شرح و تفسیر امام(علیه السلام) در این بخش از نامه به نکته مهمى اشاره مى کند که هرگز در برابر دشمنان او که دشمنان اسلام و قرآنند سکوت نخواهد کرد و به مبارزه آنها برمى خیزد، هرچند تنها باشد و آنها تمام زمین را پر کنند. مى فرماید: «به خدا سوگند من اگر تنها با آنها (دشمنان) روبه رو شوم در حالى که تمام روى زمین را پر کرده باشند، باکى ندارم و وحشت به خود راه نمى دهم»; (إِنِّی وَاللهِ لَوْ لَقِیتُهُمْ وَاحِداً وَهُمْ طِلاَعُ(۱) الاَْرْضِ کُلِّهَا مَا بَالَیْتُ وَلاَ اسْتَوْحَشْتُ). این نهایت شجاعت و ایمان امام را به هدف و مقصودش نشان مى دهد همان گونه که در نامه «عثمان بن حنیف» نیز گذشت که مى فرماید: «وَاللهُ لَوْ تَظاهَرَتِ الْعَرَبُ عَلى قِتالی لَما وَلَّیْتُ عَنْها; به خدا سوگند اگر تمام عرب به پیکار من برخیزند من پشت به میدان نبرد نخواهم کرد». سپس دو دلیل براى این مطلب بیان مى کند، در دلیل اوّل مى فرماید: «من از آن گمراهى که آنها در آن هستند و هدایتى که من بر آنم کاملا آگاهم و به پروردگارم یقین دارم (و به همین دلیل در مبارزه با آن گمراهان کمترین تردید به خود راه نمى دهم)»; (وَإِنِّی مِنْ ضَلاَلِهِمُ الَّذِی هُمْ فِیهِ وَالْهُدَى الَّذِی أَنَا عَلَیْهِ لَعَلَى بَصِیرَة مِنْ نَفْسِی وَیَقِین مِنْ رَبِّی). سپس دلیل دوم را بیان مى دارد و مى فرماید: «من مشتاق (شهادت و) لقاى پروردگارم و به پاداش نیکش منتظر و امیدوارم»; (وَإِنِّی إِلَى لِقَاءِ اللهِ لَمُشْتَاقٌ وَحُسْنِ ثَوَابِهِ لَمُنْتَظِرٌ رَاج). بنابراین عشق به شهادت و ثواب هاى عظیمى که خداوند نصیب شهیدان راهش مى کند مرا بر این مى دارد که از کثرت دشمن و تنهایى خودم کمترین وحشتى نداشته باشم. آن گاه امام(علیه السلام) در ادامه سخن مى افزاید: «ولى (مى کوشم زنده بمانم و بر آنها پیروز شوم، زیرا) از این اندوهگینم که حکومت این دولت به دست سفیهان و بى خردان و فاجران و نابکاران بیفتد و در نتیجه بیت المال را به غارت ببرند و بندگان خدا را برده و اسیر خویش سازند، با صالحان نبرد کنند و فاسقان را همدست و حزب خود سازند»; (وَلَکِنَّنِی آسَى(۲) أَنْ یَلِیَ(۳) أَمْرَ هَذِهِ الاُْمَّةِ سُفَهَاؤُهَا وَفُجَّارُهَا، فَیَتَّخِذُوا مَالَ اللهِ دُوَلاً(۴)، وَعِبَادَهُ خَوَلاً(۵)وَالصَّالِحِینَ حَرْباً(۶)، وَالْفَاسِقِینَ حِزْباً). به تعبیر دیگر، امام(علیه السلام) گرچه عاشق شهادت بوده ولى حتى الامکان نمى خواسته شهید شود، بلکه زنده بماند و جلوى سیطره نااهلان را بر حکومت اسلامى بگیرد. «فُجّار»; (فاجران) اشاره به معاویه و همدستان اوست و «سفهاء» اشاره به لشکریان ناآگاهى است که دنبال اهداف او حرکت مى کردند. جمله «یَتَّخِذُوا مَالَ اللهِ دُوَلاً، وَعِبَادَهُ خَوَلاً» اشاره به انجام کارهایى شبیه دوران خلافت عثمان است که بیت المال به دست گروهى از اقوام و خویشان او افتاد و دست به دست مى گردید و افراد ناصالح را به فرماندارى بلاد منصوب کرده بود که مردم را به زنجیر کشیده بودند، با اصحاب صالح پیغمبر نبرد مى کردند و فاسقان را جزء حزب خود قرار داده بودند. امام(علیه السلام) در ادامه این سخن انگشت روى نقطه ضعف روشن آنها گذارده مى فرماید: «زیرا در این گروه فردى است که مرتکب شرب خمر شده بود و حد اسلام بر او جارى شد»; (فَإِنَّ مِنْهُمُ الَّذِی قَدْ شَرِبَ فِیکُمُ الْحَرَامَ، وَجُلِدَ حَدّاً فِی الاِْسْلاَمِ). اشاره به «ولید بن عقبه» است که در زمان عثمان والى کوفه بود و شرب خمر کرد و مست ولا یعقل به گونه اى که نماز صبح را به جاى دو رکعت چهار رکعت خواند و سپس رو به جمعیت کرد و گفت: اگر بخواهید باز هم بیشتر بخوانم. شاهدان و گواهان نزد عثمان آمدند و بر شرب خمر او گواهى دادند و على(علیه السلام)حد را بر او جارى کرد.(۷) آن گاه امام(علیه السلام) به مورد دیگرى از خلافکارى هاى آنها اشاره کرده مى فرماید: «و برخى از آنها اسلام را نپذیرفتند تا عطاهایى براى آنها تعیین شد»; (وَإِنَّ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یُسْلِمْ حَتَّى رُضِخَتْ لَهُ عَلَى الاِْسْلاَمِ الرَّضَائِخُ(۸)). به گفته ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه خود این جمله اشاره به ابوسفیان و معاویه و برادر او و جمعى دیگر است که تا کمک هاى مالى به آنها نشد در برابر اسلام سر فرود نیاوردند.(۹) آن گاه امام در پایان این سخن مى افزاید: «اگر براى این جهات نبود تا این اندازه شما را بر قیام در برابر آنها تشویق نمى کردم و به سستى در کار سرزنش و توبیخ نمى نمودم و در گردآورى و تحریک شما نمى کوشیدم، بلکه اگر سستى و فتورى از خود نشان مى دادید رهایتان مى ساختم»; (فَلَوْ لاَ ذَلِکَ مَا أَکْثَرْتُ تَأْلِیبَکُمْ(۱۰) وَتَأْنِیبَکُمْ(۱۱)، وَجَمْعَکُمْ وَتَحْرِیضَکُمْ، وَلَتَرَکْتُکُمْ إِذْ أَبَیْتُمْ وَوَنَیْتُمْ(۱۲)).

اشاره به اینکه تمام این جوش و خروش من براى مبارزه با دشمنان به سبب خطر مهمى است که از بازماندگان دوران جاهلیت نسبت به اسلام مى بینم و بیم دارم آنها بر مردم مسلط شوند و مردم را به دوران کفر باز گردانند. مقصود از جمله «وَلَتَرَکْتُکُمْ إِذْ أَبَیْتُمْ وَوَنَیْتُمْ» این است که اگر از تأثیر سخنم در شما مأیوس شوم شما را رها خواهم ساخت. سپس در پایان این نامه امام(علیه السلام) براى تشویق آنها بر جهاد با دشمن و تحریک حمیت و غیرت دینى آنها تعبیرات تکان دهنده اى دارد و مى فرماید: «آیا نمى بینید مناطق اطراف شما گرفته شده و شهرهایتان تحت تسلط دشمن قرار گرفته و کشورهاى شما (یکى بعد از دیگرى) تسخیر مى شود و شهرهایتان به میدان جنگ دشمن مبدل گشته»; (أَ لاَ تَرَوْنَ إِلَى أَطْرَافِکُمْ(۱۳) قَدِ انْتَقَصَتْ(۱۴) وَإِلَى أَمْصَارِکُمْ قَدِ افْتُتِحَتْ وَإِلَى مَمَالِکِکُمْ تُزْوَى(۱۵)، وَإِلَى بِلاَدِکُمْ تُغْزَى!). اشاره به اینکه کدام مسلمان است که این حوادث دردناک را بشنود یا ببیند و ساکت بنشیند و تماشا کند و کدام انسان شرافتمند و با غیرت است که به دشمن خود اجازه دهد این گونه در منطقه او به ویرانگرى و غارتگرى بپردازد; نه غیرت اسلامى اجازه مى دهد و نه شرافت انسانى که افراد در چنین ماجرایى سکوت کنند و تن به ذلت دهند. حضرت به دنبال آن مى فرماید: «خداوند شما را رحمت کند. براى نبرد با دشمن خود کوچ کنید و زمین گیر نشوید (و سستى و تنبلى به خود راه ندهید) که زیردست خواهید شد و تن به ذلت و خوارى خواهید داد و بهره زندگى شما از همه