الهیات شفاء مقاله ثانی ج10.MP3
21.87M
#تقریر سوم
«تشکیک منطقی»
(این بحث، به عنوان مقدمه ایست بر بحث اشتراک معنوی وجود لکن به جهت اهمیتش، جداگانه بیان میکنیم انشاءالله)
مقدمه اول:
در هر اسمی با چهار امر مواجه هستیم:
۱-لفظ
۲-مفهوم
۳-معنا
۴-مصداق
توضیح اینکه:
لفظ دلالت بر معنا دارد به وسیله مفهوم
و به عبارت دیگر: معنا همان موضوع له و مستعمل فیهِ لفظ است که به وسیله مفهوم از آن حکایت میشود
و مصداق-بنابر قول به «وجود کلی طبیعی در خارج»- همان چیزی است که بواسطه تحقق آن در خارج،معنا نیز تحقق میابد
(به این نکته توجه شود که تحقق مصداق در خارج، انحاء مختلفی دارد:
یا «حقیقی» است مانند مصداق انسان بنابر اصالة الماهیة و مصداق وجود الانسان بنابر اصالة الوجود
یا «اعتبار عقلی ونفس الامری» است مانند مصداق عدم و مصداق انسان بنابر اصالة الوجود و مصداق وجود الانسان بنابر اصالة الماهیة
یا «اعتبار عقلایی» است مانند مصداق ملکیت و زوجیت
و یا «وهمی» است مانند مصداق شانس و یا عدالت عمر لعنه الله
بر این اساس، تحقق معنا بواسطه تحقق مصداق نیز انحاء چهارگانه ی فوق را پیدا میکند
لذا قول به وجود کلی طبیعی در خارج، هم با اصالة الوجود سازگار است هم با اصالة الماهیة )
مقدمه دوم:
معانی یا کلی هستند و یا جزئی
معنای کلی آن است که می تواند به واسطه مصادیق متعددی تحقق یابد(اعم از اینکه به واسطه تعدد مصادیق، متعدد نشود- بنابر قول رجل همدانی- و یا این که به واسطه تعدد مصادیق، متعدد شود -بنا بر قول مشهور و ابن سینا-)
به عبارت دیگر: هر گاه این قابلیت وجود داشته باشد که مصادیقِ متعددی، در معنای واحدی مشترک باشند، به آن معنا، معنای کلی گفته میشود مانند معنای انسان
اما در مقابل، معنای جزئی تنها به واسطه یک مصداق تحقق می‌یابد مانند معنای زید
مقدمه سوم:
با توجه به تقسیم معنا به کلی و جزیی، مفهوم نیز به جهت حکایتی که از معنا دارد یا کلی است یا جزئی
بنابراین «مفهوم کلی» مفهومیست که به جهت حکایتی که از معنای کلی دارد، بر مصادیق متعددی قابل انطباق و صدق است
ذی المقدمه:
حال با توجه به این مقدمات می گوییم:
مفاهیم کلی یا متواطی هستند و یا مشکِّک
کلی متواطی مفهومی است که به نحو «یکسان» بر مصادیقش صدق میکند
و کلی مشکک مفهومی است که به نحو «متفاوت» بر مصادیقش صدق میکند
توضیح اینکه:
مصادیق انسان که در «معنای انسان» مشترک هستند، در خودِ همین معنا با هم اختلافی ندارند و اگر اختلافی هست در امور خارج از این معناست.
و بر همین اساس «مفهوم انسان» نیز بر مصادیقش به نحو «یکسان» صدق میکند
لکن مصادیق أبیض-که در «معنای أبیض» مشترک هستند- در خود این معنا با هم اختلاف دارند یعنی یک مصداق سفید است و یک مصداق سفیدتر.
و بر همین اساس «مفهوم ابیض» نیز بر مصادیقش به نحو «متفاوت» صدق میکند
نکته‌ای که در اینجا باید برجسته شود این است که اختلاف مصادیق در معنای مشترک، موجب این نمی شود که دیگر در آن معنا با هم اشتراک نداشته باشند
بلکه در حقیقت یک معناست که مصادیق متعدد در آن اشتراک دارند و در عین حال،در میزان بهره مندی از آن معنای واحد اختلاف دارند؛ یکی بیشتر سفید است و یکی کمتر
پس اشتراک سفیدی برف و سفیدی کاغذ، در یک معناست که عبارت باشد از« سفیدی» و اختلاف این دو نیز در همان معنا است به نحوی که سفیدی در یکجا بیشتر است و در یکجا کمتر
پس مابه الاشتراک عین مابه الامتیاز است یعنی اختلاف مصادیق و اشتراکشان در یک معناست.
به چنین اختلافی،اختلاف تشکیکی گفته میشود وبه مفهومی که حاکی از چنین معنایی است مفهوم مشکک میگویند
ولی باید توجه کرد که اختلاف تشکیکیِ مصادیق،اولاً و بالذات در معنای مشترک است وثانیاً و بالتبع به مفهوم کلی نیز سرایت میکند؛ پس مفهوم مشکک،به یک معنا بر همه مصادیق صدق میکند،لکن صدقش بر مصادیق،مختلف است به نحوی که در یکجا بیشتر صدق میکند و در یکجا کمتر
نتیجه بحث:
بنابراین در اختلاف تشکیکی،یک مفهوم است که به یک معنا بر مصادیق متعدد صدق میکند لکن چون تحقق این معنا در مصادیق ، مختلف است، صدق این مفهوم نیز بر مصادیق،مختلف است
نه اینکه اختلاف تشکیکی موجب شود تا در هر مصداقی،مفهومی صادق باشد غیر از مفهومی که در مصداق دیگر صادق است
تتمه: انحاء اختلاف
با توجه به مطالبی که بیان شد اختلاف مصادیق، از چهار حالت خارج نیست:
۱-در تمام معنای ذاتشان اختلاف دارند و اگر اشتراکی باشد در معنایی خارج از ذاتشان است
۲-در جزیی از معنای ذاتشان اختلاف دارند و در جزء دیگر اشتراک دارند
۳-در معنایی خارج از ذاتشان اختلاف دارند لکن در معنای ذاتشان اشتراک دارند
۴-در همان معنایی که اشتراک دارند، اختلاف هم دارند که این قسم چهارم اختلاف تشکیکی نام دارد
اختلاف تشکیکی خودش ۵ قسم دارد
-تقدم و تأخر
-اولویت و عدم اولویت
-اشدیت و اضعفیت
-ازیدیت و انقصیت
-اکثریت و اقلیت
تقریرات درس اسفار استاد محمد هادی جوادی گیلانی
مقرر محسن کرامتی