عقل وعقلانیت در نگاه امام موسی بن جعفر( علیه السلام): امام موسی بن جعفر علیه السلام در روایتی مشهور، ویژگی های خردمندان را برای یکی از یارانش به نام هشام برشمرده است. سخنان ایشان را می توان در این محورها خلاصه کرد: ۱. اهمیت خرد ۱-۱- عقل نخستین آفرینش ای هشام، به درستی که خداوند«عقل» را آفرید و آن نخستین آفریده از روحانیان بود که خداوند از طرف راست عرش خود از نورش خلق کرد. پس بدو گفت: باز گرد، بازگشت. سپس فرمود: پیش آی، پیش آمد. پس خدای جلیل و عزیز فرمود: تو را مخلوقی بزرگوار آفریدم و بر تمامی مخلوقاتم گرامی داشتم.سپس «جهل» را از دریایی تلخ و تیره آفرید و بدو گفت: بازگرد، بازگشت. سپس فرمود: پیش آی، ولی پیش نیامد. خداوند فرمود: آیا خود را بزرگ دیدی؟! پس او را لعن کرد. سپس برای عقل ۷۵لشکر مقرّر فرمود و چون جهل، گرامی‎داشت و عطای الهی را درباره عقل مشاهده کرد، کینه عقل را به دل گرفت و گفت: پروردگارا، این، آفریده ای همچون من است. او را آفریدی و گرامی داشتی و قوی ساختی، و من ضدّ اویم؛ در حالی که فاقد هر نیرو و توانم. [پس] هر لشکری که بدو بخشیدی، به من نیز عطا فرما.خدای تبارک و تعالی فرمود: بسیار خوب! ولی اگر پس از آن مرا نافرمانی کنی، تو و لشکرت را از جوارم بیرون رانم و از رحمت دور سازم. گفت: پذیرفتم.پس خداوند او را ۷۵ لشکر بخشید، و [یکی] از ۷۵ لشکری که خدا به عقل ارزانی داشت، خیر است و وزیرش عقل است؛ و ضد آن را شرّ قرار داد وزیرش جهل است. (ابن شعبه حرّانی، 1377، ج 2: 232 و 233) ۲-۱- معرفت الهی و نیت صادق ای هشام، به تحقیق روشنی بدن در چشم است و چون چشم بینایی داشت، تمام بدن روشن است، و بی گمان عقل و خرد روشنایی روح و جان است، که چون بنده ای عاقل و خردمند باشد، با پروردگار خود آشناست و چون او را بشناسد، دِینِ خود را دَرک کند، و اگر با پروردگارش آشنا نباشد، هیچ دینی برایش نپاید، و همچنان که جسم جز با روح قوامی ندارد، دین نیز جز با نیتی صادق نپاید، و نیتِ صادق نیز جز با عقل و خرد، عاری از هر ثبات و پایداری است. ( همان:224 و225) ۳-۱-- عقل در دنیا و آخرت ای هشام، خداوند انبیا و رسولانِ خود را به سوی مردمان نفرستاد، جز به این دلیل که از سوی خدا عقل و خرد را برگیرند( یعنی از کتاب خدا و رسولش). بنابراین، [در دعوت الهی] پذیرش هر بنده ای نیکوتر باشد، معرفتش به خدا نیکوتر است، و هر کس به فرمان الهی آگاه‎تر باشد، عاقل تر است، و عاقل ترین ایشان از بالاترین درجه در دنیا و آخرت برخوردار است. (همان:205) ۴-۱- عقل، نشانه لطف پروردگار ای هشام، آن کس را که خداوند به سه چیز گرامی داشته، به او لطف کرده است: عقل و خردی که زحمتِ هوای نفسش را کم کند، و دانشی که رنجِ نادانی‎اش را از او دور کند، و ثروتی که خاطرش را از ترس تهی‎دستی آسوده سازد. (همان:231) ۵-۱-پنج- هم نشینی و مشورت با خردمندان ای هشام، معاشرت با افراد دین‎دار، شرف دنیا و آخرت است، و مشورت با خردمندِ خیرخواه خوش‎بختی است و با برکت، و هدایت و توفیق الهی را در پی دارد.پس چون فرد خردمندِ خیرخواه نظرش را برایت بازگفت، مبادا مخالفت کنی که بی گمان موجب هلاکت است. ای هشام، از هم‎نشینی و اُنس با مردم بپرهیز، مگر اینکه در میان‎شان فردی عاقل و درست‎کار بیابی که در این صورت با او همدم شو، ولی از دیگران همچون فرار از درندگان شکاری بگریز و فرار را برقرار ترجیح ده. (همان: 227 و 228) ۶-۱-- فروتنی، از نشانه های خردمندی ای هشام، هر چیزی مرکبی دارد، و مرکب خردمند، فروتنی است، و در نادانی تو همین بس که مرتکب امور ممنوع و حرام شوی. ( همان:204)ای هشام، هیچ بنده ای نیست جز آنکه فرشته ای گیرنده موی پیشانی اوست (یعنی اختیارش به دست اوست)، و آن بنده برای خدا تواضع نکند جز آنکه آن فرشته بالایش بَرد، و هرگز بر خدا تکبر نورزد جز آنکه آن فرشته او را پست کند. (همان:205)ای هشام، از فخر فروشی بپرهیز، که هر کس در دلش هم‎سنگ دانه ای فخر باشد، به بهشت در نیاید. کبر و بزرگی حشمت الهی است و هر کس با ردای (عزّت و بزرگ منشی) خدا با او ستیزه کند، وی را به رو در آتش افکند. (همان:244) ای هشام، کشت و زراعت در زمینِ هموار می روید نه در سنگِ سخت، و حکمت نیز مقیم دلِ فروتن می شود، نه دل متکبر گردن کش؛ زیرا خداوند فروتنی را ابزار خرد قرار داده، و تکبر را ابزار نادانی.آیا ندانی کسی که سر به سقف کوبد، سر خود بشکند، و کسی که سر فرو آرد، در سایه سقف نشیند و آن نیز [از سرما و گرما] محفوظش بدارد؟ هر کس در برابر خدا فروتنی نکند، همو پست و خوارش سازد، و کسی را که تواضع کند، عزیز دارد. (همان: 225) ای هشام، هر کس در دل خود را بزرگ شمارد، فرشتگان آسمان و زمین او را لعن کنند، و هر کس بر برادران و هم‎ردیفانِ خود تکبر ورزد و گردن فرازی کند، با این کار به دشمنی خدا پرداخته و با او رقابت کرده، و هر کس ادعای چیزی کند که در او نیست، خود را در راهی نادر

