🔻ارادت حاکم نیشابوری به امام رضا علیه‌السلام 🔹️محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری (۳۲۱-۴۰۵ ق)، محدث و قاضی شافعی مذهب در قرن چهارم هجری بود. برخی مورخین اهل سنت، حاکم را بخاطر نقل احادیثی در فضائل اهل بیت (علیهم السلام) به تشیع متهم کرده‌اند. «مستدرک علی الصحیحین» که تکمله دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم است، از مهمترین آثار او است. @tavanerejal

💢کلینی و استحسان؛ محیط‌شناسی علمی ✍️ مصطفی قناعتگر استحسانِ اصطلاحی در کلمات فقیهان عامه پیش از کلینی نیز به وفور دیده می‌شود. گرچه برای استحسان تعریف واحدی از سوی باورمندان به آن نمی‌بینیم، اما دیرین بودن این اصطلاح و رواجش در متون فقهی سده دوم به بعد امری روشن است. استحسان را چه به معنای افتاء بر اساس میل و خوشایند شخصی بدانیم (آنگونه که بیشتر منتقدان آن تعریفش کرده‌اند) و چه به معنای یک ابزار روشمند و دارای ملاک (با زیرمجموعه‌های اختلافی‌اش)، مورد پذیرش بیشتر فقیهان عامه‌ی پیشاکلینی است. می‌توان این احتمال را داد وقتی کلینی استحسان را مذمت می‌کند، صرفا دینداری بر اساس ذوق و سلیقه را اراده کرده؛ اما از کنار این احتمال نیز نمی‌توان گذشت که او صراحتا استحسان اصطلاحی را هدف گرفته و مورد نقد قرار می‌دهد. 👈 متن یادداشت: http://ijtihadnet.ir/?p=71175 🆔 https://eitaa.com/ijtihad

🔻چه کسی جعفری است؟ 🔹️کلینی به اسناد خود از حنان بن سدير روايت كرده مى‌گويد: «ابو الصّباح كنانى به حضرت صادق علیه‌السلام عرض كرد: به خاطر شما چه ناروايی‌ها از مردم مى‌بينيم [و زخم زبان‌ها می‌شنویم]! امام فرمود: مگر به خاطر من از مردم چه مى‌بينى؟ گفت: هرگاه ميان من و مردى سخنى ردّ و بدل مى‌شود به من مى‌گويد: جعفرى خبيث! فرمود: شما را به من سرزنش مى‌كنند؟ ابو الصبّاح گفت: آرى. فرمود: به خدا در ميان شما كسانى كه پيروى جعفر مى‌كنند بسيار اندک‌ هستند! همانا صحابه من كسى است كه ورعش بسيار باشد و براى آفريدگارش عمل كند و به پاداش او اميدوار باشد. اينان اصحاب من هستند». @tavanerejal

🔻کرونا و زدایشِ یک دینی‌پندارشده 🔸️مورد دست‌دادنِ نمازگزاران پس از نماز جماعت 🔹️رواج شماری از پدیده‌های دینی‌پندارشدۀ اجتماعی و عادت‌شدن آن، تاریخچه روشنی ندارد. شرایط زمانی و مکانی و جغرافیایی و اتفاقات روزگار، می‌تواند بر روی‌کارآمدن عادات دینی یا حذف آن عادات موثر باشد. نمونه روشن و ملموس این مفهوم، پدیده دست‌دادن (مصافحه) پس از نماز جماعت در میان عامه مسلمین است. مصافحه به عنوان یک امر دینی، در میان نمازجماعت‌گزاران، پیش از کرونا بسیار فراگیر و به شکل جدی دنبال می‌شد. همینجا بگویم روایتی وجود ندارد که فعل دست دادن پس از نماز را به طور خاص سفارش کرده باشد. فقها نیز رد کرده‌اند که دست‌دادن پس از نماز، «تعقیبات» شمرده شود و «وارد» شده باشد؛ بلکه نهایتا و عموما آن را جایز دانسته (زیرا نهی در موردش وارد نشده) و حتی مستحسن دانسته‌اند (عمومات سفارش به مصافحه)؛ در همین حال تاکید کرده‌اند کسی نباید به قصد اینکه چنین عملی (دست دادن پس از نماز) دینی است (قصد ورود) انجامش دهد. گرچه به خاطر دارم در برخی اجتماعات علمی که مراقبت بر آلوده‌نشدن به «بدعت» به شکل شدیدتری پیگیری می‌شد، این امر پیوسته متروک بود و تمام دانشیان به ارشادِ بزرگِ آن فضای علمی، از مصافحه پس از نماز ابا داشتند (مدرسه حاج آقای موسوی‌نژاد در مشهد). توجه کنیم به از بین رفتن یک عادت مذهبی که در میان عامه متدینین حتی مستحب دانسته شده (گرچه فقیه بگوید وارد نشده و رجائی است). عامه مومنین اساسا چنین مساله‌ای نداشتند که «نکند این فعل دینی نباشد». اینکه این دینی‌پندارشدۀ وارد/ابداعی/رجائی، از چه زمانی در عینیت اجتماعات مسلمانان بارز و از چه زمان رائج شد نمی‌دانم و شاید هنوز مشخص نباشد (در کتب متقدم، میانه و حتی تا همین اواخرِ فقهی نیز چنین مساله‌ای مطرح نبوده)؛ اما اینکه این رفتار عامه متدینان ازچه زمانی و توسط چه کسی در اکثر نمازجماعات حذف شد روشن است: کرونا و پروتکل‌های بهداشتی دنبالش، نقش‌آفرینان این حذف بودند. دیدیم که در بازۀ زمانی سه ساله، این عمل فراگیر چه نرم و گسترده به دست فراموشی سپرده شد؛ به‌گونه‌ای که انگار نه انگار حداقل صدسال متدینینِ نماز جماعت‌خوان بر آن به شکل عملی (گاه مقدم بر تمام تعقیبات منصوصه) تاکید داشتند. آیا این رفتار در آینده دوباره می‌تواند جای خود را در بستر دین‌داری عامه باز کند؟ @tavanerejal ✍مصطفی قناعتگر

🔻 مادّیّت حج: موردِ «کعبه» 🔸️ مطالعاتی در پیوند مادیت زیارت* با مفاهیم غیرمادی در روایات امامیه ▪️ محترم‌ترین ماده در میان مادیات حاضر در فرآیند حج، «کعبه» است؛ به گونه‌ای که حتی مسجدالحرام و مکه نیز احترام خود را از دربردارندگی کعبه به دست آورده اند[1]. ▪️ اندیشه «حرمت کعبه» نزد زائر، در افزونیِ رتبه زیارت موثر می افتد[2]. حرمت کعبه در دوران پیشااسلامی، در زیارت مومنان به آن و عقاب حرمت‌شکنان آن نمود یافته است[3]. نیز اساسا تمام بایدها و نبایدهای «اِحرام» که برای زائر در نظر گرفته شده، به هدف «کعبه‌پایی» و حفظ حرمت آن است[4]. ▪️ کمترین انتظاری که حرمت کعبه ایجاد می کند، ممنوعیت تخریب[5] و بایستگیِ بازسازی[6] آن در صورت ویرانیِ احتمالی است. ▪️ «هیبت» اماکن مقدس از مسائل مطالعات زیارت و پیوسته با «حرمت» است. بسیاری از زیارتگاه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا زائران را با ابعاد گسترده، شکوه معماری و تزئینات خود متحیر کنند. این هیبت، دو پیام را به زائران منتقل می کند: الف) شکوه و عظمت خدا/مراد ما بسیار زیاد و قابل احترام است. ب) هیبتِ مادی که این شگفتی را ساخته، احترام مشابهی (شبیه به احترام مزور) را می‌طلبد. کعبه در این مساله مسیری میانه را برگزیده است. این بنا در گودی قرار دارد؛ در حالی که در نظر گرفتن شکوه و هیبت اقتضا می‌کند اماکن مقدس در موقعیت‌های مرتفع ساخته شوند (بسیاری از معابد شرق آسیا). با این حال حفظ شکوه و مهابت و حرمت آن، ممنوعیت مرتفع‌سازی در اطراف آن را مطالبه می‌کند[7]. ساختمان کعبه همانگونه که از نامش نیز پیدا است، به شکل یک مکعب ساده است که با معماری های پُرکار و پرخرج بسیاری از بناهای مقدس دنیا متفاوت است (گرچه امروزه مینیمالیسم در معماری، جذابیت‌ها و طرفدارانی پیدا کرده است). با این حال، پوشیدگیِ این بنا با پرده، تمهیدی است برای هیبت افزایی[8]. ارتفاع کعبه که به هیبت آن افزوده اینک بیش از 13متر است؛ اما شواهدی نشان می‌دهد که این ارتفاع نسبتا زیاد، مورد تاکید نیست. ارتفاع کعبه در عهد رسول خدا حدود ۲متر بوده و بعدها به دست خلفای اسلامی مرتفع گردیده است. ▪️ «نذر و هدیه» (پیشکش)، واکنشی از جنس ارج‌نهی در برابر حرمت اماکن زیارتی است که از سوی زائران در شماری از ادیان و فرهنگ‌ها، انجام می‌شود. این پدیده از مصادیق چالش برانگیز مادیت حج است. میل به پیشکش اموال به پیشگاه کعبه با انگیزه‌های حاجت‌خواهانه یا ثواب‌طلبانه پیوسته طرفدارانی داشته است[9]. واقعیت این است که کعبه نه می‌خورد و نه می‌نوشد[10]؛ بلکه در نهایت این متولیان کعبه هستند که از این مادیات پیشکشی‌شده بهره‌مند می‌شوند[11]. به همین دلیل پیشکش به کعبه از اساس نکوهیده است[12]. راهکار ایجابی به پیشکش‌های احتمالی زائران، تقدیم آنان به زائران نیازمند است[13]. ✍ مصطفی قناعتگر @tavanerejal  ____________________________ * materiality of pilgrimage [1] علل الشرائع ؛ ص415 ؛ الفقيه ؛ ج2 ؛ ص191 [2] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص242 [3] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص238 [4] علل الشرائع ؛ ص415 [5] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص236 [6] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص208 [7] الكافي ؛ ج‏4 ؛ ص230 [8] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص207 و ص211 [9] وسائل الشيعة، ج‏13، ص: 247 [10] وسائل الشيعة، ج‏13، ص: 254 [11] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص255 [12] همان [13] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص250

#رشته_جدید 💢پذیرش دانشجو در رشته جدید «احیاء تراث قرآنی و حدیثی» 🔹قابل توجه داوطلبان رشته های ارشد مجموعه امتحانی: علوم قرآن و حدیث (کد۱۱۱۱) آزمون سراسری: دانشگاه قرآن و حدیث وابسته به مؤسسۀ دارالحدیث برای اولین بار در کشور در رشته «احیاء تراث قرآنی و حدیثی» در مقطع کارشناسی ارشد، از بین خواهران و برادران علاقه مند در قم دانشجو می‌پذیرد. ⚜️مزایا: ۱. استفاده از امکانات پژوهشی و استادان مجرب ۲. امکان اشتغال به تصحیح و تحقیق نسخه های خطی ۳. معرفی و احیاء میراث ارزشمند ایران و جهان اسلام

🔻یک مدّاحِ متقدِّم 🔹️سفیان بن مُصعب کوفی عبدی، از اصحاب امام صادق علیه السلام و از مدیحه‌سرایان خاندان وحی است. در کتاب الکافی، کامل الزیارات (بر اساس برخی نُسخ)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، رجال نجاشی، رجال کشی، رجال طوسی و نیز بسیاری از کتب حدیثی و رجالیِ پسینی از وی سخن به میان آمده است (الکافی، ج8، ص216؛ ثواب الاعمال، ص84؛ رجال نجاشی، ص65_66، رجال طوسی، ص220، رجال کشی، ج2، ص704). او از قبیلۀ «بنو عبدالقیس» است. مطالعۀ تاریخچۀ عبدی‌ها (عبدالقیسی‌ها)، دلدادگیِ دیرین و پیوستۀ ایشان را به آل‌الله علیهم السلام نشان می‌دهد. ایشان به هر کجای عراق و ایران که هجرت کردند، به نوعی ابراز علاقه خود را به امامان نشان دادند که البته برایشان کم هزینه نداشت (ر.ک: رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج1، ص153-159). سفیان (سیف)، به سرودن اشعارِ آیینی و ولائی و خواندن مرثیه‌های عاشورایی مشهور است. شوربختانه اشعار زیادی از وی به جای نمانده؛ اما به شهادت نجاشی، دیوان وی مورد توجهِ پیشینیان بوده است (نجاشی، الفهرست، ص65-66). شاید جامع‌ترین پژوهشِ تاکنون پیرامون وی را «سیدهاشم محمد» انجام داده است. وی یکی از شماره‌های مجموعۀ «أعلامُ الوِلاء» را به معرفی تفصیلی عبدی، ذکر روایاتِ از او و در موردِ او، گردآوری و بررسی دیدگاه‌های رجالیون حولِ او، آوردن اشعارِ موجودِ منسوب به او و تطبیق آن اشعار با روایات شیعه و سنی اختصاص داده است. به نظر می‌رسد تنها کمبود نوشتار سیدهاشم محمد، نپرداختن به پیشینه‌ی قبیله‌گی عبدی و تاثیر آن در زندگیِ ادبی_ولائی وی است. خدشه در وجودِ تاریخی عبدی، هیچ دلیل موجّهی ندارد. نیز تنها تضعیف موجود حول وی که توسط کشی صورت گرفته، به تصریح خودِ کشی، حدسی و اجتهادی است و بر اساس برنتابیدن مضامینِ اشعارِ عبدی و غلوّ انگاری آن است. نظریات محدث نوری، مرحوم مامقانی، آیت الله خویی، علامه امینی و سید محسن امین را در تحقیق سیدهاشم بخوانید. 📚لینک تحقیق سیدهاشم محمد: http://ito.lib.eshia.ir/81429/1/0 @tavanerejal

روضه‌خوانی در منزل امام صادق علیه السلام و وضعیت تقیه در مدینه سفيان بن مصعب العبدی از شاعران کوفی در زمان امام صادق علیه السلام بوده است و در رثای امام حسین علیه السلام شعر می‌خوانده است. ابو داود المسترق نیز پس از او از کسانی بوده که شعر سید حمیری را برای مردم می‌خوانده است. داستان زیر را ابوداود المسترق از سفيان بن مصعب نقل کرده است. سفیان گوید: بر امام صادق (ع) وارد شدم. پس امام دستور داد: به امّ فروه (دخترشان) بگویند که بیاید و بشنود که بر جدش (أبي عبدالله الحسین علیه السلام) چه گذشته است. امّ فروه آمد و [در اتاق] در پشت پرده نشست. امام (ع) فرمود: برایمان [شعر] بخوان. پس خواندم: ای امّ فروه، جود و بخشش کن اشک‌هایت را... پس دختر امام، فریاد [ماتم] برآورد و زنان نیز فریاد زدند. امام (ع) فرمودند: درب خانه را [در یابید]، درب خانه را [در یابید]. اهل مدینه [که صدای شیون زنان را شنیده بودند] بر درب خانه امام جمع شدند. امام (ع) نیز کسی را فرستاد تا بگوید: کودکی از ما غش کرده بود و [به این خاطر] زنان شيون کردند. سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحُسَيْنِ عَنْ أَبِي دَاوُدَ اَلْمُسْتَرِقِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ مُصْعَبٍ اَلْعَبْدِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ: قُولُوا لِأُمِّ فَرْوَةَ تَجِيءُ فَتَسْمَعُ مَا صُنِعَ بِجَدِّهَا. قَالَ: فَجَاءَتْ فَقَعَدَتْ خَلْفَ اَلسِّتْرِ. ثُمَّ قَالَ: أَنْشِدْنَا. قَالَ: فَقُلْتُ: * فَرْوُ جُودِي بِدَمْعِكِ اَلْمَسْكُوبِ * قَالَ: فَصَاحَتْ وَ صِحْنَ اَلنِّسَاءُ. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: اَلْبَابَ، اَلْبَابَ. فَاجْتَمَعَ أَهْلُ اَلْمَدِينَةِ عَلَى اَلْبَابِ. قَالَ: فَبَعَثَ إِلَيْهِمْ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: صَبِيٌّ لَنَا غُشِيَ عَلَيْهِ، فَصِحْنَ اَلنِّسَاءُ. الکافي ج ۸، ص ۲۱۵

🔻تاسوعاء در روایت اهل‌بیت عن ابی‌عبدالله علیه‌السلام: «تاسُوعَاءُ» يَوْمٌ حُوصِرَ فِيهِ الْحُسَيْنُ َ عَلَيْهِ السَّلَام‏ وَ أَصْحَابُهُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ بِكَرْبَلَاءَ وَ اجْتَمَعَ عَلَيْهِ خَيْلُ أَهْلِ الشَّامِ وَ أَنَاخُوا عَلَيْهِ وَ فَرِحَ ابْنُ مَرْجَانَةَ وَ عُمَرُ بْنُ سَعْدٍ بِتَوَافُرِ الْخَيْلِ وَ كَثْرَتِهَا وَ اسْتَضْعَفُوا فِيهِ الْحُسَيْنَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ أَصْحَابَهُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ أَيْقَنُوا أَنْ لَا يَأْتِيَ الْحُسَيْنَ َ عَلَيْهِ السَّلَام‏ نَاصِرٌ وَ لَا يُمِدَّهُ أَهْلُ الْعِرَاقِ. بِأَبِي الْمُسْتَضْعَفُ الْغَرِيب‏. تاسوعاء، روزى است كه حسين و يارانش در كربلاء محاصره شدند، اهل شام در اطراف آنان اجتماع نمودند. ابن‌مرجانه و ابن‌سعد از كثرت لشكر خود خوشحال شدند و حسين و ياران او را در آن روز ضعيف شمردند. آنان يقين كردند كه براى حسين ياورى نخواهد آمد و اهل عراق آن حضرت را امداد نخواهند كرد. پدرم فداى آن حسينى كه ناتوانش دیدند و غريب بود. 📚الکافی، ج۴، ص۱۴۷ @tavanerejal

🔻روز عاشورا، روز عزا باشد و پِیِ کاری دگر رفتن نشاید شیخ صدوق به دو سند معتبر از امام‌ رضا (الامام الرئوف الذی هیّج احزان یوم الطفوف) نقل می‌کند: هر که در روز عاشورا به‌دنبال برآوردن نیازهای زندگی‌اش نرود، خداوند نیازهای دنیا و آخرتش را برآورده می‌کند. هر که روز عاشورا اندوهگین و مصیبت‌زده و گریان باشد، روز قیامت روز شادی او خواهد بود. 📚امالی،ص۱۲۹/عیون،ج۱،ص۲۹۸/علل،ج۱،ص۲۲۷ ┏━━━━🏴 @tavanerejal ┗━━━━🏴

🔻سنجه‌ علوّ مضمون 🔹️نخواندنِ ادبیات دینیِ دیگران در اعتبارسنجی حدیث، گاهی مطرح می‌شود که محتوای فلان حدیث آن قدر والا است (علوّ مضمون) که از کسی جز امام معصوم نمی‌تواند صادر شده باشد. به نظر می‌رسد باور به این سنجه و معیار، ناشی از ناآشنایی با گزاره‌های والامحتوا در متون دیگر ادیان باشد. حدیث‌پژوه امامی، به دلیل تمرکز صِرف بر روایات امامان صلوات الله علیهم، متوجه نیست که سخنان حکمت‌آمیز و بلندمضمون، در ادبیات دیگران نیز یافت می‌شود: متون مسیحی، بودایی، سنّی، زیدی، اسماعیلی و سایر گروه‌های فکری.

💢تفاوت بین پخش زنده و غیرزنده در احکام نگاه ✍️ مصطفی قناعتگر نگاه به تصاویر پخش زنده و غیرزنده، یکی از رفتارهای پُرتکرار مکلّفان در دوره کنونی است. نوشتار پیش‌رو قصد دارد تفاوت یا تساوی حکم فقهیِ این دو نوع نگاه تصویری را مورد بحث و بررسی قرار دهد. نتیجه این جستار نشان می‌دهد که حکم نگاه به تصاویر پخش زنده با حکم به تصاویر غیرزنده تفاوتی ندارد. یعنی هرحکمی که برای نگاه به یکی از این دو گونه تصویر اثبات شود، در دیگری نیز همان حکم جاری است. 👈این یادداشت اختصاصی را در «اجتهاد» مطالعه نمایید: http://ijtihadnet.ir/?p=72639 🆔 https://eitaa.com/ijtihad