. * #فحش_و_دشنام_به_دشمن برخی بر این باورند که فحش و دشنام نسبت به مومنان جایز نیست و گناه شمرده شده و خداوند وعده عذاب به دشنام‌دهنده را داده است؛ اما دشنام نسبت به دشمنان جایز است و بلکه حتی سیره و سنت معصومان(ع) دشنام و فحش به دشمنان است. اما خداوند به صراحت در آیه 108 سوره انعام سب و دشنام به دشمنان را جایز ندانسته و فرموده است: ولا تسبوا الذین یدعون من دون‌الله؛ و کسانی که غیرخدا را می‌خوانند، دشنام مدهید. امام صادق(ع) در تعلیل و تبیین علل و چرایی نهی خداوند از دشنام به دشمنان فرموده است: از دشنام به دشمنان خدا بپرهیزید، زیرا آنان به خداوند دشنام خواهند داد. (تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 757، ح 238) خداوند همچنین در همین آیه، دشنام نسبت به مقدسات دشمنان و حتی بتان را نهی کرده است. امام صادق(ع) در تعلیل این نهی فرموده است، از آنجا که مومنان به معبودان مشرکان دشنام می‌دادند و به دنبال آن مشرکان به معبود مومنان دشنام می‌دادند، خداوند مومنان را از این کار نهی کرد. (همان، ح 239) در روایتی از امام صادق(ع) در تفسیر آیه آمده است: مراد از «سب‌الله»، سب ولی خدا است. (تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 757، ح 237) پس مومنان برای اینکه پیامبر(ص) و دیگر اولیای معصوم الهی(ع) مورد سب و دشنام قرار نگیرند، باید از دشنام به دشمنان و مقدسات آنان اجتناب کنند. در حقیقت، با آنکه کافران و مشرکان، شایسته احترام نیستند، ولی نباید کاری کرد که موجبات مقابله به مثل آنان را فراهم کرد و دشمنان به مقدسات حقانی مومنان و مسلمانان اهانت کنند. اصولا انسان وقتی با شخص بی‌خرد و جاهلی مواجه می‌شود، باید از وی دوری گزیند و زمینه برای برخوردهای ناروا و اهانت‌آمیز را فراهم نیاورد. از این رو خداوند می‌فرماید: و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سالما؛ و هنگامی که بی‌خردان و سفیهان آنان را مخاطب قرار می‌دهند، می‌گویند سلام و با بی‌اعتنایی و بزرگواری از کنار آنان می‌گذرند. (فرقان، آیه 63) همچنین آنان وقتی با کاری بیهوده و لغو مواجه می‌شوند که بی‌خردان انجام می‌دهند با کرامت از کنار آن عبور می‌کنند. خداوند می‌فرماید: و اذا مروا باللغو مروا کراما. (فرقان، آیه 72) به هر حال از آیه 108 سوره انعام به دست می‌آید که مومن و مسلمان باید از دشنام و فحش به دیگران چه دوست و چه دشمن اجتناب کند. همچنین از آیه 11 سوره حجرات به دست می‌آید که نباید برای دیگران القاب زشت و فسق‌آمیز بسازد و آنان را بدان یاد کرده و مخاطب قرار دهد. این وظیفه در برابر مسلمان هرچند منافق و فاسق لازم است و در برابر کافران نیز به اسبابی که بیان شده لازم است مراعات شود و به آنان دشنام و فحش داده نشود و به القاب زشت یاد نشوند. اما اگر دشمنان و بی‌خردان دشنامی دادند باید با برخوردی شایسته زمینه‌ای فراهم کرد که آنان متنبه و آگاه شوند و زمینه برخوردهای تندتر فراهم نشود. (مجمع‌البیان، ج 8-7، ص 233) * دشنام‌دهندگان چه کسانی‌اند؟ در قرآن دشنام‌دهندگان معرفی می‌شوند. با استفاده از این آیات می‌توان دریافت که چه کسانی اهل دشنام و فحش هستند. مهم‌ترین کسانی که اهل دشنام و فحش هستند عبارتند از: 1- بی‌خردان و سفیهان: و اذا خاطبهم الجاهلون (فرقان، آیه 63) باید یادآور شد که مراد از جاهل در آیه جهل در برابر عقل است نه علم؛ پس مراد بی‌خرد و سفیه است؛ 2- نادانان و بی‌دانش‌ها: فیسبوا الله عدوا بغیر علم. (انعام، آیه 108)؛ 3- دشمنان پیامبر (قلم، آیات 4 و 13)؛ 4- کافران (بقره، آیه 104و نساء آیه64)؛ 5- مترفان و بدمستان از ثروت (مؤمنون، آیات 66 و 67)؛ 6- مشرکان (انعام، آیه 108)؛ 7- یهودیان (نساء، آیه64) از این آیات به دست می‌آید که انسان‌های نادرست و نابکار اهل دشنام و فحش دادن هستند و اهل اسلام و ایمان هرگز چنین رفتاری ندارند. امیرالمؤمنین علی(ع) نیز می‌فرماید: سنه اللئام قبح الکلام؛ سنت و منش انسان‌های پست بدگویی و بدزبانی است. (غررالحکم، ص223) * ممنوعیت ارتباط و معاشرت با دشنام‌دهندگان خداوند نه تنها فحش و دشنام را ناروا و غیرجایز شمرده و نسبت به مؤمنان گناه و حرام دانسته است، بلکه از پیامبر(ص) خواسته تا از اهل دشنام و فحش، اجتناب کرده و دوری کند. بنابراین هرگونه معاشرت با چنین افرادی ممنوع است و باید از آنان اجتناب شود. خداوند در قرآن پیروی و اطاعت از این دسته افراد را نادرست دانسته و فرموده است: ولا تطع... هماز مشاء بنمیم... عتل بعد ذلک زنیم؛ اطاعت مکن... کسی را که بسیار عیبجویی و به سخن‌چینی آمد و شد می‌کند،... علاوه بر اینها کینه‌توز و پرخور و خشن و بدنام است! (قلم، آیات 10 و 11 و 13) امیرمؤمنان امام علی(ع) می‌فرماید: من سمع بفاحشه فابداها کان کمن أتاها؛ آنکه سخن یا عمل زشتی بشنود و بازگویش کند مانند کسی است که آن را گفته یا انجام داده. (شرح نهج‌البلاغه، ابن‌ابی الحدید ج20، ص273، ح160) .