💠 اخلاق هدف گرا 🔹 آیا اخلاق هدف‌ گرایی‌ است یا وظیفه‌ گرایی؟ معلوم است که هدف‌ گرایی ا‌ست. یک انسان تنگ ‌نظر به دنبال وظیفه است, یک انسان صاحب ‌نظر به دنبال هدف است؛ می‌ بیند چه کسی این وظیفه را بر او معین کرده و برای چه باید به این وظیفه عمل کند. این دور‌نظر بودن و بلندنظر بودن که در بخشی از دعاهای صحیفه است که خدایا معالی اخلاق را به ما عطا بکن![1] یا آن روایت نورانی سید الشهدا‌ست که از پیغمبر (علیهما آلاف التحیة و الثناء) نقل کرد که «إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ مَعَالِی الْأُمُورِ وَ یكْرَهُ سَفْسَافَهَا»؛[2] خدا همت‌های بلند را دوست دارد و همت پست را دوست ندارد. یک وقت کسی وارد حوزه می ‌شود می ‌خواهد روحانی و عالم همان روستایش بشود; این همّت پست را خدا هرگز دوست ندارد. یک وقت است از روستای سُهروَرد کسی بیرون می ‌آید شیخ اشراق می ‌شود. خود شیخ اشراق می ‌فرماید وقف ‌نامه ‌ای در نیامده که خدای سبحان علم را وقف مردم فلان شهر بکند و مردم فلان روستا محروم باشند.[3] یک وقت کسی وارد حوزه یا دانشگاه می ‌شود که مثلاً مدرکی بگیرد، این همّت پست را خدا دوست ندارد: «إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ مَعَالِی الْأُمُورِ وَ یكْرَهُ سَفْسَافَهَا» از همان اول انسان با هدف بلند و همت والا وارد حوزه و دانشگاه بشود. از او بخواهد تا هر چه خود او داد را بپذیرد. 🔹 پس اصل اخلاق هدف است و چون اخلاق الهی ا‌ست, وظیفه را خدا معین می‌کند، هدف را هم خدا معین می ‌کند; منتها برخی ‌ها دارای هدف ضعیف هستند, به اخلاق علاقمند هستند متخلق به اخلاق ‌اند دستورات اخلاقی را انجام می‌ دهند: «خَوْفاً مِنَ النَّارِ»[4] مبادا عذاب بشوند; طمع ندارد برای اینکه جهنم نرود, بی‌ عفتی نمی ‌کند برای اینکه به جهنم نرود, خیانت نمی ‌کند برای اینکه به جهنم نرود, این نازل ‌ترین مرتبه است. از این مرحله بالاتر «شَوْقاً إِلَی الْجَنَّةِ» است و از این دو مرحله بالاتر ﴿حُبًّا لِلَّهِ﴾[5] است, «وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَة»[6] است, همان طوری که عبادت سه بخش دارد, سه هدف دارد, اخلاق هم همچنین. انسان وظیفه ‌گرا از آن اصل باز مانده است, نه چون به من گفتند این کار را بکن بله به من گفتند این کار را بکن, من هم باید این کار را بکنم; اما برای چه مطرح است از چه کسی دستور بگیرم و برای چه امتثال بکنم یعنی مبدأ و معاد را در نظر داشتن هر دو مطرح است. بنابراین عنصر اصلی فن اخلاق وظیفه‌ گرایی نیست هدف‌ گرایی ا‌ست و هدف هم سه قسمت است و بالاترین‌ آن هم ﴿حُبًّا لِلَّهِ﴾ است. [1]. صحیفه سجادیه, دعای20; «وَ هَبْ لِی مَعَالِی الْأَخْلَاق‏». [2]. وسائل الشیعة، ج‏17، ص73؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج‏1، ص67؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص246؛ «و قیل للحسین: ما سمعت من رسول الله؟ سَمِعتُه یقُول: إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ مَعَالِی الْأُمُورِ وَ یكْرَهُ سَفْسَافَهَا». [3]. حکمة الاشراق، ص9؛ «فلیس العلم وقفا علی قوم لیغلق بعدهم باب الملكوت و یمنع المزید عن العالمین، بل واهب العلم...». [4]. علل الشرائع، ج1، ص57. [5]. سوره بقره، آیه165. [6]. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول(علیهم السلام), ج7, ص81. #فن_اخلاق #همت_والا #آیت_الله_العظمی_جوادی_آملی 📚 درس اخلاق تاریخ: 1388/09/12 🆔 eitaa.com/EsraTvEitaa