پست تر خواهد بود (آرى) آنکه مرد جنگ است همیشه بیدار است و کسى که به خواب رود (و از دشمن غافل شود باید بداند) دشمن او در خواب نخواهد بود و از او غافل نخواهد شد. و السلام»; (انْفِرُوا رَحِمَکُمُ اللهُ إِلَى قِتَالِ عَدُوِّکُمْ، وَلاَ تَثَّاقَلُوا(۱۶) إِلَى الاَْرْضِ فَتُقِرُّوا(۱۷) بِالْخَسْفِ(۱۸)، وَتَبُوءُوا(۱۹) بِالذُّلِّ، وَیَکُونَ نَصِیبُکُمُ الاَْخَسَّ، وَإِنَّ أَخَا الْحَرْبِ الاَْرِقُ(۲۰)، وَمَنْ نَامَ لَمْ یُنَمْ عَنْهُ، وَالسَّلاَمُ). اینها همه اشاره به واقعیتى است که در آیات قرآن و روایات اسلامى درباره جهاد به آن اشاره شده است: عزت، سعادت و حیات جاویدان در جهاد و شهادت پر افتخار، و ذلت، خوارى و روسیاهى در دنیا و آخرت در ترک جهاد با دشمن. نکته هوشیارى در مقابل دشمن جمله «وَلاَ تَثَّاقَلُوا» در واقع بر گرفته از آیه ۳۸ سوره توبه است که مى فرماید: «(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ما لَکُمْ إِذا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فی سَبِیلِ اللهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الاَْرْضِ أَ رَضیتُمْ بِالْحَیاةِ الدُّنْیَا مِنَ الاْخِرَةِ فَمَا مَتاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فِی الاْخِرَةِ إِلاَّ قَلِیلٌ); اى کسانى که ایمان آورده اید! چرا هنگامى که به شما گفته مى شود: در راه خدا (به سوى میدان جهاد) حرکت کنید بر زمین سنگینى مى کنید (و سستى به خرج مى دهید؟!) آیا به زندگى دنیا به جاى آخرت راضى شده اید؟! با آنکه متاع زندگى دنیا در برابر آخرت جز اندکى نیست». جمله «إِنَّ أَخَا الْحَرْبِ الاَْرِقُ» شبیه دستورى است که در قرآن مجید در مورد جنگجویان آمده است که حتى به هنگام نماز در کنار میدان جنگ دستور مى دهد هوشیارى خود را با همراه داشتن اسلحه در حال نماز حفظ کنند; مى فرماید: «(وَلْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُم وَدَّ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَأَمْتِعَتِکُمْ فَیَمیلُونَ عَلَیْکُمْ مَّیْلَةً واحِدَةً); آنها باید وسایل دفاعى و سلاح هایشان را (در حال نماز با خود) برگیرند; (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح ها و وسایل خود غافل شوید تا یکباره به شما هجوم آورند».(۲۱) اینها همه نشان مى دهد که مسلمانان در هر زمان و مکان و در هر شرایطى که باشند هوشیارى خود را در مقابل دشمن حفظ کنند و این کلام مولا را که مى تواند شعارى براى همیشه باشد فراموش نکنند که فرمود: ««وَمَنْ نامَ لَمْ یُنَمْ عَنْه; آن کس که در خواب فرو رود باید بداند که دشمن در خواب نیست و از او غافل نخواهد شد». اهمّیّت این دستور در عصر و زمان ما از هر عصر و زمانى بیشتر است، زیرا دشمن تهاجم را در جهات مختلف شروع کرده است; نه تنها در جهات نظامى، بلکه در جهات فرهنگى از طریق شبهه افکنى و ایجاد تزلزل در مبانى اعتقادى و از طریق نشر فساد و ایجاد آلودگى هاى اخلاقى با تمام قدرت به میدان وارد شده حتى عوامل زیادى را در داخل مسلمانان با هزینه هاى سنگین انتخاب کرده است. باید بدانیم که در برابر لحظه اى غفلت از این برنامه هاى تخریبى هزینه هاى گزافى باید پرداخت.

