💥 تعدد قرائات در کتاب «نقض» تألیف مرحوم عبدالجلیل قزوینی رازی از علمای قرن ششم(۱)
«آنگه گفته است: فضيحت چهاردهم. رافضى قُرّاى سبعه را كه در حروف و قرائتِ قرآن سخن گفتهاند، همه را كافر دانند؛ زيرا كه گويند: كس را نرسد كه در قرآن و قرائت تصرّف كند، الّا قائم بيايد و قرآن بهدرستى املا كند. و مؤمنان را دشخوار باشد اين فراموش كردن و آن حفظ كردن
امّا جوابِ چنين سخن؛ ...اى سبحان اللّٰه! جماعتى مقريانِ متديّنِ عارفِ عالم، سالها از سرِ علم و ديانت در كتاب خداى تعالى رنج برده و استخراجِ معانى كرده از حروف و كلمات و وقوف، مسلمانان ايشان را به كدام حجّت كافر دانند؟ صدهزار لعنتِ خدا و فريشتگان و همۀ انبيا و مؤمنان بر آن باد كه ايشان را كافر داند يا خواند، ...
با آن كه اتّفاق است كه بيشترينِ ايشان خود شيعىمذهباند، كوفيان و مدنيان و مكّيان و بصريان؛ ...
و مفسّران اهل البيت، چون شيخ بوجعفر طوسى و محمّد فتّال و بوعلى طبرسى و شيخ بُلفتوح عالم رازى، همۀ حوالات و اشارات درين باب در تفاسير حوالت بديشان كرده و ايشان را به رحمت و ثنا ياد كردهاند. و چه شبهت بماند شيعه را در وجوهِ قرائت، با آن كه بر هر كلمتى از طريقِ لغت و نحو و اصول دلايل معلوم شده باشد و اشتقاقات ظاهر و شبهتى را مدخل نه؟»
📚 کتاب نقض(ط مؤسسه دارالحدیث)، ص ۵۷۴-۵۷۵
🖊پ.ن: نقض معروف به بعض مثالب النواصب في نقض بعض فضائح الروافض، تألیف نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل رازی قزوینی، از آثار کلامی شیعه است که در قرن ششم در شهر ری و در پاسخ به کتاب «بعض فضائح الروافض» نگاشته شده است.
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#عبدالجلیل_قزوینی_رازی
💥 تعدد قرائات در کتاب «نقض» تألیف مرحوم عبدالجلیل قزوینی رازی از علمای قرن ششم(٢)
«اما آنچه گفته است خاكش به دهان كه «گويند تا قائم بنيايد، قرآن نشايد خواندن كه خطا باشد»، بايستى كه از مذهبِ شيعت اين مايه بدانسته بودى كه از مصطفى تا به حسن عسكرى، امامان را همه عالمتر از امّت گويند اين طايفه، و منزلتِ هيچ امام فزونتر ندانند از منزلتِ قائم - عليه السلام -، و اميرالمؤمنين را خود بهتر از او و هر يك از ائمّه دانند. پس اگر در وجوه آيات و قرائت و كلمات و حروفِ قرآن خللى بودى از قبلِ قُرّاء يا خواستى بودن، صادق و باقر تا به حسن عسكرى درست باز كرده بودندى، تا شيعت را توقّف و انتظار نبايستى كردن؛ چنانكه همۀ علوم فقه و شريعت و تفسير را بيان كردهاند؛ تا موقوف نيست بحمد اللّٰه بر ظهور و حضور قائم - عليه السلام -. تا عاقلان بدانند كه همۀ حوالات به دروغ كرده است و همۀ بهتانها به باطل نهاده و اعتقاد شيعه بر صحّت قرآن و صدق قرائت مستقيم است و تا كور و لال مىباشد بدين حجّت: «لاٰ يَأْتِيهِ الْبٰاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لاٰ مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ»»
