#بدیع ٢ #جناس_تام ١ @adabkhane

#بدیع ۳ #جناس_تام ۲ @adabkhane

آرایه‌ی جناس چیست؟ #جناس در فرهنگ اصطلاحات ادبی به معنای هم‌جنسی است؛ یعنی چند چیز از نظر ظاهر، یکی باشند. #آرایه‌ی_جناس به ایجاد موسیقی و دلنشینی کلام می‌افزاید و از آنجایی که برخی کلمات مشابه اما با معانی متفاوت هستند، سبب تفکر و تخیل خواننده و در نهایت اثربخشی بیشتر متن یا شعر می‌شود. چون آرایه‌ی جناس بخش قافیه را نیز در برمی‌گیرد، در بسیاری از اشعار خودنمایی می‌کند و آرایه‌ای است که مورد استفاده و استقبال شاعران است. #انواع_جناس : آرایه‌ی جناس به دو بخش کلی #جناس_ناقص و #جناس_تام تقسیم می‌شود که جناس ناقص نیز بر سه قسمت است و در ادامه هریک را به تفکیک توضیح خواهیم داد. #جناس_تام : در جناس تام، ارکان جناس از نظر خوانش و نوشتار و تعداد حروف کاملاً برابر هستند و فقط در معنی تفاوت دارند. مانند: شیر خوراکی شیر حیوان شیر شیر آب برای درک بهتر این آرایه به مثال زیر هم دقت کنید: عشق شوری در نهاد ما نهاد در اینجا دو واژه‌ی #نهاد و #نهاد از نظر خوانش و نوشتار کاملاً مشابه هستند؛ اما #نهاد اول به معنای ذات و وجود انسان است و #نهاد دوم به معنای قرار دادن و گذاشتن. پس در این دو واژه #جناس_تام وجود دارد. چنان بی بیم و ایمن کرد گرگان که میشان را شبان بودند گرگان فخرالدین اسعد گرگانی در بیت بالا، میان واژگان «گرگان» در مصراع اول و دوم، جناس تام هست؛ اولی به معنی «شهر گرگان» است و دومی جمع واژه‌ی «گُرگ» است. #جناس_لفظی : گروهی معتقدند نوعی جناس در دسته‌ی جناس تام داریم به نام، #جناس_لفظی. این نوع جناس از لحاظ شنیداری کاملا برابر است. اما املای واج مشترک آن متفاوت است و معانی متفاوتی هم دارد. دیدی آن ترک ختا دشمن جان بود مرا گرچه عمری به خطا دوست خطابش کردم فرخی یزدی در بیت بالا، واژه‌ی #ختا و #خطا در هنگام خواندن دقیقا شبیه هم هستند اما املای متفاوتی دارند. یعنی اگر کسی این بیت را بشنود بدون تأمل نمی‌تواند تفاوت نوشتاری بین #ختا و #خطا را درک کند اما این دو واژه هم از نوع املا و هم معنی متفاوت‌اند پس می‌توان روی آن نام #جناس_لفظ گذاشت. #جناس_ناقص : همانطوری که گفته شد #جناس_ناقص از اختلاف یک یا دو حرف در واژه یا معانی مختلف به وجود می‌آید و عبارتند از؛ جناس ناقص یا محرف یا ناهمسان جناسی‌است که در شیوه‌ی نگارش یکسان است، اما از نظر معنایی و حرکت و تعداد حروف به‌کار رفته متفاوت باشد. در واقع به هر جناسی که تام نباشد، جناس ناقص گفته می‌شود که خود انواعی دارد و عبارتند از؛ #جناس ناقص اختلافی، #جناس ناقص افزایشی، و #جناس ناقص حرکتی. مانند #جویم و #پویم (جناس ناقص اختلافی) #مِهر و #مُهر (جناس ناقص حرکتی) #لطیف و #لطیفه (جناس ناقص افزایش) جناس ناقص اختلافی : ارکان این جناس در یک حرف با یکدیگر اختلاف دارند و مهم نیست که این اختلاف در اول وسط یا آخر واژه اتفاق بیفتد. در برخی از منابع، بر اساس مکان اختلاف اول، وسط، آخر این جناس را به چندین بخش تقسیم کرده‌اند و نامگذاری‌های متفاوتی دارند. در بیت زیر، میان واژگان «کوه» و «کاه» #جناس_اختلافی هست. آرزو می­‌خواه، لیک اندازه خواه برنتابد کوه را یک برگِ کاه مولوی در بیت زیر، میان واژگان «ندا» و «صدا» که به معنی انعکاس و پژواک است، #جناس_اختلافی وجود دارد. این جهان کوه است و فعل ما ندا سوی ما آید نداها را صدا مولوی در بیت زیر، میان واژگان «جنگ» و «ننگ» #جناس_اختلافی هست: من امروز نَز بهر جنگ آمدم پیِ پوزش و نام و ننگ آمدم فردوسی در بیت زیر، میان واژگان «زاغ» و «راغ» #جناس_اختلافی وجود دارد. همچنین واژه‌ی «باغ» با کلمات «زاغ» و «راغ» جناس دارد و بین واژگان «فراغ» و «راغ» هم #جناس_افزایشی است: زاغی از آن جا که فراغی گزید رخت خود از راغ به باغی کشید جامی کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie

#آرایه‌ی_تصدیر آرایه‌ی #تصدیر در اصطلاح بدیع، مشتمل بر دو صنعت «رَدُّ الصَّدر عَلَی العَجُزِ» و «رَدُّ العَجُزِ عَلَی الصَّدر» است. #عجُز در لغت به معنای «آخر» و «پایان» است؛ و #صدر به معنای «آغاز» و «بالا»ی هر چیز است و در اصطلاح عروض، #صدر «آغاز مصراع» و #عجز، «پایان مصراع» می‌باشد. ✅ رَدُّ الصَّدر عَلَی العَجُزِ : آوردن یک واژه در اول بیت (صدر) و تکرار همان واژه در آخر بیت (عجُز) را، آرایه‌ی #تصدیر گویند. به این معنی که بیت با همان واژه‌ای که آغاز می‌شود پایان یابد. چند مثال: آدمی در عالم خاکی نمی­‌آید به دست عالمی دیگر بباید ساخت وز نو آدمی (حافظ) در بیت بالا واژه‌ی «آدمی» در اول و در آخر بیت، صنعت «رد­ العجز علی­ الصدر» ساخته است.­ قرار از دل من ربود آن نگار بر آن عنبرین طره­‌ی بی­‌ قرار شمار غم او ندانم از آنک برون شد غم او ز­ حد شمار (رشید وطواط) در بیت اول ابیات بالا واژه‌ی «قرار» در (اول و آخر بیت) و هم­چنین در بیت دوم واژه‌ی «شمار» در اول و آخر بیت، صنعت «رد الصدر علی ­العجز» آرایه‌ی #تصدیر است. #نکته: در صنعت «ردّالصدر علی­ العجز» واژه­‌ها می­‌توانند هم­‌معنی یا غیر هم­‌معنی باشند که در صورت غیر هم­‌معنی بودن #جناس_تام نیز هستند. مانند این جمله: «پروانه را در حضور شمع چه حاجت پروانه» که پروانه‌ی اول در معنای خود #پروانه است، پروانه­‌ی دوم به معنی اجازه و رخصت می­‌باشد که #جناس_تام است. شاهدی از خاقانی شروانی: اِخوان که ز راه آیند، آرند ره آوردی این قطعه ره‌آورد است از بهر دل اِخوان در این­جا واژه‌ی «اِخوان» در آغاز و پایان بیت #تصدیر است. گل، آن جهانی‌ اَست نگنجد درین جهان در عالم خیال، چه گنجد خیال گل در بیت بالا از مولوی واژه‌ی «گل» #تصدیر است. ✅ ردّ العَجُز عَلَی­ الصَّدر : «ردّ العجز علی­ الصدر» آن است که آخرین واژه‌ای که در آخر بیتی بیاید آن را عیناً در آغاز بیت بعدی تکرار کنند (تکرار آخر در ابتدا) که گاه ممکن است تمام ابیات یک غزل یا قصیده از این صنعت استفاده شده باشد. مانند نمونه‌ی زیر: قوام دولت و دین روزگار فضل و هنر ز فضل وافر تو یافت زیب و فر و نظام نظام ملت و ملکی عجب نباشد اگر به رونق است درین روزگار کلک و حسام در دو بیت بالا واژه‌ی «نظام» در پایان بیت اول و در آغاز بیت بعد، صنعت «ردّ العجز علی­ الصدر» است.­ کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie