معرفی اجمالی استاد رسول قلیچ ایشان متولد ۱۳۵۷ در کرج است. پس از اخذ دیپلم ریاضی فیزیک، در سال ۱۳۷۵ برای تحصیل در حوزه وارد قم شد. در سال ۱۳۸۱ در نخستین دوره مرکز تخصصی تاریخ اسلام حوزه شرکت کرد و به تحصیل در این رشته مشغول شد‌. پس از آن در دوره کارشناسی ارشد مطالعات تاریخ تشیع دانشگاه ادیان شرکت کرد و در سال ۱۳۹۰ موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد شد. سپس به پژوهشگاه علوم انسانی رفت و مدرک دکتری در رشته تاریخ ایران پس از اسلام را اخذ کرد. او به عنوان محقق همکار در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه همکاری دارد و در این مدت در طرح دانشنامه سیره نبوی در نگارش بیش از دویست مدخل مشارکت داشته است. در پنجمین جلسه از سلسله نشست‌های عاشوراپژوهی مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام، جمعه ۱۳ مرداد، ساعت ۱۸ میزبان دکتر رسول قلیچ خواهیم بود و ایشان درباره دلایل به تاخیر افتادن حرکت امام از مکه به کوفه پس از رسیدن نامه مسلم سخن خواهد گفت.

صوت پنجمین جلسه از سلسله نشست‌های عاشوراپژوهی مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام ارائه‌دهنده: استاد رسول قلیچ موضوع: دلایل تاخیر حرکت امام حسین از مکه به کوفه پس از رسیدن نامه مسلم دوستان خود را از طریق لینک زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید: ⬇️⬇️ @chsiqs

مجموعه نشست‌های عاشوراپژوهی مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام برگزارشده در بازۀ 9 مرداد تا 13 مرداد 1402 1. ارائه‌دهنده: استاد محسن رنجبر موضوع: نقش عوامل سیاسی‌اجتماعی در پیدایش قرائت‌های مختلف از واقعۀ عاشورا 2. ارائه‌دهنده: استاد محمد اسفندیاری موضوع: ماجرای کتاب شهید جاوید 3. ارائه‌دهنده: استاد مصطفی صادقی کاشانی موضوع: بررسی نظریۀ شهادت‌طلبی امام حسین در کتاب لهوف 4. ارائه‌دهنده: استاد محمدرضا هدایت‌پناه موضوع: حلقه‌های مفقودۀ ماجرای مسلم بن عقیل 5. ارائه‌دهنده: استاد رسول قلیچ موضوع: دلایل تأخیر حرکت امام حسین از مکه به کوفه پس از رسیدن نامۀ مسلم دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید:⬇️⬇️ @chsiqs

باسمه تعالی ادامه درس موسوعة التاريخ الاسلامي استاد آیت الله یوسفی غروی از شنبه ۱۴ مرداد ۱۴۰۲ ساعت ۱۸:۳۰ برگزار خواهد شد. قم؛ خیابان دورشهر کوچه ۱۵ پلاک ۴ مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام.

یادداشتی از رسول جعفریان درباره اسلام اموی (برگرفته از کانال تلگرامی ایشان @jafarian1964) امسال هزار و چهارصدمین سال تأسیس دولت اموی امسال هزار و چهارصدمین سال تأسیس دولت اموی است. ابن عبدالبر در کتاب استیعاب می گوید: در جمادی الاولی سال 41 بود که حسن بن علی (ع) حکومت را تسلیم معاویه کرد، و آن وقت 66 ساله دو ماه کمتر داشت. معاویه تا رجب سال 60 حکومت کرد، و پس از دولت یزید و پسرش معاویه دوم، دولت اموی، در شاخه مروانی تا سال 132 جمعا 90 سال حکومت کرد. از تاریخ تأسیس آن تاکنون که سال 1441 است، دقیقا 1400 گذشته است. اسلام عثمانی یا اموی، در مقابل اسلام علوی شکل گرفت، و توانست در یک دوره حساس نود ساله، با کنار زدن علویان و دیگر رقیبان، نه تنها یک امپراتوری عربی در پهنه وسیعی از ربع مسکون وقت ایجاد کند بلکه تلقی و تفسیر خاصی از اسلام را هم در عمق ذهن امت اسلامی استقرار بخشد. ادوره اموی، از این جهت که نخستین قرن شکل گیری فرهنگ اسلامی است، بسیار مهم است و دیدگاه های امویان سخت در آن نفوذ دارد. البته همان زمان، جناح های مخالف دیگری هم به جز علویان بودند که در باره اسلام عثمانی، تأمل داشته و آن را نمی پذیرفتند. خوارج، جناحی از قریش از پیروان خاص شیخین، مانند جریان ابن زبیر، و نیز جریانی وابسته به معتزله و مرجئه با رهبری ابوحنیفه که مخالف امویان بودند، اما جریان غالب و اسلام فراگیر متعلق به امویان بود. اساس این دولت، غلبه دادن نگرش عربی و قبیله ای و حاکم کردن عنصر عرب بر اسلام بود. آنها تلاش کردند دین را تفسیر عربی کنند و در این کار موفق بودند. یک تجربه مهم در این دولت، غلبه دادن عنصر «فتح» و «جنگ» و خشونت بود که در اسلام اموی سخت غالب شد، خشونتی از نوع حجاج و یا حتی خود عبدالملک و فرزندانش مثل هشام، رنگی بود که اسلام اموی را پوشش می داد و وجود کسانی مثل عمر بن عبدالعزیز که تلاش کرد در این زمینه تفاوت عمل کند، اثری نگذاشت و از آن تنها یک خاطره باقی ماند. در نگرش سیاسی اسلام اموی، هر نوع شورش و مخالفتی برای اصلاح، نوعی فرقه گرایی است، و جماعت و طاعت در زمره مفاهیم اصلی هستند. در این نگاه، امام حسین یک تفرقه افکن است که می کوشد الفت و محبت میان امت را از بین ببرد. اسلام اموی، در این نود سال، برای اصل دین ارزش قائل نبود و از آن فقط به عنوان یک ابزار استفاده می کرد. لذا چندان به آموزش دین در میان مردم بها نمی داد، اما تسلط سیاسی را اصل می دانست. اسلام اموی، برای فتوحات و توسعه جغرافیایی ارزش زیادی قائل است و یکسره کوشش می کرد تا بتواند سرزمینهای بیشتری را در اختیار داشته باشد، اما در تعمیق اسلام در جامعه کاری نمی کرد. شواهد تاریخی از دوره امام سجاد (ع) که در همین عصر می زیست داریم که مردم با ساده ترین احکام شرعی خود آشنا نبودند، اما دامنه فتوحات تا اندلس کشیده شد، و دهها هزار اسیر و برده و کنیز و در واقع دخترکان زیبا و ماه روی اندلسی و غیره، سوار بر دهها کشتی، به شام و حجاز آورده شدند تا در کار عیش و زندگی روزمره سران عرب خدمت کنند. راستش، بردگی که اسلام کوشید آن را کم رنگ کند و حضرت رسول (ص) خودش یک بار هم اسیری را برده نکرد، در عصر اول فتوحات و سپس در دوره اموی به صورت یک اصل درآمد و برای همیشه در فقه منتسب به اسلام، استوار شد. اسلام اموی بود که صدها هزار برده ایرانی را به میان اعراب برد و برای آن قاعده و قانون نوشت. در این اسلام، رفتار عرب فاتح با ایرانی و بربر و رومی، هیچ تفاوتی با مغولان نداشت و مثل هر فاتح دیگری رفتار می شد. تلاش بعدی مسلمانان در پیراستن چهره اسلام از آنچه امویان کردند، چه اندازه موثر بود، نمی دانم. این یادداشت را نوشتم تا عرض کنم، ما در شناخت اسلام اموی و عثمانی، در شناخت رنگی و لعابی که امویان بر اسلام زدند و آثارش در عمق فکر و فقه اسلامی باقی ماند، هنوز کار جدی نکرده ایم. این تاریخ، بهانه ای شد تا یادآور شوم که لازم است در این باره تحقیقات جدی تری صورت گیرد

نقد امیر مازیار بر یادداشت فوق از رسول جعفریان (برگرفته از کانال تلگرامی ایشان @amirmaziar1) اسلام پیشااموی (نقدی بر رسول جعفریان) پاره نخست امیر مازیار یادداشتی از دکتر رسول جعفریان درباره اسلام اموی، که مربوط به چند سال پیش است، این روزها به گستردگی باز نشر شده‌. در این یادداشت نکته‌ای اساسا درست آمده­‌است: اینکه امویان به عنوان نخستین خلافت متمرکز و نسبتا پایدار و گسترده در جهان‌اسلام نقشی کلیدی در شکل‌بخشی به باورها و اعمال اسلامی داشتند: "اسلام عثمانی یا اموی، در مقابل اسلام علوی شکل گرفت، و توانست در یک دوره حساس نود ساله، با کنار زدن علویان و دیگر رقیبان، نه تنها یک امپراتوری عربی در پهنه وسیعی از ربع مسکون وقت ایجاد کند بلکه تلقی و تفسیر خاصی از اسلام را هم در عمق ذهن امت اسلامی استقرار بخشد. " در اینکه امویان چنین نقشی داشته‌اند شکی نیست اما سخن این است که با پذیرش این سخن، درباره " اسلام پیشااموی" چه می‌توان گفت؟ یابه تعبیر دیگر دامنه "این تلقی و تفسیر خاص" که، بنابر ادعای نویسنده، بر"اسلام" پوشانده‌شده تا کجاست؟ و آن اسلام ادعایی اولیه را چگونه می­‌توان از این " تفسیر " جدا کرد. روشن است که در این بحث مراد از اسلام اموی تعبیری شامل است و به همه فرایندهای نهادینه‌سازی دین اشاره دارد که در عهد اموی و به مدد قدرت متمرکز این خلافت مرکزی انجام گرفت نه آنچه که در بیانات عمومی "اسلام اموی" خوانده می­‌شود. آنچه بنابر دیدگاه تاریخی می‌توانیم بگوییم این است که نه تنها متون سیره و حدیث و شکل اولیه علوم دینی بلکه تدوین نهایی خود قرآن و احتمالا پیداآمدن "اسلام" از دل یک جریان و جماعت دینی نوظهور نخستین در زمان و تحت تاثیر امویان شکل گرفت. بنابراین اولا جدا ساختن "اسلام" از "اسلام اموی" چندان آسان نیست و آنچه پس از این جداسازی برجای می‌ماند شمایل یک " دین" را نخواهد داشت و ثانیا دلیل و مبنایی تاریخی نداریم برای این گمان که آنچه برجای می‌ماند خالی از ویژگی‌هایی است که جعفریان گمان می‌کند مربوط به اسلام اموی اند. جعفریان ویژگی‌هایی را به اسلام اموی نسبت می‌دهد؛ویژگی‌هایی که امروزه عموما آنها را تقبیح می‌کنیم و با ارزشها و اخلاقیات دوران جدید ناسازگار می‌دانیم :"اساس این دولت، غلبه دادن نگرش عربی و قبیله‌ای و حاکم کردن عنصر عرب بر اسلام بود. آنها تلاش کردند دین را تفسیر عربی کنند و در این کار موفق بودند".جعفریان می‌گوید در اسلام اموی عنصر فتح و جنگ و خشونت برجسته‌شد و هیچ گونه مخالفت و تلاش برای اصلاح تحمل نشد. در اسلام اموی اصل سلطه سیاسی بود و نه دین ،فتوحات و قواعد و لوازم مربوط به آن غلبه داشت و از این جهت اسلام اموی" تفاوتی با رفتار مغولان نداشت و مانند هر فاتح دیگری رفتار می‌کرد". اما از کجا می‌دانیم که" اسلام پیشااموی" چه بوده‌است و چنین ویژگی‌هایی داشته یا نداشته؟ آن اسلام نخستین کجاست؟ متون و اسناد مرتبط با آن کدام اند؟ ما باید متون و شواهدی داشته‌باشیم که هم قطعا مربوط به پیش از این دوران باشند و هم خالی از چنین محتوایی. این متون و شواهد کدام اند؟ اگر خود قرآن است که قرآن خالی از این احکام نیست و بحث جهاد و قتال و قوانین اسارت و بردگی و جزیه به قوت در آن مطرح است (و همین امر برخی قرآن‌شناسان را به این ایده راهبر شده که این نظام حقوقیِ نسبتا ساخته و پرداخته نمی‌تواند مربوط به پیش از دوران فتوحات و گسترش آنها باشد.) جمع و تدوین نهایی و رسمی قرآن هم مربوط به دوره اموی است. داده‌های مربوط به نظریه جمع قرآن به دست عثمان خود برآمده از عصر امویان و بعد آن است و حتی اگر قرآن در زمان عثمان جمع و تدوین شده‌باشد باز هم شکل رسمی و کنونی قرآن بنابر شواهد و قراین تاریخی دست‌کم به دوران امویان می‌رسد .یعنی اگر کسی می­‌خواهد بر نقش بسیار گسترده امویان در ایجاد تفسیری خاص از اسلام تاکید کند باید در نظر بگیرد که استدلال او متن خود "قرآن" را هم ذیل این نقش گسترده قرار خواهد داد. اگر از متون سیره و احادیث پیامبر و اصحاب او سخن می‌گوییم که متون سیره و حدیث پیشااموی و نامتاثر از آن کجایند؟ و درباره نقش امویان در شکل دادن این متون تردید چندانی نیست.

اسلام پیشااموی (نقدی بر رسول جعفریان) (پاره دوم) امیر مازیار اگر سیره و احادیث شیعیان مد نظر است که می‌دانیم آمیختگی سنتهای روایی فریقین بیش از آن است که گمان می‌رود و متون شیعی عموما متاخر از متون اهل سنت تدوین شده‌اند . جایگاه تاریخی متونی مانند نهج­‌البلاغه و مثلا نامه­‌های سیاسی امام علی و غیره مبهم و انتساب قطعی آنها کاملا ناروشن است و بلکه شواهدی برای تعلق آنها به دوره­‌های بعدی موجود است .ضمن اینکه همین محتوای عربی-فتوحاتی در احادیث شیعه هم به قوت موجود است و قرن‌ها مستند فقهای شیعه در احکام جهاد و قتال و کفر و ارتداد بوده و اسلام شیعی در این احکام تفاوت چندانی با روایت‌های سنی‌اش ندارد( ظاهرا جعفریان هم با این نکته موافق است چرا که اذعان دارد ما نتوانسته‌ایم تفسیر اموی از اسلام را کنار بزنیم و اساسا این یادداشت را به دلیل عمق نفوذ آنچه او "اسلام اموی" می­‌داند نوشته­‌است.) اگر منظور اتخاذ رویکرد‌های تاریخی_انتقادی_ باستان‌شناختی جدید برای بازسازی اسلام نخستین است که حاصل این کاوش‌ها بازسازی‌های گمانه‌زنانه‌ای است که هیچ گاه تصویر یک"دین کامل" را در اختیار ما قرار نمی‌دهد. با اتکا به منابع همزمان غیراسلامی و داده‌های باستان‌شناختی و خوانش انتقادی - تاریخی متون اسلامی موجود می‌توانیم جریان یا جنبش دینی نخستینی را بازسازی و شکل اولیه "اسلام " را گمانه­‌زنانه تصور کنیم اما چنین چیزی دینی است بدون متن و حدیث و فقه و سیره که کارکردهای یک دین را نمی‌تواند داشته‌باشد و اگر اسلام را عربی ،قبیله‌ای و حربی‌تر از روایت‌های معمولش نکند به نتیجه مطلوب جعفریان هم منتهی نخواهد شد‌. زیرا ماجرا ممکن است کاملا برعکس باشد: یک جریان دینی محلی همراه با باورهای قبیله‌ای از منطقه‌ای بر می‌خیزد ،گسترش می‌یابد و در زمان امویان حکومت فراگیر و نظام اداری-مالی گسترده و همجواری و روابط با نظام‌های دینی و سیاسی بزرگ پیدا می‌کند و خود را به شکل دینی جهانی و غیرعربی ظاهر می‌سازد. اگر با اتکا به این اسناد و این روش به عقب بازگردیم معلوم نیست که اساسا به پیامبری برسیم که خود را پیامبر بداند یا دینی به نام اسلام که خود را به این شکل معرفی کرده‌باشد (چنانکه بازسازی‌های تاریخی کنونی چنین گمانه‌زنی‌هایی دارند.) به نظر نمی‌رسد چیزی به نام " اسلام کامل " نخستین وجود داشته‌باشد که امویان تفسیری "عربی و قبیله‌ای" از آن به دست داده‌باشند. بلکه "اسلام " همان است که در جریان این بسط و گسترش تاریخی پیدا آمده‌است. آنچه به عنوان اسلام پیشااموی مطرح می‌شود بیشتر برآمده از باورهای اعتقادی امروزین است تا نگاه تاریخی و در اینجا هم همان خطای بزرگ در آمیختن کلام و تاریخ روی داده­‌است. باید پذیرفت که دین در تاریخ ساخته می‌شود و گسترش‌ها و حذف و اضافات بعدی جزیی از این تکوین تاریخی