ست به زحمت انداخته است. ( همان: 226 و 227)و بدان که خداوند افراد فروتن را فقط به اندازه فروتنی شان بالا نبرده، بلکه در حدّ عظمت و مجد خود والایی بخشیده است. (همان: 229)

ازامام على عليه السلام روایت شده است: التَّثَبُّتُ رَأسُ العَقلِ، وَالحِدَّةُ رَأسُ الحُمقِ درنگ در كارها، اوج خردمندى است و شتاب زدگی، اوج حماقت است كنزالفوائد جلد۱ صفحه۱۹۹

آیت الله مجتهدی ره: استغفار چهار تا فایده دارد : ۱- یکی اینکه غم و غصّه اش می رود. صاحبخانه جوابت کرده خانه گیرت نمی آید ، استغفار زیاد بکن. ۲-«استغفرو ربّکم، یمددکم بأموالٍ و بنینٍ.» با اموال و اولاد شما را کمک می کند. ۳- «و من کل خوفٍ أمناً.» ترس داری استغفار کن. اول انقلاب من درس میدادم با استغفار. پس هر وقت ترسی بود ، استغفار میکردم. ۴-«ویرزقه الله من حیث لا یحتسب.» استغفارکنی یک هم سفری خوب می آید ، کنار دستت در قطار یا ماشین یا زن خوب گیرتان می آید. یا پدر زن خوب گیرت می آید. استاد خوب گیرت می آید. هم‌مباحثه ای خوب گیرت می آید. هم حجره‌ای خوب گیرت می آید.

آیت الله فاطمی نیا ره: انسانها مثل چراغند و تذکرات مانند روغن (انسان همیشه نیازمند موعظه وتذکر است).

بت و بتخانه همه ذکر خدا می گویند سخن از اقرأ و از غار حرا می گویند حمد حق، مدح رسول دو سرا می گویند خلق عالم همه تبریک به ما می گویند حکم توحید به ما و به شما می گویند همگی با نفس روح فزا می گویند صلی علی محمد وال محمد مبعث سرآغاز تحول ورشد وبالندگی بشریت با رسالت محمد مصطفی(ص) بر حضرتعالی وخانواده محترم مبارک.  

ویژگی های انحصاری مبعث ۲۷ رجب روز مبعث است. در چنین روزی حضرت محمد مصطفی(ص)، پیامبر اعظم، به درجه پیامبری برگزیده شد. روز مبعث، بی ‌شک بزرگترین روز تاریخ بشر است، زیرا هم آن کسی که طرف خطاب خداوند قرار گرفت و مأموریت بر دوش او گذاشته شد، یعنی وجود مکرّم نبیّ بزرگوار اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم بزرگترین انسان تاریخ و عظیم‌ترین پدیده عالم وجود و مظهر اسم اعظمِ ذات اقدس الهی است یا به تعبیری، خودِ اسم اعظم الهی، وجود مبارک او است و هم از این جهت که آن مأموریتی که بر دوش این انسانِ بزرگ گذاشته شد، یعنی هدایت مردم به سوی نور، برداشتن بارهای سنگین از روی دوش بشر و تمهید یک دنیای مناسب وجود انسان و بقیه وظایف لایتناهی بعثت انبیا، وظیفه بسیار بزرگی بود، یعنی هم مخاطب بزرگترین است، هم وظیفه بزرگترین است. پس این روز بزرگترین و عزیزترین روز تاریخ است. ‌ مبعث، ریشه سعادت بشر و تاریخ و سرچشمه خیرات تا ابدالآباد است. بزرگداشت مبعث، فقط تکلیف مسلمانان نیست، بلکه بشریت مظلوم باید از فرامین پیامبر اسلام (ص) که سرآغاز آن، روز مبعث بود، احترام و تجلیل و قدرشناسی کند؛ چون نجات انسان در این تعالیم است. مبعث پیامبر نقطه عطفی در عالم وجود است که در ادعیه وارد شده به تجلی بزرگ الهی معرفی می‌شود، در هر یک از مبعث‌های انبیا الهی قبل از رسول خدا (ص) تجلی الهی صورت پذیرفته ولی در بعثت رسول خاتم بزرگترین تجلی الهی صورت پذیرفته است. وچهار ویژگی خاص دارد ۱-تحقق بزرگترین رسالت الهی: نخستین ویژگی شامل تحقق بزرگترین رسالت الهی است. در بعثت رسول خدا بزرگترین پیام الهی به بشر منتقل شده است. هرچند همه انبیا الهی مبلّغ یک دین بوده اند که همان دیانت اسلام است. قرآن کریم می‌فرماید إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ ولی خداوند در هر دورانی یک شریعتی را برای مردم فرستاده است.در هر یک از مبعث‌های انبیا الهی قبل از رسول خدا (ص) تجلی الهی صورت پذیرفته ولی در بعثت رسول خاتم بزرگترین تجلی الهی صورت پذیرفته استدر آیه ۴۸ سوره مائده آمده است: لکل جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا که جامع‌ترین همه آنها شریعت پیامبر اکرم است. این جامعیت یکی از ویژگی‌های بی نظیر شریعت خاتم‌است. در سایر شرایع نواقص و محدودیت‌های وجود داشته است مانند اینکه شرایع گذشته برای همه حالات انسان دستورالعمل ندارد ولی شریعت رسول خدا از پیش از تولد تا پس از مرگ، از بیداری اول صبح تا هنگام‌خواب شب سفارش دارد. از این‌رو ویژگی مهم شریعت پیامبر جامعیت برای همه حالات بشر است. ۲- دومین ویژگی مبعث، نزول بزرگترین کتاب الهی است. از سوی خدای سبحان کتب آسمانی متعددی نازل شده است ولی در میان کتب آسمانی نازل شده هیچ کتابی مانند قرآن نبوده است. ویژگی مهم قرآن که در سایر کتب چنین ویژگی نبوده است اعجاز قرآن است. به اعتراف موافق و مخالف بیان قرآن به گونه‌ای است که هیچ کسی حتی ادیب‌ترین افراد بشر از آوردن مانندش عاجز مانده اند. قرآن همه مردم را فراخوانده که همانند قرآن بیاورند. این درخواست قرآن به چند گونه بیان شده است. در برخی موارد به کتابی مانند قرآن، در مرحله بعد یک مرحله پایین آمده و فرموده ده سوره مانند قرآن و در مرحله سوم با یک سوره از قرآن مخالفان را به هماوردگاه دعوت شده است. اینکه ۱۵ قرن است هیچ سوره و آیه‌ای به عنوان آیه و سوره مشابه قرآن از سوی کسی معرفی نشده می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانی همه مخالفان باشد. ۳-قرآن، تجلی گاه علم الهی: از دیگر ویژگی‌های انحصاری قرآن کریم آن است که قرآن تجلی گاه علم الهی است. ازامام صادق روایت شده است( لَقَدْ تَجَلَّی اللَّهُ لِخَلْقِهِ فِی کَلَامِهِ وَ لَکِنَّهُمْ لَا یُبْصِرُونَ؛) به یقین خداوند برای مخلوقات خود در کلامش تجلی کرده است ولی آنها نمی‌بینند. از آنجا که در علم الهی حوادث گذشته و آینده و علوم اولین و آخرین وجود دارد این علم در قرآن نیز هست و کسی که به قرآن آگاه است به این علوم واقف خواهد شد. به سبب این جهت قرآن خود را تبیان برای هر چیزی معرفی کرده است و می‌فرماید وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَیْءٍ زمان آغاز نزول چنین کتابی دلیلی بر عظمت روزی است که ظرف نزول آن شده است. ۴-- چهارمین ویژگی مبعث: معرفی بزرگترین ولیّ خدا به جهان است. شب و روز مبعث یک ویژگی دیگری دارد و آن معرفی بزرگترین فردی که چنین لیاقت پیدا کرده که بهترین و جامع‌ترین شریعت الهی و تنها کتاب اعجاز آمیز الهی و تجلی گاه علم الهی بر قلب او نازل شده است. خود قرآن وقتی به نزول قرآن بر پیامبر اشاره می‌کند نزول قرآن را عظیم و ثقیل معرفی می‌کند. نزول چنین کتابی و چنین شریعتی بر قلب یک بشر دارد.

ویژگی های انسان کامل: مبعث نشان از سه ویژگی انسان کامل دارد الف)برگزیدگی رسول الله(ص) اولین ویژگی است. انسانی که در میان همه بشر برای این مسئولیت سنگین انتخاب شده است نشان از تحمل و ظرفیت بی نهایت این بشر است. ظرفیت ویژه این فرد را تنها او دارد در غیر این صورت انتخاب یک فرد با وجود افراد همانند و توانا در پذیرش این مسئولیت در میان بشر، ترجیج بلا مرجح خواهد بود. ب)علم گسترده : ویژگی دیگر رسول الله(ص) انسانی که مخاطب این شریعت و کتاب آسمانی قرار گرفته است خود باید اولین کسی باشد که به این کتاب عالم باشد وگرنه اگر مخاطب وحی، خود عالم به وحی نباشد قادر به تبلیغ و تفسیر تبیین آن و رفع ابهام و اختلاف از آن نخواهد بود و کس دیگری نیز عالم آن نبوده و نخواهد شد و نزول چنین علمی در میان بشر لغو خواهد بود. بنابراین رسول خاتم اولین و برترین کسی است که طبق آیه ۷ سوره آل عمران مصداق راسخان در علم معرفی شده اند که عالمان به این کتاب مفسران واقعی این کتاب الهی معرفی می‌شوند. ج)ولایت و تصرف در تکوین: دیگر ویژگی است. بر اساس آیات قرآن کریم خدای والا یکی از آثار آیات قرآن را قدرت تصرف در تکوین معرفی می‌کند. بدیهی است که عالِم به قرآن نیز خود متصرف در عالَم خواهد بود در غیر این صورت نمی‌توان آن را عالم به قرآن دانست.