جلسه نهم قواعد #فقه_فرهنگی جمع بندی قاعده ارشاد جاهل و کاربردهای آن در فقه فرهنگ: مجموعه ادله و دلیل اصلی قاعده ارشاد جاهل چیست؟ قلمرو قاعده در کارهای فرهنگی چیست؟ برای ارشاد فردی و اجتماعی دانستن چه علومی لازم است؟ آیا به دست آوردن علم لازم برای ارشاد مقدمه واجب است یا مقدمه وجوب؟ ارشاد وجوب تعبدی دارد یا توصلی؟ چرا بر حکومت اسلامی تعلیم حداقلی از مسائل زندگی و حقوقی واجب است؟ چرا ارشاد جاهل بر حاکم و حاکمیت وجوب عینی دارد اما بر عموم مردم کفایی است؟ مراتب علم و جهل و ارشاد در این قاعده چیست؟ @feqahat

جلسه دهم قواعد #فقه_فرهنگ منظومه قواعد فقهی فرهنگ: 1. قواعدی وجوب وظیفه‌مندی را اثبات می‌کند: قاعده ارشاد جاهل، دعوت، هدایت، امر به معروف و نهی از منکر. 2. قواعدی که استحباب فعالیت‌های فرهنگی را اثبات می‌کند: اعانه بر بر، تسنین سنن حسنه، احسان الی الغیر. 3. قواعدی که در برنامه‌ریزی فرهنگی کاربست ویژه دارد: اتقان، الاهم فلاهم. قاعده تامین عدالت اجتماعی، لاضرر. 4. قواعدی که در بعد حاکمیتی در فرهنگ کاربست بیشتری دارد: نفی سبیل، عزت اسلامی، حفظ نظام اجتماعی، دفاع از مسلمین. نکته: اصول فعالیتهای فرهنگی، قوانینی کلی هستند که مصداق خارجی ندارند و روح حاکم بر مصادیق متعدد هستند. اما قواعد فقهی، علاوه بر کلی بودن، بر مصداق خارجی مشخصی نیز منطبق است. هرچند ممکن است کسی بگوید این قواعد از جهت کلی بودن، اصل هستند. اما با دقت بیشتر، اصل با قواعد فقهی متفاوت است. @feqahat

جلسه یازدهم #فقه_فرهنگی مروری به قواعد وظیفه‌مندی‌ نسبت به فعالیت‌های فرهنگی: 1. مروری بر قاعده ارشاد جاهل، دعوت، هدایت و به‌ویژه مروری بر قاعده امر به معروف و نهی از منکر. 2. بررسی ارتباط این چهار قاعده با مسئله حریم شخصی. 3. آیا عنوان حریم شخصی در ادله فقهی وجود دارد؟ 4. حریم شخصی با این قواعد تعارض دارد یا تزاحم؟ مروری بر عناوین اشاره کننده بر حریم شخصی. نکته مهم: در بررسی فقهی بسیار اشتباه است که بر اساس تعاریف غیر دینی و غربی بخواهیم از ادله شرعی استفاده کنیم. به‌ویژه در مواردی که عناوین شرعی معادل آنها وجود دارد. مانند بررسی عنوان حریم شخصی در ادله شرعی. @feqahat

جلسه بسیار مهم#حریم_شخصی. در تزاحم حریم شخصی و امر به معروف، هدایت و ارشاد جاهل، کدام مقدم است؟ ابتدا باید برپایه ادله شرعی حریم شخصی را تعریف کنیم. در فقه عنوان حریم شخصی نداریم. بلکه چند عنوان زیر را داریم: الف) ممنوعیت تجسس و تفتیش دسته‌ای از ادله بر ممنوعیت تجسس و تفتیش دلات دارد. ـ آیه 12سوره حجرات «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُم بَعْضا‏». روایت اسحاق بن عمار مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)‏ «يَا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يَخْلُصِ الْإِيمَانُ إِلَى قَلْبِهِ لَا تَذُمُّوا الْمُسْلِمِينَ وَ لَا تَتَبَّعُوا عَوْرَاتِهِمْ‏ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَاتِهِمْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ تَعَالَى عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِي بَيْتِهِ. . كلينى، الكافي، ج‏2، ص354. ب) ممنوعیت عیب‌جویی از دیگران صحیحه زيدالشحام عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى‏، عَنْ يُونُسَ، عَنِ حُسَيْنِ‏ بْنِ مُخْتَارٍ، عَنْ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ‏ فِيمَا جَاءَ فِي الْحَدِيثِ: «عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ» قَالَ: «مَا هُوَ أَنْ يَنْكَشِفَ‏ فَتَرى‏ مِنْهُ شَيْئاً، إِنَّمَا هُوَ أَنْ تَرْوِيَ‏ عَلَيْهِ‏ أَوْ تَعِيبَهُ». كلينى، الكافي،، ج‏4 ؛ ص87.

ج) ممنوعیت استراق سمع و بصر أَخْبَرَنِي الْخَلِيلُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ الدَّيْبُلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ أَيُّوبَ السَّخْتِيَانِيِ‏ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ «... مَنِ‏ اسْتَمَعَ‏ إِلَى‏ حَدِيثِ‏ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ يُصَبُّ فِي أُذُنَيْهِ الْآنُكُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ قَالَ سُفْيَانُ الْآنُكُ هُوَ الرَّصَاصُ. ابن بابويه، الخصال، ج‏1، ص109. از این سه عنوان میتوان یک عنوان کلی برداشت کرد: لزوم رعایت حریم افراد. درنتیجه آنچه در ادله وجود دارد، لزوم رعایت حریمی از افراد از سوی دیگران است. نه اینکه به فرد بگوید تو حق داری در یک دایره و حریمی، هرآنچه میخواهی انجام دهی! ...... حال، در تزاحم رعایت حریم افراد و هدایت و امربه معروف و ارشاد جاهل، بر اساس قانون تزاحم باید عمل کرد. یعنی باید مورد به مورد، اهم و مهم کرد. اصل رعایت حریم افراد است، مگر مصلحتی اهم، سبب شود که شرع اجازه شکستن حریم افراد را بدهم. تبیین این موارد جلسه بعد. @feqahat

جلسه #حریم_شخصی۲ در ادامه حریم شخصی و امر به معروف، هدایت و ارشاد جاهل کدام مقدم است. ادامه و جمع بندی: 1. فلسفه تربیتی احکام نکته مهم این است که فقه امامیه برنامه هدایت افراد است و لزوم رعایت حریم شخصی در آن، نمی‌تواند مفری برای انجام گناه باشد؛ بلکه این قانون نیز حکمتِ هدایتی و تربیتی دارد که از جمله آن است: عدم اشاعه فساد، هدایت افراد بر اساس اختیار و حفظ آبرو و عدم تخریبِ شخصیت افراد با توجه به نقش اساسی آن در زمینه‌سازی وقوع آسیب‌های اجتماعی. اما آنگاه که این حریم شخصی خود دست‌آویز باشد برای اشاعه فساد، سلب آزادی دیگران در داشتن محیط رشد دینی و مانع شدن برای هدایت دیگران، حکمتی برای پایداری بر آن نیست. برپایه مصالحِ والای تربیت اسلامی، در چنین مواردی نه تنها ورود به حریم برای اصلاح اجتماعی جایزاست؛ بلکه در برخی موارد واجب می‌گردد. 2.عناوین مقدم بر رعایت حریم افراد: 2ـ1. مسئولیت تربیتی 2ـ2. اقامه امور راهبردی دین 2ـ3. عناوینی که مولا رضایت به انجام آنها ندارد 2ـ4.مانع شدن از نشر فساد میان مسلمانان 2ـ5.حفظ نظام اسلامی 2ـ6. مجوز قانونی و وظیفه قانونی @feqahat

مسئولیت تربیتی الف) روایت زراره أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ؟ع؟ قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فَقَالَ إِنَّ امْرَأَتَكَ الشَّيْبَانِيَّةَ خَارِجِيَّةٌ تَشْتِمُ عَلِيّاً ع فَإِنْ سَرَّكَ أَنْ أُسْمِعَكَ مِنْهَا ذَاكَ أَسْمَعْتُكَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَإِذَا كَانَ غَداً حِينَ تُرِيدُ أَنْ‏ تَخْرُجَ‏ كَمَا كُنْتَ‏ تَخْرُجُ‏ فَعُدْ فَاكْمُنْ‏ فِي‏ جَانِبِ‏ الدَّارِ قَالَ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ كَمَنَ فِي جَانِبِ الدَّارِ فَجَاءَ الرَّجُلُ فَكَلَّمَهَا فَتَبَيَّنَ مِنْهَا ذَلِكَ فَخَلَّى سَبِيلَهَا وَ كَانَتْ تُعْجِبُهُ. كلينى، الكافي، ج‏5 ؛ ص351. ب) روایت حسين بن موسى بن جعفر (ع) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ، عَنْ أُمِّهِ قَالَتْ‏: كُنْتُ أَغْمِزُ قَدَمَ أَبِي الْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ هُوَ نَائِمٌ مُسْتَقْبِلًا فِي السَّطْحِ، فَقَامَ مُبَادِراً يَجُرُّ إِزَارَهُ مُسْرِعاً فَتَبِعْتُهُ فَإِذَا غُلَامَانِ لَهُ يُكَلِّمَانِ جَارِيَتَيْنِ لَهُ وَ بَيْنَهُمَا حَائِطٌ لَا يَصِلَانِ إِلَيْهِمَا، فَتَسَمَّعَ عَلَيْهِمَا ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ: «مَتَى جِئْتِ هَاهُنَا»؟ فَقُلْتُ: حَيْثُ‏ قُمْتَ‏ مِنْ‏ نَوْمِكَ‏ مُسْرِعاً فَزِعْتُ‏ فَتَبِعْتُكَ‏. قَالَ: «أَ لَمْ تَسْمَعِي الْكَلَامَ»؟ قُلْتُ: بَلَى. فَلَمَّا أَصْبَحَ بَعَثَ الْغُلَامَيْنِ إِلَى بَلَدٍ، وَ بَعَثَ بِالْجَارِيَتَيْنِ إِلَى بَلَدٍ آخَرَ، فَبَاعَهُمْ. حميرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد (ط - الحديثة) - قم، چاپ: اول، 1413 ق. النص ؛ ص331 مرحوم، آیت الله جواد تبریزی (ره) در موردی مشابه، پاسخ می‌دهند: هل يجوز لمن شكّ في زوجته أن يقرأ الأوراق الخاصة بالزوجة من دون علمها و إن لم تأذن له في ذلك، و إنما فعله للاطمئنان أم لا يجوز له ذلك؟ باسمه تعالى: لا يجوز التجسس على الزوجة إلّا إذا كان يريد صلاحها أو كان لأمرٍ يمسه أو أمرٍ يضر بها من باب قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ، و اللّه العالم. تبريزى، صراط النجاة (للتبريزي)، ج‌6، ص: 261.