دین اند و با بازگشت به لحظه آغاز ما به شکل "ناب­‌تر" و "صحیح­‌تر " دین نمی­‌رسیم. البته شکل‌گیری تاریخی اسلام همچون همه ادیان دیگر منافاتی با حجیت دینی اسلام ندارد چنانکه کشف این امر در یهودیت و مسیحیت آن ادیان را نزد مومنان بی‌اعتبار نکرده ­‌است. همچنین حتما می‌توان از اسلام علوی یا شیعی در کنار اسلام اموی یا سنی سخن گفت اما اینکه یکی از این دو - در صورت‌های کنونی خود یا با خوانش تاریخی - انتقادی بتوانند بازتاب‌دهنده اسلام نخستین باشند قولی است بی دلیل و فاقد شواهد لازم. در نهایت اینکه معنای این سخن این نیست که آنچه را ویژگی‌های "فتوحاتی و عربی" اسلام خوانده شده نمی‌توان از آن زدود و اینها جزیی از ذات اسلام اند بلکه بر عکس بحث این است که اسلام مانند همه ادیان دیگر در معنای تاریخی خود ذات یا نسخه ناب و کامل اولیه و راستین ندارد و از این جهت بازخوانی و نقد مستمر اخلاقی- فرهنگی آن (اجتهاد) امری است ضروری .

🔔 مؤسسه علمی فرهنگی پرسمان با همکاری Savior institute برگزار می کند ✅ دوره امام حسین شناسی با رویکرد تاریخی (۲) 🔸تحلیل تاریخی رویدادهای دوم تا نهم محرم سال ۶۱ آیت الله محمدهادی یوسفی غروی 🔸تحلیل تاریخی رویدادهای روز عاشورا دکتر نعمت الله صفری فروشانی 🔸گونه شناسی نقش زنان عاشورایی سرکار خانم دکتر ناهید طیبی 🔸گونه شناسی قبیله ای نیروهای کارزار کربلا دکتر حسین قاضی خانی 🔸بررسی شبهات عاشورایی حجت الاسلام دکتر محمدرضا جباری 🗓 شروع کلاس ها از شنبه ۲۱ مرداد ۱۴۰۲/۱۲ آگوست ۲۰۲۳/ ۲۵ محرم ۱۴۴۵ ⌛️ به مدت ۳ هفته متوالی از شنبه تا پنجشنبه ⏰ راس ساعت ۲۰:۳۰ به وقت تهران 💎 اعطای گواهینامه پایان دوره 🎥 برگزاری به صورت آنلاین 📕 مهلت ثبت نام تا ۲۲ مرداد 📂 ثبت نام از طریق سایت پرسمان لینک مستقیم ثبت نام: https://porsemanonline.com/login/ لینک پیوستن به کانال ایتای موسسه: https://eitaa.com/porsemanmedia پشتیبان دوره: ۰۰۹۸۹۳۳۴۹۱۴۱۴۱

🔔 مؤسسه علمی فرهنگی پرسمان با همکاری Savior institute برگزار می کند ✅ دوره امام حسین شناسی با رویکرد تاریخی (۲) 🔸تحلیل تاریخی رویدادهای دوم تا نهم محرم سال ۶۱ آیت الله محمدهادی یوسفی غروی 🔸تحلیل تاریخی رویدادهای روز عاشورا دکتر نعمت الله صفری فروشانی 🔸گونه شناسی نقش زنان عاشورایی سرکار خانم دکتر ناهید طیبی 🔸گونه شناسی قبیله ای نیروهای کارزار کربلا دکتر حسین قاضی خانی 🔸بررسی شبهات عاشورایی حجت الاسلام دکتر محمدرضا جباری 🗓 شروع کلاس ها از شنبه ۲۱ مرداد ۱۴۰۲/۱۲ آگوست ۲۰۲۳/ ۲۵ محرم ۱۴۴۵ ⌛️ به مدت ۳ هفته متوالی از شنبه تا پنجشنبه ⏰ راس ساعت ۲۰:۳۰ به وقت تهران 💎 اعطای گواهینامه پایان دوره 🎥 برگزاری به صورت آنلاین 📕 مهلت ثبت نام تا ۲۲ مرداد 📂 ثبت نام از طریق سایت پرسمان لینک مستقیم ثبت نام: https://porsemanonline.com/login/ لینک پیوستن به کانال ایتای موسسه: https://eitaa.com/porsemanmedia پشتیبان دوره: ۰۰۹۸۹۳۳۴۹۱۴۱۴۱

آیا امام حسن در صلح‌ با معاویه مبالغ بسیار زیادی را برای خود و برادرش طلب کرده بود؟ امام حسن در سال 41 بر اساس موقعیت پیش‌آمده و با قید کردن شروطی حکومت را به معاویه واگذار کرد. تأمین امنیت شیعیان، ترک سب و لعن امام علی و عمل به کتاب و سنت پیامبر از شروطی است که گفته می‌شود امام حسن آن‌ها قید کرده بود. در برخی منابع مفادی ذکر شده که به لحاظ مالی قابل توجه است؛ مثل اینکه امام پنج میلیون درهم موجود در بیت‌المال کوفه را برای خودش خواسته بود و شرط کرده بود سالانه دو میلیون درهم به امام حسین تعلق گیرد. مفاد قرارداد به‌روشنی در منابع نیامده است و بسیار مغشوش است. با این حال ابن‌اعثم که تنظیم شدن مفاد نهایی صلح‌نامه را به شکلی منطقی‌تر ارائه کرده است عنوان شدن شروط مالی را از سوی پیک امام دانسته و نه خود امام؛ به این ترتیب که عبدالله بن نوفل (پیک امام) نزد معاویه می‌رود و این شروط مالی را هم ذکر می‌کند. معاویه رقعۀ سفیدی برای امام می‌فرستد تا ایشان شروط خود را درج کند اما امام مطالب ذکرشده از سوی عبدالله را نپذیرفت و شروط خود را به این شکل ثبت کرد: 1. خلافت بر اساس کتاب خدا و سنت و رویۀ خلفای راشدین 2. عدم نصب خلیفه پس از معاویه 3. نگه داشتن مردم در صلح صفا در هر سرزمینی که باشند 4. تضمین امنیت مال و جان شیعیان علی 5. ضرر پیدا و پنهان نرساندن به حسنین و خاندان پیامبر. در هر حال، قبول گزارش ابن‌اعثم منطقی‌تر به نظر می‌رسد (برگرفته از کتاب حیات اقتصادی امامان، ص 46 و 47). #امام_حسن #معاویه #صلح @chsiqs

گزارش متنی خبرگزاری ایکنا از نشست عاشوراپژوهی با موضوع ماجرای کتاب شهید جاوید، برگزارشده در مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام: به گزارش ایکنا، نشست «ماجرای کتاب شهید جاوید» امروز ۱۰ مرداد با سخنرانی محمد اسفندیاری، نویسنده و عاشوراپژوه در مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛ آقای صالحی نجف آبادی شخصیت قابل تأمل و قابل مطالعه‌ای است. باید انسان آثارش را یک به یک ببیند و درباره هر کدام تحقیق کند. کتاب‌های آقای صالحی ترویجی نبود و آثار تحقیقی و تخصصی می‌نوشت. در رد و قبول خیلی محتاط بود. خیلی مطالب می‌دانست ولی هر جا خودش تحقیق نکرده بود توقف علمی می‌کرد و می‌گفت نمی‌دانم. ایشان اصلاً به قول مشهور پایبند نبود و در عین اینکه خیلی چیزها را می‌دانست می‌گفت نمی‌دانم. روش ایشان روش اجتهادی بود و دقت‌هایی که در فقه می‌شد در همه مسائل داشت. خیلی آقایان در فقه دقت می‌کنند ولی در غیر فقه اخباری هستند و دقت‌هایی که در فقه دارند را در تاریخ و کلام نمی‌کنند. برای مطالعۀ ادامۀ متن به لینک زیر مراجعه کنید⬇️⬇️ https://b2n.ir/r72472