📖 امام عليه السلام در اين كلام حكمت‌آميزش به شش رذيلۀ اخلاقى اشاره فرموده كه سرچشمۀ غالب بدبختى‌هاى انسان است و اگر بتواند از آن‌ها فاصله بگيرد دنيا و آخرت خود را آباد كرده و سامان بخشيده است. نخست اشاره به مسئلۀ «بخل» و آثار شوم آن مى‌كند و مى‌فرمايد: «از بخيل تعجب مى‌كنم كه به استقبال فقرى مى‌رود كه از آن گريخته و غنايى را از دست مى‌دهد كه طالب آن است. در دنيا همچون فقيران زندگى مى‌كند ولى در آخرت بايد همچون اغنيا حساب پس دهد»؛ (عَجِبْتُ‌ لِلْبَخِيلِ‌ يَسْتَعْجِلُ‌ الْفَقْرَ الَّذِي مِنْهُ‌ هَرَبَ‌ وَ يَفُوتُهُ‌ الْغِنَى الَّذِي إِيَّاهُ‌ طَلَبَ‌، فَيَعِيشُ‌ فِي الدُّنْيَا عَيْشَ‌ الْفُقَرَاءِ‌ وَ يُحَاسَبُ‌ فِي الْآخِرَةِ‌ حِسَابَ‌ الْأَغْنِيَاءِ‌) 👈 امام عليه السلام چه تعبير زيبا و دلنشينى در اينجا فرموده است؛ افراد بخيل تنها نسبت به ديگران بخيل نيستند. بسيار مى‌شود كه نسبت به خويشتن هم بخيل‌اند با اين‌كه داراى ثروت‌اند زندگى سخت و فقيرانه‌اى براى خود فراهم مى‌كنند و همان‌گونه كه امام عليه السلام فرموده است براى فرار از فقر آينده، فقر امروز را براى خود ترتيب مى‌دهند. آنها همچنين به دنبال غنا و ثروت بيشتر در آينده اند در حالى كه غناى امروز را از دست مى‌دهند. چرا كه از ثروت خود بهره‌اى نمى‌برند. از سويى ديگر در #روز_قيامت بايد در صف اغنيا بايستند و حساب اموال خود را پس دهند در حالى كه در دنيا از نظر زندگى در صف فقيران بودند؛ يعنى مشكلات غنا را دارند؛ ولى از مواهب آن بى‌بهره‌اند. آيا زندگى چنين اشخاصى شگفت‌آور و تعجب‌برانگيز نيست‌؟ آيا مى‌شود اين‌گونه افراد را در زمرۀ عاقلان دانست‌؟ نه تنها امام عليه السلام كه عقل كل است از زندگى آنان تعجب مى‌كند، بلكه هر انسان عاقلى گرفتار شگفتى مى‌شود. ممكن است كسانى بگويند: اين دربارۀ بخيلانى است كه حتى دربارۀ خود بخل مى‌ورزند؛ اما بخيلانى كه بخلشان متوجه ديگران است و خودشان زندگى مرفهى دارند مشمول اين سخن نيستند؛ ولى تجربه نشان داده كه غالب بخيلان به خويشتن نيز بخيل‌اند. امام عليه السلام در دومين مورد شگفتى مى‌فرمايد: «از متكبرى كه ديروز نطفه‌اى بى‌ارزش بوده و فردا مردار گنديده‌اى است (به راستى) تعجب مى‌كنم»؛ (وَ عَجِبْتُ‌ لِلْمُتَكَبِّرِ الَّذِي كَانَ‌ بِالْأَمْسِ‌ نُطْفَةً‌، وَ يَكُونُ‌ غَداً جِيفَةً‌) تكبر كه همان خودبزرگ‌بينى است نشانۀ روشنى از #غفلت به مبدأ و منتهاى وجود انسان در اين دنياست و اگر انسان به مبدأ و منتهاى خويش بنگرد اين خودبزرگ‌بينى از او زايل مى‌شود. اگر امروز در اوج قوت و قدرت است نبايد فراموش كند كه ديروز نطفۀ بى‌ارزشى بود و نبايد از ياد ببرد كه چند روزى مى‌گذرد و مبدَّل به جيفۀ گنديده‌اى مى‌شود كه مردم از نزديك شدن به او تنفّر دارند و مى‌گويند: هرچه زودتر او را دفن كنيد تا فضاى خانه يا كوچه و بازار آلوده نشود. در واقع امام عليه السلام با اين سخن، درمان كِبر را نيز نشان داده است كه هرگاه حالت كبر و #غرور به شما دست داد براى زايل كردن آن به گذشته و آيندۀ خويش بنگريد. سَرى به قبرستان‌هاى خاموش بزنيد كه گاه بعضى از آنها شكاف برداشته و بوى آزار دهندۀ جيفه از آن بيرون مى‌آيد، آن را تماشا كنيد و در آيندۀ خويش نيز #بينديشيد. ✨ در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم: «إيّاكُمْ‌ وَ الْكِبْرَ فإنَّ‌ إبْليسَ‌ حَمَلَهُ‌ الْكِبْرُ عَلىٰ‌ أنْ‌ لا يَسْجُدَ لِآدَمَ‌ ؛ از تكبّر بپرهيزيد كه تكبر ابليس را وادار به سرپيچى از فرمان خدا نسبت به سجده براى آدم كرد». امير مؤمنان على عليه السلام نيز در خطبۀ «قاصعه» (خطبۀ 192) در همين رابطه فرموده بود: «فَاعْتَبِرُوا بِما كانَ‌ مِنْ‌ فِعْلِ‌ اللّٰهِ‌ بِإبْليسَ‌ إذ أهْبَطَ عَمَلَهُ‌ الطَّويلَ‌ وَ جَهْدَهُ‌ الْجَهيدَ... عَنْ‌ كِبْرِ ساعَةٍ‌ واحِدَةٍ‌ ؛ از كارى كه خداوند با ابليس انجام داد #عبرت بگيريد آن‌گاه كه خداوند عبادات طولانى و تلاش فوق العادۀ او را (در عبادت) هبط و نابود كرد به علت ساعتى تكبر». و به دنبال آن مى‌افزايد: «فَمَنْ‌ ذا بَعْدَ إبْليسَ‌ يَسْلَمُ‌ عَلَى اللّٰهِ‌ بِمِثْلِ‌ مَعْصِيَتِهِ‌ ؛ بنابراين چه كسى بعد از #ابليس به سبب معصيتى همانند او مى‌تواند سالم بماند؟»