اقامه امور راهبردی دین انجام امور معروف بسیار مهم، مرحوم امام خمینی (ره) در این باره می‌نویسد: لو كان المعروف و المنكر من الأمور التي يهتم به الشارع الأقدس. كحفظ نفوس قبيلة من المسلمين و هتك نواميسهم أو محو آثار الإسلام و محو حجته بما يوجب ضلالة المسلمين أو إمحاء بعض شعائر الإسلام كبيت اللّه الحرام بحيث يمحى آثاره و محله و أمثال ذلك لا بد من ملاحظة الأهمية، و لا يكون مطلق الضرر و لو النفسي أو الحرج موجبا لرفع التكليف، فلو توقفت إقامة حجج الإسلام بما يرفع بها الضلالة على بذل النفس أو النفوس فالظاهر وجوبه فضلا عن الوقوع في ضرر أو حرج دونها‌. خمينى (ره)، تحرير الوسيلة، ص: 472 و473. عناوینی که مولا رضایت به انجام آنها ندارد برخی عناوین، سلبی هستند و مولا رضایتی به انجام آنها ندارد. امام خمینی (ره) در این باره نیز می‌نویسند: لو كان المنكر مما لا يرضى المولى بوجوده مطلقا كقتل النفس المحترمة جاز بل وجب الدفع و لو انجر الى جرح الفاعل أو قتله، فيجب الدفاع عن النفس المحترمة بجرح الفاعل أو قتله لو لم يمكن بغير ذلك من غير احتياج إلى إذن الامام عليه السلام أو الفقيه مع حصول الشرائط، فلو هجم شخص على آخر ليقتله وجب دفعه و لو بقتله مع الأمن من الفساد و ليس على القاتل حينئذ شي‌ء. در موسوعة الفقه الإسلامي در این باره آمده است: ثمّ إنّه يستثنى من حرمة استراق السمع و التجسّس عن أسرار الناس ما إذا توقّف غرض أهمّ لا يرضى الشارع بتركه بوجه على استراق السمع و التجسّس عن حريم مسلم، كما إذا خلا بمن كان دمه محترماً ليقتله ظلماً فإنّه يجوز حينئذٍ استراق السمع و التجسّس عن حريمه للمنع من القتل؛ لأنّ إنقاذ النفس المحترمة من الهلاك أهمّ من استراق السمع فترتفع بذلك حرمته. و من ذلك أيضاً ما إذا توقّف إصلاح المجتمع المسلم و حسم مادّة الفساد عنه أو حفظ النظام الإسلامي و الدولة الحقّة العادلة على استراق السمع و التجسّس، ففي هذه الصورة يجوز للحاكم الشرعي أو من ينوب عنه استراق السمع و التجسّس على من يظنّ أنّه بصدد الإطاحة بالحكومة الشرعيّة أو تضعيفها أو نشر الفساد بين المسلمين و نحو ذلك لأهميّة هذه الامور، فترتفع بذلك حرمة استراق السمع و التجسّس عن حريم الأشخاص. . شاهرودى، موسوعة الفقه الاسلامي طبقا لمذهب أهل البيت عليهم السلام، ج‌11، ص: 318.

🔹#فقه_فرهنگی بررسی فقهی #فیلترینگ در ادامه بررسی قواعد هدایت و امر به معروف و نهی از منکر، به مسئله فیلترینگ باهدف جلوگیری از گمراهی (در مقابل هدایت) و به منظور نهی از منکر،بر میخوریم. فیلترینگ دارای دو بعد محتوایی و فنی ـ مهندسی است. در فیلترینگ نیز هر دو بعد بایسته بررسی است؛ اما آنچه با این فرع ارتباط بیشتری دارد، بررسی حکم فیلترینگِ محتوای رسانه‌ای است. هر کشوری برپایه فرهنگ و مبانی اعتقادی، مصادیق مجرمانه‌ای برای فیلترینگ اعلام می‌کند. این عناوین در ایران نه بند دارد که فهرست مصاديق محتوای مجرمانه ذیل موضوع ماده 21 قانون جرايم رايانه‌اي است. پیشینه فقهی ادله فیلترینگ محتوای ضد اخلاقی و اعتقادی اگر بخواهیم از پیشینه فیلترینگ محتوایی در فقه سخن گوییم، پیشینه هم‌مناطِ این بحث، «مسئله کتب ضلال» است. پیشینه‌ای که از مرحوم شیخ مفید تا فقهای معاصر در آن نظر داده‌اند. امام خمینی (ره) انواع تصرف در اینگونه کتاب‌ها را در صورتی حرام دانسته‌اند که غرض صحیحی بر آن مترتب نباشد. مرحوم آیت الله خویی، برپایه حرمت اضلال مردم، از آن بحث کرده‌اند. از دیدگاه مرحوم آیت الله تبریزی، برپایه، مفاد ادله نهی از منکر که بر وجوب دفع منکر نیز دلالت دارد، التزام به وجوب محو کتب ضلال را اظهر می‌دانند. از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی در أنوار الفقاهه، درباره حرمت حفظ کتب ضلال نهی خاصی وارد نشده است؛ اما وجوهی که فقها برای دلالت بر حرمت اقامه کرده‌اند برای افاده مقصود کافی است. @feqahat

دیدگاه برگزیده این است که حفظ و خرید و فروش کتب ضلال در صورتی حرام است که با اطمینان، منجر به گمراهی خود یا اضلال دیگران باشد. در مواردی، نه تنها از بین بردن کتب ضلال لازم نیست، بلکه به علت عروض عناوین ثانوی حفظ برخی کتب ضاله، واجب می‌گردد. از ادله و نتایج بیان‌شده، در دو بعد می‌توان بهره برد: ـ حرمت نگهداری محتوای ضاله در فضای تحت مدیریت جامعه اسلامی؛ مانند شبکه ملی اطلاعات؛ ـ وجوب مواجهه با انتقال محتوای ضاله در شبکه اینترنت و فضای مجازی. نتایج برآمده اینکه: 1. فیلترینگ محتوای ضاله محدود به شبکه داخلی و ملی اطلاعات نمی‌گردد و این وظیفه حاکمیت، نسبت به تردد اطلاعات از داخل به خارج و به عکس نیز هست. 2. ملاک ضال بودن یک محتوا، گمراه‌کنندگی برای عموم مردم است؛ زیرا این فضا نیز عمومی است؛ مگر دسترسی‌های افراد محدود و مشخص باشد که ملاک، افراد گیرنده اطلاعات هستند. 3. تنها در صورتی می‌توان محتوای ضاله را با اهداف اصلاح‌گرانه نگاه داشت، که به عدم استفاده افراد آسیب‌پذیر از آن محتوا، یقین داشت. 4. برپایه مشکک بودن ضلال و گمراهی، لازم است، دسترسی‌های افراد و گروه‌های مختلف به محتوای اینترنتی و مجازی، محدود و مشخص گردد؛ به‌ویژه افراد آسیب‌پذیرتر جامعه مانند کودکان و از سویی، دسترسی امن کارشناسانی که نیازمند محتوای ضاله در پاسخگویی هستند. زیرا ممکن است محتوایی در سنی گمراه کننده باشد؛ اما همان محتوا برای رد سنی دیگر یا اقشاری دیگر، لازم باشد. @feqahat

✅ حضرت آیت الله خامنه‌ای: #اجتهاد یعنی #روش استفاده از منابع. نکته: یکی از نواقص کتب موجود حوزه، آموزش ندادن استفاده از منابع است. مسئله مهم در اجتهاد، آموزش روش‌های استفاده از منابع است. یادگیری این مسئله، اجتهاد را سال‌ها جلو می‌اندازد. @feqahat

🔹#فقه_فرهنگی بررسی فقهی #فیلترینگ 02 🔸ادله حرمت اضلال که فقها در «حرمت نگهداری کتب ضلال» آورده‌اند: الف) آیات نهی کننده از اضلال «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیرِ عِلْمٍ وَیتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ».. لقمان: آیه 6 «وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» حج: آیه 30 «وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرَاراً وَ كُفْراً وَ تَفْرِیقاً بَینَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصَاداً لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَ اللَّهُ یشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ». توبه: آیه 107 «فَوَیلٌ لِلَّذِینَ یكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَیدِیهِمْ ثُمَّ یقُولُونَ هذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِیشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً فَوَیلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَیدِیهِمْ وَ وَیلٌ لَهُمْ مِمَّا یكْسِبُونَ». بقره (2): 79. «قَالَ لَهُمْ مُوسَى وَیلَكُمْ لاَ تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ كَذِباً فَیسْحِتَكُمْ بِعَذَابٍ وَ قَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى». طه: آیه 61 آیات دوری از مجالس استهزاء آیات الهی «وَ إِذَا رَأَیتَ الَّذِینَ یخُوضُونَ في آیاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یخُوضُوا في حَدِیثٍ …». . أنعام (6)‏: 68. «وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیكُمْ في الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یكْفَرُ بِهَا وَ یسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یخُوضُوا في حَدِیثٍ غَیرِهِ إِنَّكُمْ...» نساء (4): 140. @feqahat