📚 کتاب نقض(ط مؤسسه دارالحدیث)، ص ۵٧۵
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#عبدالجلیل_قزوینی_رازی
💥 تعدد قرائات در کتاب «نقض» تألیف مرحوم عبدالجلیل قزوینی رازی از علمای قرن ششم(٢): مشهد فاطمه معصومه سلام الله علیها و مقریان فاخر عالم به قرائت
«و آن سراىِ ستّى فاطمه بنت موسى بن جعفر - عليهم السلام - به اوقاف و مدرّس و فقها و ائمّه و زينتِ تمام و قبولِ اعظم، و مدرسۀ ظهير عبدالعزيز، و مدرسۀ استاد بوالحسن كميج، و مدرسۀ شمس الدّين مرتضى با عُدّت و آلت و درس، و مدرسۀ مرتضى كبير شرف الدّين با زينت و آلت و حرمت و قبول، و غيرِ آن كه به ذكر همه، كتاب مطوّل شود، و مساجد بىمر، و مُقرِيانِ فاخرِ عالم به قرائت، و مفسّران عالم به منزّلات و مؤوّلات، و ائمّۀ نحو و لغت و اعراب و تصريف و شعراىِ بزرگ و فقها و متكلّمان از اسلاف به اخلاف رسيده، ... و هر سحرگاه از چند مسجد و مناره آوازِ موعظت و بانگ نماز متواتر، و هر روز در مساجدِ كبير و صغير و مدارسِ معروف و در سراهاىِ بزرگان، ختمِ قرآن معتاد و معهود، ... و آنچه شعارِ شريعت و تمهيدِ قواعدِ اسلام است از درس و مناظره و مجلسِ وعظ و حلقۀ ذكر معيّن و مقرّر، و نور و نُزهت و بركتِ مشهدِ فاطمه بنتِ موسى بن جعفر - عليهما السلام - ظاهر و باهر»
📚 کتاب نقض(ط مؤسسه دارالحدیث)، ص٢١٠
🖊 پ.ن: مطلب مذکور پاسخ به این شبهه است که :«و در هيچ شهرى كه رافضيان آنجا غلبه دارند، چون بنگرى دين و شريعت را آنجا جمالى نباشد. و جمع أهل رفض را بها نبود، چون قم و كاشان و آبه و ورامين و سارى و ارَمْ كه قرينۀ الموت است بدان كه «خير العمل» آشكارا زنند،»
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#عبدالجلیل_قزوینی_رازی
💥 شهید ثانی و تواتر قرائات: «کل مما نزل به الروح الامین علی قلب سید المرسلین»
«و أما اتّباع قراءة الواحد من العشرة في جميع السورة فغير واجب قطعا، بل و لا مستحبّ، فإنّ الكلّ من عند اللّه نزل به الروح الأمين على قلب سيّد المرسلين تخفيفا على الأمّة و تهوينا على أهل هذه الملّة. و انحصار القراءات فيما ذكر أمر حادث غير معروف في الزمن السّابق، بل كثير من الفضلاء أنكر ذلك خوفا من التباس الأمر، و توهّم أنّ المراد بالسبعة هي الأحرف التي ورد في النقل أن القرآن انزل عليها، و الأمر ليس كذلك، فالواجب القراءة بما تواتر منها.»
