قرآن در مورد منافقان با بیان خصوصیات و نشانه‏های ریز و درشت سعی در شناساندن بهتر این گروه به مؤمنان و جامعه اسلامی دارد. از اینرو در جای دیگر منافقان را این گونه توصیف می‏كند: آنها برای رسیدن به اهداف شوم خود از راه خدعه و نیرنگ وارد می‏شوند و حتی می‏خواهند به خداوند نیز خدعه بزنند در حالی كه در همان لحظات كه درصدد چنین كاری هستند خود در یك نوع خدعه واقع شده‏اند، زیرا برای بدست آوردن سرمایه‏های ناچیزی سرمایه بزرگ وجود خود را از دست می‏دهند. بطوری كه آیه شریفه می‏فرماید: «منافقان می‏خواهند خدا را فریب دهند، در حالی‏كه خداوند آنها را فریب می‏دهد، إن المنافقین یخادعون اللّه و هو خادعهم»،

در ادامه آیه خداوند صفات دیگری از منافقان را بیان می‏فرماید: آنها هنگامی كه به نماز برخیزند سرتا پای آنها غرق كسالت و بی‏حالی است «و إذا قاموا الی الصّلوه قاموا كسالی» آنها از خدا دورند و از راز و نیاز با او نیز لذت نمی‏برند. آنها چون به خدا و وعده‏های او ایمان ندارند، اگر عبادت یا عمل نیكی انجام دهند آن نیز از روی ریا است نه بخاطر خدا «یراؤن النّاس» آنها اگر گاهی، یادی از خدا كنند و ذكری هم گویند از صمیم دل و از روی آگاهی و بیداری نیست و اگر هم باشد بسیار كم است. «و لا یذكرون اللّه الاّ قلیلا».

💌آیت اللّٰه حق شناس(ره): به پرودگار بگو: ای پرودگار عزیز! به من خیر عنایت کن؛ امّا مصداق خیر را معین نکن تو عقلت چه می رسد؟! مصداق خیر را به خودش واگذار کن ما عقلمان نمی رسد ما چه می دانیم بابا جان من!

🌿🌺﷽🌿🌺 روزی سقراط حکیم ،مردی را دید که خیلی ناراحت و متآثر است. علت ناراحتی اش را پرسید. پاسخ داد: در راه که می آمدم یکی از آشنایان را دیدم. سلام کردم،جواب نداد و با بی اعتنایی و خود خواهی گذشت و رفت و من از این طرز رفتار او خیلی رنجیدم. سقراط گفت:  چرا رنجیدی؟ مرد با تعجب گفت: خوب معلوم است که چنین رفتاری ناراحت کننده است سقراط پرسید: اگر درراه کسی را می دیدی که به زمین افتاده  و از درد و بیماری به خود می پیچد  آیا از دست او دلخور و رنجیده می شدی؟ مرد گفت: مسلم است که هرگز دلخور نمی شدم . آدم از بیمار بودن کسی دلخور نمی شود سقراط پرسید: به جای دلخوری چه احساسی می یافتی و چه می کردی؟ مرد جواب داد: احساس دلسوزی و شفقت  و سعی می کردم طبیب یا دارویی به او برسانم سقراط گفت: همه این کارها را به خاطر آن می کردی که او را بیمار می دانستی.  آیا کسی که رفتارش نا درست است روانش بیمار نیست؟ پس از دست هیچ  کس دلخور مشو و کینه به دل مگیر و آرامش خود را هرگز از دست مده. بدان که هروقت کسی بدی می کند در آن لحظه بیماراست.

قرآن نشانه‏های بیشتری از منافقین ارائه داده خطاب به پیامبر می‏گوید: «هنگامی كه آن‏ها را می‏بینی جسم و قیافه آنان تو را در شگفتی فرو می‏برد، و إذا رأیتهم تعجبك أجسامهم». آنها ظاهری آراسته و قیافه هایی جالب دارند. علاوه بر این چنان شیرین و جذاب سخن می‏گویند كه «اگر سخن بگویند به سخنانشان گوش فرا می‏دهی، و ان یقولوا تسمع لقولهم» جائی كه پیامبر - صلی الله علیه و آله - ظاهراً تحت تأثیر جذابیت سخنان آنان قرار گیرد، تكلیف دیگران روشن است.

نشانه‏های بیشتری از منافقین ارائه داده خطاب به پیامبر می‏گوید: «هنگامی كه آن‏ها را می‏بینی جسم و قیافه آنان تو را در شگفتی فرو می‏برد، و إذا رأیتهم تعجبك أجسامهم». آنها ظاهری آراسته و قیافه هایی جالب دارند. علاوه بر این چنان شیرین و جذاب سخن می‏گویند كه «اگر سخن بگویند به سخنانشان گوش فرا می‏دهی، و ان یقولوا تسمع لقولهم» جائی كه پیامبر - صلی الله علیه و آله - ظاهراً تحت تأثیر جذابیت سخنان آنان قرار گیرد، تكلیف دیگران روشن است.

سپس خداوند می‏افزاید: آنها چنان توخالی و فاقد توكّل بر خدا و اعتماد بر نفس هستند كه «هر فریادی بلند شود آن را بر ضد خود می‏دانند، یحسبون كلّ صیحهٍ علیهم». ترس و وحشتی عجیب همیشه بر قلب و جان آنها حكمفرما است و یك حالت سوء ظن و بدبینی جانكاه سرتاسر روح آنها را فرا گرفته است.

از دیگر نشانه‏های منافقان كه در آیه 5 سوره منافقون، به آن اشاره شده است، این است كه «هنگامی كه به آنها گفته شود بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار كند، سرهای خود را (از روی استهزاء و كبر و غرور) تكان می‏دهند و آنها را می‏بینی كه از سخنان تو اعراض كرده و تكبر می‏ورزند، و اذا قیل لهم تعالو یستغفرلكم رسول اللّه لوّوارؤسهم و رأیتهم یصدّون و هم مستكبرون»، آنچنان غروری بر منافقان حاكم است كه حتی نسبت به پیامبر اكرم - صلی الله علیه و آله - كه رحمه للعالمین است نیز تكبّر می‏ورزند روشن است كه روح اسلام، تسلیم در برابر حق است و كبر و غرور همیشه مانع این تسلیم می‏باشد. به همین دلیل یكی از نشانه‏های منافقان بلكه یكی از انگیزه‏های نفاق را همین خودخواهی و خود برتر بینی و غرور می‏توان شمرد.

منافقان دو گروه هستند، گروهی از اول ایمانشان صوری و ظاهری بوده و گروهی دیگر در آغاز ایمان حقیقی داشته‏اند. سپس راه ارتداد و نفاق را پیش گرفته‏اند خداوند با اشاره به گروه دوم آنان را این گونه توصیف می‏كند: «بر دلهای آنها مهر نهاده شده است و حقیقت را درك نمی‏كنند، فطبع علی قلوبهم فهم لایفقهون»[5]. همانطور كه قبلاً شاره شد یكی از نشانه‏های منافقان این است كه آنها برای پوشاندن چهره خود بسیاری از خلافكاریهای خود را انكار می‏كنند و با توسّل به سوگندهای دروغین سعی در عوامفریبی و راضی كردن مردم از خود دارند كه خداوند در آیه 62 سوره توبه پرده از روی این عمل زشت آنها بر می‏دارد و مسلمانان را آگاه می‏سازد كه تحت تأثیر این گونه سوگندهای دروغین قرار نگیرند و به قیافه حق به جانب منافقان اعتنا نكنند. نخست می‏گوید: «آنها برای شما به خدا سوگند یاد می‏كنند تا شما را راضی كنند، یحلفون باللّه لكم لیرضوكم»، روشن است كه هدف آنها از این سوگندها، بیان حقیقت نیست. بلكه می‏خواهند با فریب و نیرنگ چهره واقعیات را دگرگون جلوه دهند و به مقاصد خود برسند. [5] . سوره منافقون، آیه 3.

لذا قرآن می‏گوید: «اگر آن‏ها راست می‏گویند و ایمان دارند، شایسته‏تر این است كه خدا و پیامبرش را راضی كنند، واللّه و رسوله احقّ أن یرضوه إن كانوا مؤمنین». قبلاً اشاره كردیم كه عناد اصلی منافقان با رهبر جامعه اسلامی است. در ادامه به بررسی برخوردهای منافقان با پیامبر عظیم الشأن اسلام می‏پردازیم كه این برخوردها ماهیت منافقان را روشن‏تر می‏كند. البته در جامعه خود نیز برخوردها و رفتارهای منافقان با ولی فقیه و سخنان او چهره منافقان را آشكارتر خواهد ساخت.