرین الحامدین لنعمک...

خواسته‏ى حضرت على بن الحسين عليهماالسلام در اين قطعه از دعاى شريف «مكارم‏الاخلاق» اين است كه مسلمانان احسان ابتدايى را به كسانى كه استحقاق و اهليت ندارند ترك گويند،

«افضال» به معناى «احسان ابتدايى» است و شامل تمام عطاياى مالى و گذشتهاى اخلاقى، حتى عفو و اغماض ولى خون از قصاص قاتل نيز مى‏گردد. هدف امام سجاد (ع) در اين قطعه از دعا جلب توجه مسلمانان به اين نكته است كه احسان ابتدايى عملى است بسيار پسنديده و ماجور به شرط آنكه در جاى شايسته واقع شود و اشخاصى كه استحقاق و اهليت دارند مشمول آن قرار گيرند، و لازم است افراد متدين از احسان بى‏مورد و نابجا خوددارى كنند، چرا که ممكن است اين عمل در مواقعى گناهانى را ببار آورد و منشاء پاره‏اى از مفاسد و اختلالات گردد

يك نفر با چهره‏ى غمگين و زبانى التماس‏آميز به مسلمانى مراجعه مى‏كند و مى‏گويد من و زن و فرزندان خردسالم امشب غذا نداريم و بايد گرسنه به سر بريم، احسان كن، تفضل نما، و نياز امشب ما را برطرف ساز. این در حالی است که در واقع دروغ مى‏گويد و استحقاق ندارد. او فردى است متمكن و مصارف بيش از يك سال خود و زن و فرزند خويش را پول نقد در اختيار دارد. ولى شخص مسلمان روى عواطف اسلامى گفته‏ى او را باور مى‏كند و به قدر كافى به وى كمك مى‏نمايد. و اگر مى‏دانست دروغ مى‏گويد و استحقاق ندارد هرگز چيزى به وى نمى‏داد.

كمك به افراد غیر مستحق که ممکن است در موارد محدود و معدود انجام مى‏شود ، به دلیل آن که پرداخت‏كننده به انگيزه‏ ى انسانى و به قصد نوعدوستى به اين كار دست زده است از جهت روانى و معنوى بى‏بهره نخواهد بود : رسول اكرم (ص) فرموده است: نيكى كن به كسى كه اهل نيكى است و به كسى كه اهل آن نيست، اگر خير و نيكيت به فرد شايسته‏ى نيكى رسيد تو درك واقع نموده‏اى و اگر نيكيت به اهلش نرسيد تو با عمل نيكى كه انجام داده‏اى اهليت كار نيك را به دست آورده‏اى.

اگر كسى به عنوان عمل خير در صرف مال، زياده‏روى كند و بيش از اندازه پرداخت نمايد به اسراف گراييده و مشمول دعاى امام سجاد (ع) است و بايد آن را ترك گويد، نه تنها در مورد مال بلكه در ساير خلقيات حميده نيز اندازه‏گيرى لازم است و اگر در حد و اندازه رعايت نشود، فضيلت به رذيلت مبدل مى‏گردد !!! امام عسكرى عليه‏السلام ضمن حديثى فرموده است: سخاوت اندازه‏اى دارد و اگر از آن حد بگذرد اسراف است، حزم و احتياط اندازه‏اى دارد و اگر از حدش بگذرد ترس است، اقتصاد و ميانه‏روى حدى دارد و اگر از آن حد تجاوز نمايد بخل است، شجاعت اندازه‏اى دارد و اگر از آن اندازه بگذرد تهور است. على (ع) فرموده است: كسى كه مال دارد از فساد بپرهيزد كه اعطاى مال در غير مورد حقش تبذير و اسراف خواهد بود.

مهمتر از امر مال و صرف نابجا و بى‏مورد آن عفو و اغماض هايى است كه در زمينه ‏ى مكارم اخلاق انجام مى‏شود. از جمله بخشيدن كسى است كه به شما ستم نموده است: «العفو عمن ظلمك». اين عفو و اغماض بسيار ممدوح و پسنديده است به شرط آنكه فرد مورد عفو، استحقاق و شايستگى داشته باشد، از عفو و اغماض حقشناسى كند، خويشتن را اصلاح نمايد، و مراقب باشد كه از آن پس دگران مورد تعديش قرار نگيرند. اما اگر شخصى كه به شما ظلم كرده پست و فرومايه باشد، عفو و بخشش را به ضعف شما و قدرت خودش تفسير مى‏نمايد، و از آن پس بر تجرى خويش مى‏افزايد، چنين عفوى ناپسند و مذموم است،

على (ع) سوءتاثير كرامت خلق را در فرومايگان و افراد لئيم و پست با عبارتى كوتاه بيان فرموده است: الكرامه يفسد من اللئيم بقدر ما يصلح من الكريم. كرامت خلق و گذشت بزرگواران در افراد فرومايه و لئيم همان قدر اثر منفى مى‏گذارد و فساد به بار مى‏آورد كه در وجود افراد كريم اثر مثبت دارد و مايه‏ى اصلاح مى‏گردد.

افراد بزرگوار و كريم‏النفس پيش از آنكه ظالم خود را مورد عفو قرار دهند لازم است به گونه‏اى او را بيازمايند يا از چگونگى انديشه و افكارش تحقيق نمايند، اگر لايق است از وى بگذرند و اگر استحقاق و اهليت نداشت زمينه‏ ى مجازاتش را فراهم آورند تا بر اثر عفو نابجا و بى‏مورد، ستمكارى را آزاد نگذارند و مردم را به ظلمهاى تازه‏اى گرفتار ننمايند.

جالب آنكه اگر افراد كريم‏النفس شخص ظالمى را ببخشند كه شايسته ‏ى عفو و اغماض بوده، علاوه بر عز دنيوى و محبوبيت نزد مردم، در قيامت نيز از فيض رحمت بارى‏تعالى به پاداش عفوى كه در دنيا نموده‏اند برخوردار مى‏گردند، اما اگر كسى را مورد عفو قرار دهند كه استحقاق و شايستگى نداشته است در دنيا عزى نصيبشان نمى‏شود و در آخرت نيز از رحمت خداوند بهره‏اى نخواهند داشت. امام صادق (ع) فرمود: اى مفضل! اگر خواستى بدانى گردش كار يك مرد به خير است يا به شر، ببين عمل خوب و معروف خود را كجا و در چه موردى قرار مى‏دهد، اگر آن را در مورد افراد شايسته و اهل معروف قرار مى‏دهد بدان كه در خير و خوبى است و اگر معروف خود را در مورد افراد نااهل به كار مى‏برد بدان كه در آخرت براى او نصيبى نخواهد بود.