📚 المقاصد العلیة فی شرح الرسالة الالفیة، ص ۲۴۵
🖊پ.ن: شهید ثانی ره فن قرائات را نزد اساتید فراگرفته بودند و در این فن، خبره بودند.ایشان در شرح حال خود می فرماید: « قرأتُ في تلك المدّة بها على المرحوم الشيخ أحمد بن جابر الشاطبيّة في علم القراءات، و قرأتُ عليه القرآنَ بقراءة نافع و ابن كثير و أبي عمرو و عاصم»(رسائل الشهید الثانی، ج ۲، ص ۸۶۵) ایشان پس از تکمیل قرائات سبع، قرائات عشر را شروع می کند که ناتمام می ماند:«و منهم: الشيخ شمس الدين محمّد أبو النجا النحّاس، قرأتُ عليه الشاطبية في القراءات و القرآن العزيز للأئمّة السبعة، و شرعتُ ثانياً أقرأ عليه للعشرة و لم أُكمل الختم بها»(همان، ج ۲، ص ۸۶۸)
پ.ن ۲: برخی از علما در مواجهه با این عبارت غیرقابل تأویل شهید، آن را بر دوران جوانی و ابتدای کار جناب ایشان حمل کرده اند، حال آن که این مضمون در عبارات مختلف و کتب متعدد جناب شهید به چشم می خورد کما سیأتی. مشاهده تفصیلی کلمات ایشان در اینجا
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#شهید_ثانی
💥 شهید ثانی و تواتر قرائات(٢): «القراءات المتواترة لا تنحصر فی السبعة بل و لا فی العشرة»
قوله: «و هل يجب تعيين الحرف؟».المراد بالحرف القراءة المخصوصة، كقراءة عاصم و غيره...و الأقوى ما اختاره المصنف من عدم وجوب التعيين، و يجتزئ بتلقينها الجائز منها، سواء كان إحدى القراءات المتواترة أم الملفّق منها، لأن ذلك كلّه جائز أنزله اللّه تعالى، و التفاوت بينها مغتفر. و النبي صلّى اللّه عليه و آله و سلّم لمّا زوّج المرأة من سهل الساعدي على ما يحسن من القرآن لم يعيّن له الحرف، مع أن التعدّد كان موجودا من يومئذ. ...و وجه تسمية القراءة بالحرف ما روي من أن النبي صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قال: «نزل القرآن على سبعة أحرف» و فسّرها بعضهم بالقراءات و ليس بجيّد، لأن القراءات المتواترة لا تنحصر في السبعة، بل و لا في العشرة، كما حقّق في محلّه. و إنما اقتصروا على السبعة تبعا لابن مجاهد حيث اقتصر عليها تبرّكا بالحديث»
📚 مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج ٨، ص ١٨٠-۱۸۱
🖊پ.ن: چند نکته در متن مذکور:الف) مطلب بالا در مورد این است که اگر مهر زوجه قرآن باشد آیا باید قرائت خاصی را باید تعیین کند؟
ب) تصریح به نزول تمامی قرائات متواتره از جانب خداوند
ج) وجود اختلافات قرائت در زمان نبی مکرم صلی الله علیه و آله
ج) قرائات متواتر فراتر از عشر است.
پ.ن ۲: تاریخ تألیف این متن بنا بر تصریح جناب شهید در پایان کتاب النکاح، ۲۱ ربیع الثانی ۹۶۳ (دو یا سه سال قبل از شهادت)می باشد(مسالک، ج ۸، ص ۵۰۴) ای. با این عنایت،عتقاد به تواتر قرائات اختصاصی به دوران جوانی شهید ره ندارد.
#تعددـ_قرائات
#قرائات_سبع
#شهید_ثانی
💥 تواتر قرائات؛ الی رسول الله صلی الله علیه و آله
سید نعمت الله جزائری ره (۱۱۱۲) از اولین عالمانی است که به مناقشه در تواتر قرائات پرداخته است، ایشان پس از طرح نظریه خویش (عدم تواتر القرائات عمن یکون قوله حجة) به بررسی کلام مخالفین می پردازد:«و اما الثاني فقد خالف فيه الجمهور و معظم المجتهدين من أصحابنا فإنهم حكموا بتواتر القراءات السبع و بجواز القراءة بكل واحدة منها في الصلاة و قالوا ان الكل مما نزل به الروح الأمين على قلب سيد المرسلين »
📚 منبع الحیاة و حجیة قول المجتهد من الاموات، ص ۷۱
🖊پ.ن: به تصریح جناب سید، نظر مستقر در میان طائفه و مجتهدین اصحاب، تواتر قرائات تا نبی مکرم صلی الله علیه و آله(و نه به قراء سبعه یا عشره) است: الکل مما نزل به الروح الامین علی قلب سید المرسلین.
پ.ن۲: نظیر این مطلب را سید مجاهد در کتاب مفاتیح الاصول از سید صدر شارح وافیه نقل می کند: «و في شرح الوافية لسيد صدر الدين معظم المجتهدين من أصحابنا حكموا بتواتر القراءات السبع و قالوا إن الكل مما نزل به الروح الأمين على قلب سيد المرسلين صلى اللَّه عليه و آله»(مفاتیح الاصول، ص ۳۲۲)
مشاهده تفصیلی کلمات کسانی که تصریح به تواتر الی رسول الله صلی الله علیه و آله دارند در اینجا
پ.ن ۳: تصویر ،مربوط به مقبره جناب سید در پلدختر استان لرستان است.
#تعددـ_قرائات
#قرائات_سبع
#تواتر_الی_رسول_الله
💥 شهید ثانی و تواتر قرائات: «کل مما نزل به الروح الامین علی قلب سید المرسلین»
«و أما اتّباع قراءة الواحد من العشرة في جميع السورة فغير واجب قطعا، بل و لا مستحبّ، فإنّ الكلّ من عند اللّه نزل به الروح الأمين على قلب سيّد المرسلين تخفيفا على الأمّة و تهوينا على أهل هذه الملّة. و انحصار القراءات فيما ذكر أمر حادث غير معروف في الزمن السّابق، بل كثير من الفضلاء أنكر ذلك خوفا من التباس الأمر، و توهّم أنّ المراد بالسبعة هي الأحرف التي ورد في النقل أن القرآن انزل عليها، و الأمر ليس كذلك، فالواجب القراءة بما تواتر منها.»
📚 المقاصد العلیة فی شرح الرسالة الالفیة، ص ۲۴۵
🖊پ.ن: شهید ثانی ره فن قرائات را نزد اساتید فراگرفته بودند و در این فن، خبره بودند.ایشان در شرح حال خود می فرماید: « قرأتُ في تلك المدّة بها على المرحوم الشيخ أحمد بن جابر الشاطبيّة في علم القراءات، و قرأتُ عليه القرآنَ بقراءة نافع و ابن كثير و أبي عمرو و عاصم»(رسائل الشهید الثانی، ج ۲، ص ۸۶۵) ایشان پس از تکمیل قرائات سبع، قرائات عشر را شروع می کند که ناتمام می ماند:«و منهم: الشيخ شمس الدين محمّد أبو النجا النحّاس، قرأتُ عليه الشاطبية في القراءات و القرآن العزيز للأئمّة السبعة، و شرعتُ ثانياً أقرأ عليه للعشرة و لم أُكمل الختم بها»(همان، ج ۲، ص ۸۶۸)
پ.ن ۲: برخی از علما در مواجهه با این عبارت غیرقابل تأویل شهید، آن را بر دوران جوانی و ابتدای کار جناب ایشان حمل کرده اند، حال آن که این مضمون در عبارات مختلف و کتب متعدد جناب شهید به چشم می خورد کما سیأتی. مشاهده تفصیلی کلمات ایشان در اینجا
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#شهید_ثانی
💥 تعدد قرائات در کتاب «نقض» تألیف مرحوم عبدالجلیل قزوینی رازی از علمای قرن ششم(۱)
«آنگه گفته است: فضيحت چهاردهم. رافضى قُرّاى سبعه را كه در حروف و قرائتِ قرآن سخن گفتهاند، همه را كافر دانند؛ زيرا كه گويند: كس را نرسد كه در قرآن و قرائت تصرّف كند، الّا قائم بيايد و قرآن بهدرستى املا كند. و مؤمنان را دشخوار باشد اين فراموش كردن و آن حفظ كردن
امّا جوابِ چنين سخن؛ ...اى سبحان اللّٰه! جماعتى مقريانِ متديّنِ عارفِ عالم، سالها از سرِ علم و ديانت در كتاب خداى تعالى رنج برده و استخراجِ معانى كرده از حروف و كلمات و وقوف، مسلمانان ايشان را به كدام حجّت كافر دانند؟ صدهزار لعنتِ خدا و فريشتگان و همۀ انبيا و مؤمنان بر آن باد كه ايشان را كافر داند يا خواند، ...
با آن كه اتّفاق است كه بيشترينِ ايشان خود شيعىمذهباند، كوفيان و مدنيان و مكّيان و بصريان؛ ...
و مفسّران اهل البيت، چون شيخ بوجعفر طوسى و محمّد فتّال و بوعلى طبرسى و شيخ بُلفتوح عالم رازى، همۀ حوالات و اشارات درين باب در تفاسير حوالت بديشان كرده و ايشان را به رحمت و ثنا ياد كردهاند. و چه شبهت بماند شيعه را در وجوهِ قرائت، با آن كه بر هر كلمتى از طريقِ لغت و نحو و اصول دلايل معلوم شده باشد و اشتقاقات ظاهر و شبهتى را مدخل نه؟»
📚 کتاب نقض(ط مؤسسه دارالحدیث)، ص ۵۷۴-۵۷۵
🖊پ.ن: نقض معروف به بعض مثالب النواصب في نقض بعض فضائح الروافض، تألیف نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل رازی قزوینی، از آثار کلامی شیعه است که در قرن ششم در شهر ری و در پاسخ به کتاب «بعض فضائح الروافض» نگاشته شده است.
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#عبدالجلیل_قزوینی_رازی
💥 طبرسی ره صاحب مجمع البیان و دفاع تمام قد از ابوعمرو بن العلاء از قراء سبعة
مرحوم طبرسی در مبحث «القراءة» آیه شریفه ۶۳ سوره مبارکه طه ((قالوا ان هذان لساحران)) می فرماید:
« وقرأ أبو عمرو: (إن هذين) وقرأ ابن كثير وحفص: (إن هذان) خفيف. وقرأ الباقون: (إن هذان)...ومن قرأ (إن هذين لساحران) فهو صحيح مستقيم وزيف الزجاج هذه القراءة لمخالفتها المصحف. وقيل: إنه احتج في مخالفته المصحف بما روي أنه من غلط الكاتب. ويروون عن عثمان وعائشة أن في هذا القرآن غلطا تستقيمه العرب بألسنتها. وهذا غير صحيح عند أهل النظر، فإن أبا عمرو، ومن ذهب من القراء مذهبه، لا يقرأ إلا بما أخذه من الثقات من السلف، ولا يظن به مع علو رتبته أن يتصرف في كتاب الله من قبل نفسه، فيغيره»
📚 مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۳
🖊پ.ن ۱: قرائات مختلف آیه شریفه در اینجا
پ.ن ۲: ابوعمرو بن العلاء(۱۵۴) قاری معروف بصره و از قراء سبعه می باشد. هم اکنون روایت دوری از ابوعمرو، قرائت رایج مردم مناطقی از شرق افریقا مانند کشورهای سودان،سومالی و نیجریه است.
پ.ن ۳: نکته قابل توجه در این متن این که با وجود مخالفت زجاج سنی مذهب با قرائت ابوعمرو به خاطر مخالفت با مصحف عثمانی، صاحب مجمع البیان از او دفاع می کند: اساس کار قرائت بر سماع از شیخ است«القراءة سنة متبعة» و ابوعمرو و هیچ یک از قراء جز آنچه را که از مشایخ ثقه خود اخذ کرده اند قرائت نمی کنند. این سخن مجمع را مقایسه کنید با سخن جواهر که فرمودند: «فان من مارس كلماتهم علم أن ليس قراءتهم إلا باجتهادهم وما يستحسنوه بأنظارهم»(جواهر ۹ ص۲۹۶) توضیحات بیشتر در اینجا
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#طبرسی_مجمع_البیان
💥 تعدد قرائات در دیدگاه امین الاسلام طبرسی ره صاحب مجمع البیان(۲):«کلّه حق؛ کلّه صواب»
«و الاختلاف في الكلام يكون على ثلاثة أضرب:
اختلاف تناقض و اختلاف تفاوت و اختلاف تلاوة،
و اختلاف التفاوت يكون في الحسن و القبح و الخطإ و الصواب و نحو ذلك مما تدعو إليه الحكمة و تصرف عنه و هذا الجنس من الاختلاف لا يوجد في القرآن البتة كما لا يوجد اختلاف التناقض،
و أما اختلاف التلاوة فهو ما يتلاوم في الجنس كاختلاف وجوه القرآن و اختلاف مقادير الآيات و السور و اختلاف الأحكام في الناسخ و المنسوخ فذلك موجود في القرآن و كله حق و كله صواب»
📚 مجمع البيان في تفسير القرآن - ط مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ج ۳، ص ۱۴۲
🖊پ.ن ١: ایشان این مطلب را ذیل آیه ٨٢ سوره مبارکه نساء «و لو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً» فرمودند.
پ.ن ٢: این مطلب را شیخ الطائفه نیز در تبیان فرموده اند: «أما اختلاف التلاوة، فهو ماتلاءم في الحسن، فكله صواب، وكله حق»(التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۷۱)
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#طبرسی_مجمع_البیان
#کله_حق_کله_صواب
💥شیخ اعظم انصاری ره و تعدد قرائات ۱
«أنه إذا اختلفت القراءة في الكتاب على وجهين مختلفين في المؤدى، كما في قوله تعالى: حتى يطهرن ، حيث قرئ بالتشديد من التطهر الظاهر في الاغتسال، و بالتخفيف من الطهارة الظاهرة في النقاء من الحيض، فلا يخلو: إما أن نقول بتواتر القراءات كلها كما هو المشهور، خصوصا في ما كان الاختلاف في المادة، و إما أن لا نقول كما هو مذهب جماعة .
فعلى الأول: فهما بمنزلة آيتين تعارضتا، لا بد من الجمع بينهما بحمل الظاهر على النص أو على الأظهر، و مع التكافؤ لا بد من الحكم بالتوقف و الرجوع إلى غيرهما...»
📚 فرائد الاصول، ج ۱، ص ۱۵۷
🖊چند نکته در فرمایش ایشان:
۱. نسبت دادن تواتر قرائات به مشهور از فضای شکل گرفته بعد از قرن یازدهم و تشکیکات متأخرین نشأت گرفته است. صاحب مفتاح الکرامة فرمودند: نقل اجماع بر تواتر قرائات سبع، متواتر است.(مفتاح الكرامة في شرح قواعد العلامة (ط - الحديثة)؛ ج٧، ص: ٢١٢)
۲. از تفریع ایشان بر قبول تواتر قرائات (بمنزلة آیتین تعارضتا)روشن می شود که مقصود از تواتر، نه تواتر الی اصحاب القرائات بلکه تواتر الی الشارع است.
#تعدد_قرائات
#قرائات_سبع
#شیخ_انصاري
#تواتر_الی_رسول_الله
💥اتمام حجت الهی در قرن پانزدهم:«کنا نقرأ...أن علیاً مولی المؤمنین»
{يَاأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ (٦٧)}
*قراءات
٢٣٠٥٠ - عن عبد الله بن مسعود، قال: كُنّا نقرأُ على عهد رسول الله - صلى الله عليه وسلم -: (يَآ أيُّها الرسول بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إلَيْكَ مِن رَّبِّكَ أنَّ عَلِيًّا مَّوْلى المُؤْمِنِينَ وإن لَّمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ واللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ)
📚 موسوعة التفسیر المأثور، ج ۷، ص ۶۹۱-۶۹۲
🖊پ.ن ۱: «موسوعة التفسیر المأثور» موسوعه ای ۲۴ جلدی است به سبک الدر المنثور سیوطی، چاپ شده در عربستان سعودی و شامل تمامی احادیث تفسیری وارد شده از نبی مکرم صلی الله علیه و آله و صحابه و تابعین.
پ.ن ۲ : مصدر این قرائت، تماماً کتب اهل سنت می باشد. ابن مردویه، این مطلب را در تفسیر خود آورده است که گرچه در دست ما نیست اما سیوطی در الدر المنثور، (ط مرکز هجرللبحوث و الدراسات الاسلامیة)،ج ۵، ص ۳۸۳ ، شوکانی در فتح القدیر، ج ۲، ص ۸۶ و محمدصدیق خان در فتح البیان، ج ۴، ص ۱۹ این مطلب را نقل کرده اند.
پ.ن ۳: روش مؤلفین موسوعه، بر تنظیم نقل های روایی بر اساس ترتیب زمانی صاحبان نقل است. نکته جالب و اتمام حجت همینجاست که با عنایت به این روش، کلام ابن مسعود در موسوعة دقیقاً زیر آیه شریفه آمده است.
مطالعه بیشتر در این زمینه در اینجا
#تعدد_قرائات