#گزارش_نشست_علمی_علی_بن_حدید موضوع: 〽️ اعتباریابی روایات فقهی «علی بن حدید مدائنی» 🔸بر پایه دو نگره اعتبارسنجی قدمایی (کتاب‌محور) و متأخرینی (سندمحور) ┄┅═══••✾❀✾••═══┅┄ به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین جمال‌الدین حیدری‌فطرت در این نشست به بررسی شخصیت و روایات علی بن حدید مدائنی پرداخت که گزارش اجمالی از آن به این شرح است: بحث درباره شخصیت روایی علی بن حدید مدائنی را در چهار مقام: توصیف، ترسیم، تحلیل و تحکیم پی می‌گیریم: 1. توصیف داده های راوی شناسانه «علي بن حديد بن حكيم المدائني الأزدي الساباطي‏» گرچه از راویان پرروایت و فعّال شیعی است، ولی در کتب اصلی رجال شیعه، به هیچ توصیفی درباره وثاقت یا ضعف از وی برنمی‌خوریم. نجاشی، وی را از راویان امام کاظم علیه‌ السلام اعلام داشته و شیخ طوسی در الرجال، ضمن برشمردن وی از اصحاب امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام، فقط به محل زندگی و رشد وی (مدائن) اشاره نموده است. در مقابل، کشّی، روایات و گزارش‌هایی را در ترجمه وی یادآور شده که دلالت برخی بر مدح وی، محل تأمل و إسناد برخی دیگر دچار اختلال است. تنها گزاره‌ای که در میان منابع حدیثی پنج قرن اول هجری، می‌توان بدان استناد کرد، «تضعیفی» است که شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام و به تبع آن، الاستبصار، بیان داشته و چنین نوشته است: الْوَجْهُ فِي هَذِهِ الْأَخْبَارِ أَنَّهَا لَا تُعَارِضُ مَا قَدَّمْنَاهُ... لِأَنَّ تِلْكَ الْأَخْبَارَ كَثِيرَةٌ وَ هَذِهِ الْأَخْبَارَ أَرْبَعَةٌ مِنْهَا... عَلِيُ‏ بْنُ‏ حَدِيدٍ وَ هُوَ مُضَعَّفٌ‏ جِدّاً لَا يُعَوَّلُ عَلَى مَا يَنْفَرِدُ بِنَقْلِه‏... . 2. ترسیم نقش راوی در تراث حدیثی عمده روایات علی بن حدید در ابواب فقهی است. وی تقریبا در تمام ابواب فقه دارای روایت است. روایات وی را در تمام 10 جلد کتاب تهذیب الاحکام مشاهده می‌کنیم. در دو جلد ابتدایی کتاب کافی، گرچه در سند 12 حدیث قرار دارد، ولی معمولا روایاتش عقیدتی نیست و مربوط به اخلاق و فضائل است. آمار روایت وی در کتب اربعه بدین شرح است: کافی 94 ـ تهذیب 46 ـ الفقیه 56 ـ وسائل 205 سند. وی، بر پایه منابع فهرستی، تألیف یک کتاب حدیث را در پرونده علمی خود دارد و در طریق کتاب‌های 6 نفر از اصحاب الصادق علیه السلام قرار گرفته است، که عبارت است از: جمیل بن دراج، جمیل بن صالح، منصور بن یونس، مرازم بن حکیم، حماد بن عیسی و حریز بن عبدالله (با واسطه حماد بن عیسی). 3. تحلیل تضعیف شیخ نکات چهارگانه ذیل، می‌تواند در کاهش اعتماد به تضعیف شیخ طوسی نسبت به علی بن حدید، در کتاب تهذیب و استبصار، نقش‌آفرین باشد: اول: تضعیف شیخ نسبت به عمار بن موسی ساباطی، که در عبارت، پیش از علی بن حدید قرار دارد، هیچ پشتوانه‌ای ندارد و به گمان قوی، می‌رساند که علت رد خبر از سوی شیخ، عمل نکردن اصحاب به محتوای این روایت بوده است.. دوم: با توجه به تحلیل تضعیف عمار ساباطی، ظاهرا دلیل تضعیف علی بن حدید نیز اتهام فطحی‌بودن وی قلمداد شده. سوم: وقتی که به حوزه علمی بغداد و اکابر آن و دیگر حوزه‌های علمی نظر می‌افکنیم، تضعیف و حتی مذمّت علی بن حدید را در لسان هیچ‌یک نمی‌بینیم؛ چه برسد به «مضعف جدا». چهارم: شیخ طوسی کتاب تهذیب الاحکام را در عنفوان جوانی (از حدود 27 سالگی ب بعد) و به محض ورود به حوزه علمی بغداد به رشته تحریر درآورده است. طبیعی است نظراتی که در این کتاب ارائه می‌دهد، دستخوش تغییر و اصلاح از جانب خود ایشان گردد. چه اینکه نه در دو کتاب رجالی خود و در نه هیچ یک از تألیفات دیگرش، به این تضعیف اشاره نکرده است. 4. تحکیم و تردید در ادله وثاقت (تلاش جهت توثیق یا اعتماد بر روایات) نکات و قرائنی که در اثبات وثاقت علی بن حدید و یا مدح وی و یا اعتماد به روایاتش گرد‌آوری شده، برخی قابل اعتنا نیستند، برخی فقط رساننده مدح‌اند و شاید بتوان از برخی دیگر، وثاقتش را برداشت کرد: الف) قرائن غیرقابل اعتنا 1. بودن علی بن حدید از مشایخ اجازه 2. بودن از مشایخ کامل الزیارات 3. بودن از مشایخ تفسیر قمی 4. بودن از مشایخ الثقات/ الثلاث 5. وقوع در سند اول 12 باب از کتاب کافی ب) قرائن مادحه 1. سکوت نجاشی 2. علی بن حسن بن فضال، راوی کتاب وی 3. واقع شدن در طریق کتب اجلای اصحاب امامیه 4. گزارش‌ها و روایات حاکی از مدح وی و جایگاهش در زمان امام جواد علیه السلام 5. تعبیر «له کتاب اخبرنا جماعه» از وی شیخ طوسی ج) قرینه حاکی از وثاقت ✅ اکثار روایت احمد بن محمد بن عیسی اشعری از علی بن حدید آمار روایات احمد اشعری از وی بدین شرح است: الکافی: 78 التهذیب: 77 الفقیه: 56 مجموع: 211 وسائل الشیعه 137 ( 62%) اگر برخی ابهامات این دلیل، برطرف شود، می‌توان از آن، برای اثبات وثاقت علی بن حدید، بهره برد. #کانال_علوم_ومعارف_حدیث @MaarefHadith