از جمله شگردهاى دشمن، ایجاد فرقه هاى انحرافى است; آنها مى دانند که در جوامع مذهبى به خصوص بعد از آشکار شدن بى محتوایى مکتب هاى مادى، علاقه عمیقى به مذهب بهوجود آمده است. آنها یک سلسله فرقه هاى دروغین عرفانى ساخته اند که هم اختلاف و تفرقه ایجاد کنند و هم انسان هاى با ایمان را از اصول صحیح مذهب دور سازند و به عوامل تخدیر تبدیل کنند. به گفته بعضى از آگاهان در این چهل سال اخیر در عصر ما دو هزار فرقه عرفان انحرافى در آمریکا و دو هزار فرقه دیگر در اروپا به وجود آمده است و عجیب اینکه کمتر قدر مشترکى با هم دارند و به یقین عامل اصلى پیدایش آنها جهان خواران اند که مى خواهند مذاهب آسمانى را که مانعى در برابر منافع نامشروعشان است از راه خود بردارند. بسیارى از این فرقه ها به شرق اسلامى منتقل شده و فرقه هاى دیگرى نیز بر آن افزوده اند.(۲۲) پاورقی : ۱. «طِلاع» به معناى فراگير و پرکننده است و از طلوع آفتاب گرفته شده که همه جا را پر مى کند. ۲. «آسى» (صيغه متکلم وحده) از ريشه «أسىً» بر وزن «رسن» به معناى حزن و اندوه گرفته شده است; يعنى غمگين مى شوم. ۳. «يَلِىَ» يعنى حکومت را بر عهده بگيرد از ريشه «ولايت» به معناى سرپرستى کردن و حکومت کردن گرفته شده است. ۴. «دُوَل» به چيزهايى گفته مى شود که دست به دست مى گردد، جمع «دَولة» و مال را از اين جهت دولت مى گويند که دست به دست مى شود و همچنين حکومت ها را که دست به دست مى شوند دولت مى گويند. (دُولة به ضم دال نيز همين معنا را دارد بعضى معتقد به تفاوت هايى بين «دَولة» و «دُولة» هستند). ۵. «خَوَل» به معناى برده و خدمتگذار است. اين واژه هم بر مفرد اطلاق مى شود و هم بر جمع از ريشه «خَوْل» بر وزن «حول» که به معناى سرکشى و مراقبت مداوم از چيزى است گرفته شده و چون بردگان و خدمتگذاران، از امور صاحبان خود سرکشى و مراقبت مى کنند اين واژه بر آنها اطلاق شده است. ۶. «حَرْب» به معناى جنگ و نيز به معناى دشمن آمده است و در جمله بالا معناى دوم مناسب است. ۷. براى توضيح بيشتر به کتاب هاى معروفى همچون استيعاب ابن عبد ربه و اسدالغابه در شرح حال «وليد بن عقبة» مراجعه شود. ۸. «رضائخ» جمع «رضيخة» بر وزن «غريبه» به معناى عطايى است که به کسى مى دهند و گاه به معناى عطاى قليل و کم آمده است. ۹. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج ۱۷، ص ۲۲۶. ۱۰. «تَأليب» به معناى جمع کردن و گردآوردن و تشويق به اجتماع نمودن است. ۱۱. «تَأنيب» به معناى توبيخ شديد است. ۱۲. «وَنَيْتُم» از ريشه «ونى» به معناى سستى کردن و به ضعف گراييدن گرفته شده است. ۱۳. «اطراف» در اينجا به معناى نواحى کشور است. ۱۴. «انْتَقَصَتْ» يعنى از دست رفته از ريشه «نقص» گرفته شده است. ۱۵. «تُزْوى» از ريشه «زَىّ» بر وزن «حىّ» به معناى دور کردن و جمع و قبض نمودن چيزى است. ۱۶. «لا تَثّاقَلُوا» از ريشه «ثِقْل» به معناى سنگينى گرفته شده و در موردى به کار مى رود که انسان تمايل به ماندن در جايى داشته باشد و حاضر به حرکت نباشد. (و در اينجا منظور باز ايستادن از حرکت به سوى ميدان جهاد است). ۱۷. «تُقِرُّوا» از ريشه «تقرير» به معناى ثابت نگه داشتن چيزى در مکانى است و جمله «فَتُقِرُّوا بِالخَسْفِ» اشاره به اين است که خودتان را خوار خواهيد کرد. ۱۸. «الْخَسْف» در اصل به معناى پنهان شدن و مخفى گشتن است سپس به معناى ذلت که انسان را از ديده ها پنهان مى دارد اطلاق شده است. ۱۹. «تَبُوء» از ريشه «بَواء» بر وزن «دواء» به معناى بازگشت کردن و منزل گرفتن است و در اينجا به معناى بازگشت به ذلت آمده است. ۲۰. «الأرِقْ» به معناى بيدار است از ريشه «أَرَق» بر وزن «عرب» به معناى بيدار ماندن گرفته شده است. ۲۱. نساء، آيه ۱۰۲. ۲۲. براى توضيح بيشتر به کتاب «جريان شناسى انتقادى عرفان هاى نوظهور» چاپ دفتر تبليغات اسلامى مراجعه شود.

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 4️⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 5⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 6⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 7⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 8⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 9⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 0⃣1⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 1⃣1⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 2⃣1⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎧📗←#کتاب_صوتی 🪧 پای درس #امام_صادق(علیه‌السلام) ترجمه #توحید_مفضل قسمت 3⃣1⃣ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │ 📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -