رسیدن به تفاصیل واقعه عاشورا برای نویسنده ای که در قرن چهاردهم هجری در صدد بازخوانی آن واقعه است، دشوار به نظر می‌رسد، اساساً سخن گفتن از جزئیات پیکارها و جنگ‌ها به دلیل گزارش های گوناگون و گاها آشفته امری مشکل است. اما بنا بر نقل های موجود، دو حمله گروهی قطعی است، حمله اول که در آن تعداد بیشماری از یاران امام حسین(ع) به شهادت رسیدند و حمله دوم که بعد از شهادت امام حسین(ع) به منظور غارت خیام به وقوع پیوست و در میان این دو حمله، نبردها به صورت تن به تن بوده است؛ شاهد بر این مدعا، گزارش های بیشماری است که خبر از نبردهای یاران امام حسین(ع)با سپاهیان کوفه دارد. اما سه سوال مهم در این مسئله نیازمند دقت بیشتری است.
اول آنکه حمله گروهی و جمعی برای سپاه سی هزار نفره به مراتب راحت تر بوده و می توانستد کار امام حسین(ع) و هفتاد دو تن از یارانش را به سرعت تمام کنند. همانگونه که در نامه‌های عبیدالله بن زیاد به ابن سعد به سرعت عمل تاکید زیادی شده بود؛ پس چرا سپاه کوفه به نبرد تن به تن رضایت داده است؟ به احتمال قوی بعد از حمله اول و شهادت جمعی از یاران امام حسین(ع) وکم شدن چشمگیر اصحاب آن حضرت{حمید بن مسلم نقل کرده است که: یاران حسین پیوست که کشته می‌شدند و چون یکی دو تن از آنان کشته می‌شد، معلوم می‌گردید، اما هرچه از دشمن کشته می شد معلوم نمی‌گشت، زیرا آنان فراوان بودند}عمر بن سعد تصمیم گرفت تا جنگ را به صورت نبرد تن به تن ادامه دهد و این تعداد کم را با هجوم دفعی از میان برندارد،اما به راستی می توان برای این مدعا دلیل تاریخی اقامه نمود؟، پاسخ به صورت صریح و شفاف ، خیر است و این تنها تحلیلی است که به ذهن خطور می کند. از دیگر سو، اگر دیدگاه دکتر جواد علی را بپذیریم که جنگهای تن به تن در آغاز پیکرها،از رسوم اعراب بوده که معمولاً پیش از جنگ‌ها واقع می شده و از عصر جاهلی به عصر اسلامی منتقل گردیده است( المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام ج۵ص ۳۴۵)باز‌هم مشکل پابرجاست چراکه این دیدگاه مبنی بر آغاز جنگ است نه ادامه جنگ؛ جنگ با مبارزه عبدالله بن عمیر کلبی (بنابر گزارش‌ها) آغاز گردید و بعد از آن حمله گروهی آغاز شد و سپس دوباره به نبرد تن به تن منتهی گردید.
@ashoora_61
سوال دوم این است که در گزارش یحیی بن هانی بن عروه آمده هنگامی که کشته های لشکر عمر بن سعد در جنگ تن به تن بسیار شد، عمرو بن حجاج بانگ زد:
ای احمق ها، آیا می دانید با چه کسانی می جنگید؟ سواران این دیار، قومی دست از جان شسته اند، هیچ یک از شما به هماوردی آنان، در نیاید که آنان، اندک اند و نمی پایند، به خدا سوگند، اگر تنها سنگ به آنان بزنید، آنها را از پای در می آورید، عمر بن سعد گفت: درست گفتی، نظر درست نظر تو است، آنگاه به سوی لشکرش فرستاد و برایشان حکم کردکه هیچ کدامشان با هیچ یک از آنها نبرد تن به تن نکنند.( تاریخ طبری ج۵ص۴۳۵/ انساب الاشراف ج۳ص۴۰۰/ الارشاد ج۲ص۱۰۳)
این دستور عمر بن سعد متعلق به کدام برهه ی زمانی جنگ است؟ و آیا با سخنان پیشین، مبنی بر وجود تنها دو حمله ی سراسری در واقعه عاشورا آن هم یکی در آغاز و دیگری در عصر عاشورا همخوانی دارد؟ در پاسخ باید اذعان کرد که با رجوع به سخنان عمرو بن حجاج متوجه می‌شویم که گفتار او در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و به درستی معلوم نیست در اوایل جنگ این پیشنهاد را مطرح نموده یا آخر جنگ؛ با این حال برخی نویسندگان معاصر این پیشنهاد را مرتبط به اوایل جنگ و زمینه حمله دوم دانسته اند( موسوعه التاریخ الاسلامی ج۶ص۱۶۳)از جهت دیگر با رجوع به گزارش‌های مطرح شده از این واقعه جانگداز معلوم می‌شود که مقتل و چگونگی شهادت شهدای کربلا که نام و ذکری از آنها در میان منابع وجود دارد، به شیوه ای نقل شده که با نبرد تن به تن بیشتر همخوانی دارد، یعنی درست است که گزارش یحیی بن هانی بن عروه در مسئله وجود دارد اما نقل های بیشمار دیگری نیز در میان منابع منعکس گردیده که نبرد تن به تن را تایید می نمایند، مضافا بر اینکه احتمال دارد سخنان عمرو بن حجاج ناظر بر پیش از شهادت عباس بن علی(ع) و حرکت امام حسین (ع) و برادرش عباس برای آب آوردن باشد و یا اینکه این سخن ناظر بر این باشد که اگر از سوی سپاه امام حسین(ع)، یک نفر برای مبارزه خارج گردید، شما( سپاه کوفه) نیز برای جنگ با او به صورت واحد و تکی خارج نشوید بلکه به صورت گروهی و جمعی در دسته چند نفره به مبارزه با او بپردازید.
سوال سوم در این مسئله این است که شهدای کربلا ۷۲ نفر بودند. اگر این تعداد با نبرد تن به تن به شهادت رسیده باشند، طبیعتا باید ساعت جنگ بیش از مدت زمانی باشد که منابع به آن تصریح کرده اند( عصر روز عاشورا)؟ در جواب باید به این نکته دقت شود که اساسا در نوشتارهای پیشین این احتمال را تقویت نمودیم که تعداد زیادی از یاران امام حسین(ع) در حمله اول به شهادت رسیده اند و افراد باقی مانده تعداد زیادی نبوده اند، هرچند منابع متاخر در بیان جزئیات واقعه عاشورا از شهادت شهدای دیگر نیز به تفصیل سخن گفته اند که منابع متقدم این گزارش ها را تایید نمی نماید و به احتمال زیاد این شهدا همان حمله اول به شهادت رسیده باشند.
@ashoora_61
عمر بن سعد یک روز بعد از واقعه عاشورا در کربلا توقف نمود و بعد از دفن کشته های خود در بعد از ظهر روز یازدهم محرم به همراه باقی مانده سرهای شهدا و اسرای خاندان رسول خدا(ص) راهی کوفه شد، با رفتن سپاه کوفه، طایفه بنی اسد در همان روز مشغول خاک سپاری شهدا شدند( تاریخ طبری ج ۵ص۴۵۵/ انساب الاشراف ج۳ص۴۱۰/ اخبارالطوال ص۲۶۰ / مروج الذهب ج۳ص۷۲) در یک گزارش نقل گردیده که همسر زهیر بن قین به غلامش شجره گفت: برو مولایت را دفن کن، شجره آمد و امام حسین(ع) را افتاده دید، شجره با خود گفت: مولای خود را کفن کنم و حسین را رها نمایم؟ بنابر این تصمیم گرفت تا امام حسین(ع) را کفن نماید( تذکره الخواص ص ۲۵۶)این گزارش از جهاتی دارای اشکال است چرا که غلام زهیر بن قین از کجا توانسته است پیکر امام حسین(ع) را تشخیص دهد؟ سرهای شهدای کربلا از بدن جدا شده بود و از طرف دیگر زهیر بن قین در جریان ملحق شدنش به کاروان حسینی، همسر خود را به همراه کاروانیان به کوفه فرستاد ؛ همسر زهیر چگونه از شهادت زهیر و دیگر شهدای کربلا آگاه شده است؟ مضافا بر اینکه غلام چگونه توانسته اجساد را تشخیص دهد؟ همین سوال در مورد دفن شهدای کربلا نیز مطرح می باشد و از طرف دیگر قبیله بنی اسد از چه راهی می توانستند تشخیص دهند که یک پیکر از جمله شهدای کربلا است یا کشته شده های سپاه کوفه؟ در پاسخ باید به نکته ی که پیشتر به آن اشاره کردیم دقت نمود و آن اینکه ابن سعد قبل از عزیمت به سمت کوفه تمامی کشته های سپاه کوفه را دفن نمود و بعد از آن آهنگ رحیل به سوی کوفه را کرد. با این اوصاف تنها پیکر هایی که بر زمین کربلا باقی مانده بودند، اجساد شهدای کربلا بوده اند، اما درباره چگونگی تشخیص شهدای کربلا، در برخی از روایات بر این نکته تصریح شده است که امور کفن و دفن امام معصوم را تنها امام معصوم بر عهده می گیرد؛ مثلا در روایتی ضعیف از علی بن ابی حمزه به علی بن موسی الرضا عرض کرد: برای ما از پدرانت روایت شده که امور امام را تنها امامی همانند او به عهده می گیرد، علی بن موسی الرضا فرمود: مرا از حسین بن علی خبر بده که آیا امام بود یا نبود؟ عرض کرد: امام بود، فرمود: چه کسی کارهای او را بر عهده داشت؟ گفت: علی بن الحسین، فرمود: علی بن الحسین کجا بود؟ گفت : در کوفه در دست عبید الله بن زیاد، در بند بود از میان اسرا بیرون رفت بدون آنکه بفهمند، کار های پدرش را انجام داد و سپس بازگشت، علی بن موسی الرضا فرمود: آن کسی که به علی بن حسین امکان آمدم به کربلا و به عهده گرفتن کارهای پدرش را داد، همو به صاحب این امر امکان می دهد که به بغداد بیاید و کار پدرش را به عهده بگیرد و باز گردد، در حالی که در بغداد در اسارت هم نیست (مراد امام جواد است) [ اختیار معرفه الرجال حدیث ۸۸۳/ اثبات الوصیه ص۲۲۰]و یا در روایت دیگری آمده کفن و دفن نمی کند وصی را مگر وصی( الکافی کتاب الطهاره حدیث ۲۵۰) و کارهای دفن امام را تنها امامی همانند او به عهده می گیرد(همان مدرک حدیث ۲۱۴۵) و در نقلی ضعیف از امام رضا(ع) این عمل را از جمله سنت های موسی بن عمران دانسته شده است( مراه العقول ج۴ص۲۵۷) به هر روی فارغ از مباحث سندی اگر این روایات را ملاک قرار دهیم ، مسئله تشخیص اجساد شهدای کربلا توسط امام زین العابدین(ع) روشن می گردد اما حضور زین العابدین(ع) در کربلا به هنگام دفن شهدا دارای یک مشکل تاریخی است و آن اینکه اساسا هیچ یک از منابع معتبر تاریخی آن را تایید نمی نمایند. می شود این احتمال را در مسئله تقویت کرد که حضرت به صورت ناشناس در میان جمعیت بنی اسد حضور داشته و امور کفن و دفن امام حسین(ع) را بر عهده گرفته است و دیگر شهدا را تعیین و مشخص نموده اند. اما باید پذیرفت که این سخن تنها در حد یک احتمال قابل تامل است از جهت دیگر اگر حضور زین العابدین(ع) را به هنگام دفن شهدای کربلا نپذیریم ،چگونه می توانیم مسئله تشخیص اجساد را حل نماییم؟
ادامه دارد.....
@ashoora_61
فعلا قابلیت پخش رسانه در مرورگر فراهم نیست
مشاهده در پیام رسان ایتا
غلط نکنم عرش بر زمین افتاد...
@ashoora_61
برای حل مسئله تشخیص پیکرهای شهدای کربلا باید به چند گزارش دقت نمود:
اول آنکه: عباس بن علی(ع) نزد فرات به شهادت رسید. بنابر این تنها پیکری که نزدیک فرات قرار داشت متعلق به اوست.
ثانیا: شهدای بنی هاشم به صورت دسته جمعی در یک جا بعد از شهادت جمع آوری می شوند. همانگونه که از شهادت قاسم بن حسن(ع) می توان این معنا را برداشت کرد.( تاریخ طبری ج۵ص۴۴۷/ مقاتل الطالبین ص۹۳)
ثالثا: طبیعتا باید شهدای غیر بنی هاشم به همراه پیکر امام حسین(ع) در دشت کربلا پراکنده و در جاهای گوناگون قرار گرفته باشند.
رابعا: بنابر گزارشی از سعد بن عبیده برخی از بزرگان کوفه بر تپه ای ایستاده بودند و می گریستند و می گفتند : خدایا نصرتت را نازل کن، گفتم : ای دشمنان خدا، چرا پایین نمی آیید و یاری اش(حسین بن علی) نمی دهید؟( تاریخ طبری ج۵ص۳۹۲) احتمال دارد همین افراد از چگونگی و کیفیت شهادت شهدای کربلا با خبر بوده و بنی اسد را مطلع کرده اند، در مجموع و با طرح همه این احتمالات، حضور فردی که واقعه را از نزدیک دیده و از چگونگی شهادت افراد مطلع بوده و می داند که این پیکر های بی سر متعلق به کدام شهید است و پیکر علی اکبر(ع) کدام یک از این اجساد است که در کنار امام حسین(ع) دفن گردد و یا آن پیکری که تنها در نزدیکی فرات بر زمین افتاده، پیکر مقدس عباس بن علی(ع) است، ضروری به نظر می رسد، نتیجتا حضور زین العابدین(ع) برای دفن شهدا محال و محذوریت عقلی نداشته بلکه حضورش برای تعیین هویت پیکرها ظاهرا ضروری به نظر می رسد.هرچند نقلی آن را کمک نمی کند.
با این وصف بیان دو نکته باقی می ماند:
اول آنکه بنابر نقل ابراهیم دیزج که از سوی متوکل عهده دار تخریب قبر امام حسین(ع) بوده است و قبر را نبش کرده، پیکر امام حسین(ع) بر بوریایی دفن شده که از آن بوی مشک متصاعد می شده است( امالی شیخ طوسی شماره ۶۵۳) و وجه دفن پیکر امام حسین(ع) با بوریا به این خاطر است که چون جسم شریفش آماج شمشیرها ، تیرها و نیزه ها و همچنین لگد کوب اسب قرار گرفته بود ، قابلیت حمل صورت عادی را نداشته است بنابر این با بوریا آن حضرت را دفن کرده اند.
ثانیا : با این بیانی که گذشت دلیلی در میان منابع معتبر تاریخی وجود ندارد که پیکر حر بن یزید ریاحی جدای از شهدای کربلا و در نه کیلو متری غرب کربلا دفن شده باشد. همانگونه که علامه مقرم می آورد: قبیله حر بن ریاحی جسد او را جای که الان قبر او ست بردند و گفته شده مادرش در کربلا حاضر بود و هنگامی که دید دشمن با اجساد چه می کند، حر را به جای فعلی برد و دفن کرد( مقتل الحسین ص۴۱۷) حر بن یزید ریاحی به دستور ابن زیاد برای مقابله با کاروان امام حسین(ع)به کربلا آمد، یعنی برای جنگ و مقابله، حضور مادر او چه وجهی می تواند داشته باشد؟! مضافا بر اینکه هیچ منبعی از حضور مادر حر در کربلا نقلی به میان نیاورده است. مگر آنکه شهید اول در قرن هشتم از جدا بودن مقبره حر ذکری به میان آورده( الدروس ج۲ص۱۱)و سید نعمت الله جزائری بر آن تاکید ورزیده است( انوار النعمانیه ج۳ص۲۶۶)و نبش قبر حر توسط شاه اسماعیل صفوی را دلیلی بر مدعای خود دانسته است، اگر واقعه نبش قبر را بپذیریم با اینکه خود جزائری با واسطه هایی آن را نقل نموده است که نزد او ثقه هستند اما ما از احوالات آنها هیچ آگاهی نداریم می توان بر این نظر قائل شد که حر در مقبره جداگانه و با فاصله دفن شده است اما چگونه پیکر بی سر او تشخیص داده شده؟ و از آنجا به وسیله چه کسانی به این منطقه حمل شده است؟ و اساسا چرا در این منطقه به خاک سپرده شده است؟ اینها سوالاتی است که پاسخ آنها در هاله ای از ابهام قرار دارد و نمی توان پاسخی قانع کننده و منطقی برای آنها پیدا نمود.
@ashoora_61
این کانال با آغازین روزهای فرودین ماه سال جاری کار خود را آغاز نمود تا جای خالی برخی از پژوهش های مهم در عرصه تاریخ عاشورا را به اشتراک بگذارد .شاید نوآوری های این کار علمی که محصول ۱۴سال تحقیق و پژوهش بر روی واقعه عاشورا می باشد،بیشتر خود را در عرصه جغرافیای تاریخی و همچنین تاریخ اجتماعی مردم کوفه وپرداختن به زوایای روانی و شخصیت افراد دخیل در این واقعه مهم نشان دهد؛ با اینکه برخی مطالب ارائه شده به صورت مقاله در برخی از مجلات علمی همچون فصلنامه معارف حسینی به چاپ رسیده است.اما نشر آنها را به صورت کتاب مستقل کار نادرستی دانستم چرا که چارچوب های کلی وقایع بارها توسط نویسندگان و وعاظ برای مردم گفته شده و نیازی به کار مجدد در آنها احساس نمی شد و طبیعتا نوآوری های فکری در این پرسه چندین ساله تحقیق را می توان در قالب فضای مجازی به اشتراک گذاشت و از هدر رفت منابع زیست محیطی جلوگیری کرد به خصوص در این وانفسای چاپ کتاب و صد البته داستان جگرسوز مطالعه کتاب .
به همین خاطر ترجیح دادم تا در فضای مجازی و با دوستان اهل علم مطالب را به اشتراک بگذارم .هر چه بود تا کنون بیش از ۱۵۰ مورد گزاره تاریخی و تحلیل به اشتراک گذاشته شده است و خدا را شاکرم که توفیق رفیق شد تا یک دوره به واقعه عاشورا بپردازم .
کار این کانال و ارائه مطالب تحقیقی به پایان رسید . و ادامه دادن آن به جز تضییع وقت دوستان چیزی در برندارد .امیدوارم که این کانال بتواند قدمی هر چند کوچک برای درک بهتر واقعه سوزناک عاشورا برداشته باشد. در پایان ثواب این کار را خاضعانه به ارواح شیعیان بی وارث و بد وارثی که عُمری برای سیدالشهدا (ع) اشک ریختند و همچنین پدر شهید حقیر که تمام هویت من از اوست، اهدا می کنم.
از این تاریخ در صورت تمایل می توانید کارهای بنده را در آدرس زیر پیگیری نمایید :
https://eitaa.com/hoseinhamzeh65
پروردگارا ،اين عمل را از ما بپذير؛ زيرا تو خود شنواى دانايى.
و در آخر:
وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا.
با سلام
کانال اشارات ، یادداشت هایی که بنده هنگام مطالعه کتابهای مختلف تنظیم می کنم .این مطالب متفرقه و کشکولی رو به مرور تو این کانال قرار دادم طبیعتا به فراخور موضوع کانال ،تحلیلی از گزارش ها وجود نداره اما صرف نقل گزارش ها شاید مفید باشه ..اگر مایل بودید عضو بشید...
https://eitaa.com/hoseinhamzeh65