نقش طوفانها در آغاز آفرینش این بخش از کلام مولا ـ همان گونه که قبلا اشاره شد ـ ادامه و تکمیل بخش سابق است. باز در این جا نخست به سراغ فهم تعبیرات بسیار دقیق و عمیقى که در کلام حضرت آمده است ـ بدون هیچ گونه پیشداورى ـ مى رویم، سپس درباره چگونگى انطباق آن بر نظرات دانشمندان امروز، در مسأله آفرینش جهان سخن مى گوییم. مولا در این بخش از کلامش، به چند مرحله اشاره مى فرماید: نخست این که مى گوید: «خداوند سبحان باد و طوفان دیگرى ایجاد فرمود (که داراى چهار ویژگى بود که آن را از باد و طوفانهاى معمولى کره زمین ما جدا مى کند) بادى نازا بود» (ثُمَّ اَنْشَأ سُبْحانَهُ ریحاً اِعْتَقَمَ(۱) مَهَبَّها(۲)) نه ابرى بود که به هم پیوندش دهد و باران ببارد و نه گلى که آن را بارور سازد. «بادى که همراه و ملازم آب بود و از آن جدا نمى شد» (وَ اَدامَ مُرَبَّها(۳)) بر خلاف بادهاى معمولى که دائمى نیست گاه مىوزد و گاه آرام مى گیرد. «بادى که جریانش بسیار قوى و پرقدرت بود (با باد و طوفانهاى معمولى بسیار تفاوت داشت)» (وَ اَعْصَفَ(۵) مَجریها). «بادى که از نقطه هاى دور دست سرچشمه مى گرفت (نه همچون بادهاى معمولى که غالباً سرچشمه هایى نزدیک به خود دارد)» (وَ اَبْعَدَ مَنْشأها). در مرحله دوّم اشاره به مأموریّت این باد مى کند، مى فرماید: «به او فرمان داد که آن آب عمیق و انباشته را پیوسته بر هم بکوبد» (فَاَمَرَها بِتَصْفیقِ(۶) الْماءِ الزَّخارِ). «و امواج آن اقیانوسها را به هر سو به حرکت درآورد» (وَ اَثارَةِ مَوْجِ الْبِحارِ). «این تندباد عظیم، آن آب را همچون مَشک سقّایان به هم زد» (فَمَخَضَتْهُ(۷)مَخْضَ السِّقاءِ). «و آن را به شدّت به سوى فضا بالا برد» (وَ عَصَفَتْ بِهِ عَصْفَها بِالْفَضاءِ). «این تندباد قسمتهاى نخست این آب را بر آخرش مى ریخت و بخشهاى ساکن را به سوى قسمتهاى متحرّک مى برد» (تَرُدُّ أوَّلَهُ اِلى آخِرِهِ وَ ساجیَهُ(۴) اِلى مائِرِه(۸)). در مرحله سوّم مى فرماید: «آب ها بر روى هم متراکم شدند و بالا آمدند» (حَتّى عَبَّ عُبابُهُ(۹)). «و قسمت هاى متراکم آب، کف هایى از خود به بیرون پرتاب کردند» (وَرَمى بِالزَّبَدِ رُکامُهُ(۱۰)). سرانجام در مرحله چهارم: «خداوند این کفها را در فضاى وسیعِ بالا و جو گشاده و گسترده بالا برد» (فَرَفَعَهُ فی هَواء مُنْفَتِق وَ جَوِّ مُنْفَهِق(۱۱)). «و از آن آسمانهاى هفتگانه را آفرید و منظم ساخت» (فَسَوّى مِنْهُ سَبْع سَماوات). «این در حالى بود که قسمتهاى پایین آن را همچون موج مهارشده اى قرار داد. و قسمتهاى بالا را همانند سقفى محفوظ و بلند، ساخت» (جَعَلَ سُفْلاهُنَّ مَوْجاً مَکْفُوفاً(۱۲)وَ عُلْیاهُنَّ مَحْفُوظاً وَ سَمْکاً(۱۳) مَرْفُوعاً). «در حالى که هیچ ستونى که آن را نگاه دارد نبود و نه میخ و طنابى که آن را به نظم و بند کشد» (بِغَیْرِ عَمَد(۱۴) یَدْعَمُها(۱۵) وَلا دِسار یَنْظِمُها(۱۶)). سرانجام پنجمین و آخرین مرحله فرا رسید: «خداوند آسمانها را به زینت کواکب و نور ستارگان درخشنده بیاراست» (ثُمَّ زَیَّنَها بِزینَةِ الْکَواکِبِ وَ ضیاءِ الثَّواقِبِ(۱۷)). «و در آن چراغى روشن و نورافشان (خورشید تابان) و ماهى روشنگر در مدارى متحرّک و سقفى گردان و صفحه اى جنبنده به حرکت درآورد» (وَ أجْرى فیها سِراجاً مُسْتَطیراً(۱۸) وَ قَمَراً مُنیراً فی فَلَک دائِر وَ سَقْف سائِر وَ رَقیم(۱۹) مائِر). نکته ها ۱ـ تطبیق اجمالى این گفتار بر نظرات امروز دانشمندان امروز درباره پیدایش جهان نظریّاتى دارند که از حدود فرضیه ها تجاوز نمى کند زیرا هیچ کس در میلیاردها سال قبل وجود نداشت تا چگونگى پیدایش جهان را مشاهده کند. ولى به هر حال قراینى در دست است که بعضى از این فرضیّه ها را دقیقاً تأیید مى کند. تعبیراتى که در کلام مولا آمده بر فرضیه هاى معروف، کاملا قابل انطباق است که در ذیل، از نظر خوانندگان عزیز مى گذرد بى آن که بخواهیم ادّعا کنیم منظور مولا حتماً همینها بوده است. همان گونه که در شرح و تفسیر بحثهاى قبل آوردیم، جهان در آغاز، توده فشرده اى از گازهاى متراکم بود که شباهت زیادى با مایعات داشت که هم تعبیر «ماء» (آب) درباره آن صحیح بود و هم تعبیر به «دخان» که در آیات قرآن آمده است. آفریدگار جهان دو نیروى عظیم بر آن مسلّط ساخت که از آن در کلام بالا به عنوان دو باد تعبیر شده است: نیروى جاذبه که آن را در کنار هم نگه مى داشت و از متلاشى شدن، حفظ مى کرد و نیروى دافعه که بر اثر گردش دورانى به دور خود و به وجود آمدن نیروى گریز از مرکز، آن را به سوى خارج مى کشاند و این همان باد و طوفان شدید دوّم بود.

هرگاه بپذیریم گردشِ دورانىِ نخستینِ جهان، داراى نوسان بوده گاه شدیدتر و گاه ملایم تر مى شده، طبیعى است که امواج عظیم و سهمگینى در آن توده گاز مایع گون به وجود مى آمده، دائماً امواج به روى هم متراکم و سپس فرو مى ریخته است. سرانجام قسمتهایى که سبک تر بودند و از وزن مخصوص کمترى برخوردار بودند ـ و از آن در کلام مولا تعبیر به کف شده است ـ به فضاى بیرون پرتاب شدند. (فراموش نکنید که «زَبَد»  هم به کفهاى روى آب گفته مى شود و هم چربیها و کره هایى که به خاطر سبک بودن بر روى محتواى درون مشک ظاهر مى شود، اطلاق مى گردد). بدینسان حرکت دورانى شدّت گرفت، بخشهاى عظیمى از این توده بزرگ جدا شدند و به فضا پرتاب گشتند. آنها که شدّت بیشترى داشتند به نقاط بالاتر رفتند و آنها که شدّت کمترى داشتند در نقاط پایین تر قرار گرفتند. ولى آنها که به نقاط دورتر رفتند، باز به خاطر نیروى جاذبه نتوانستند به کلى فرار کنند و به صورت سقف محفوظى درآمدند و بخشهاى پایین تر، امواج کم فشارترى بودند که از آن تعبیر به موج مکفوف فرموده است. آسمانهاى هفتگانه (که بعداً درباره آنها سخن خواهیم گفت) در این فضاى وسیع ظاهر گشتند، بى آن که ستونى در میان آنها دیده شود و میخ و طنابى آنها را نگهدارى کند، تنها، تعادل نیروى جاذبه و دافعه بود که اینها را در جایگاه خود نگه مى داشت و در مدارشان به حرکت درمى آورد. در آن زمان فضا پر از کرات کوچک و بزرگ بود و قطعات پراکنده این امواج به خارج پرتاب شده، به طور تدریج، قطعات کوچک تر به حکم جاذبه به سوى کرات بزرگ تر کشیده شدند و فضا جاروب شد و ستارگان، درخشیدن گرفتند و کواکب، زینت بخش شدند، خورشید، نورافشانى کرد و ماه، تابندگى را آغاز نمود و هر کدام در مدار خود به گردش درآمدند. در بعضى از فرضیه ها درباره پیدایش جهان آمده است که عامل جدایى منظومه ها و کهکشانها و کرات آسمانى از توده نخستین، یک انفجار عظیم درونى بوده که عامل آن به طور دقیق براى هیچ کس مشخّص نیست. این انفجار، بخشهاى عظیمى از توده گاز مایع گون نخستین را به فضاى اطراف پرتاب کرد و کرات و منظومه ها را تشکیل داد. ممکن است تعبیرى که در کلام مولا(علیه السلام) آمده است که «تندباد و طوفان دیگرى وزیدن گرفت که سرچشمه آن نقطه دوردستى بود و آن آب را به شدّت به هم زد تا کفها بر آن آشکار شد» اشاره به همین انفجار عظیم که از اعماق مادّه نخستین سرچشمه گرفت، باشد. ولى به هر حال همان گونه که در بالا گفته شد، هدف این است که انطباق تعبیرات این خطبه را با فرضیه هاى موجود درباره پیدایش جهان روشن سازیم، نه یک قضاوت و داورى قطعى در این باره. * * *  ۲ـ چگونگى پیدایش جهان از مسائل بسیار پیچیده اى که دانشمندان و متفکّران با آن روبه رو هستند، مسأله چگونگى پیدایش این جهان است. مسأله اى که به میلیاردها سال قبل باز مى گردد و شاید در اندیشه هیچ انسانى نگنجد. به همین دلیل دانشمندان بزرگ با تمام فرضیه هایى که در این باره اظهار داشته اند و مطالعات طاقت فرسایى که به خاطر این مسأله انجام داده اند، به جایى نرسیدند و همگى در برابر آن اظهار عجز مى کنند. ولى روح کنجکاو بشر به او اجازه نمى دهد که خاموش بنشیند و در این باره سخنى نگوید. در واقع زبان حال دانشمندان این است که اگر چه ما از رسیدن به کنه این موضوع عاجز و ناتوانیم، ولى مایل هستیم، شبحى از آن را در ذهن خود ترسیم کرده، روح تشنه و کنجکاو خود را کمى سیراب کنیم. در آیات قرآن و روایات اسلامى نیز تنها اشارات فشرده اى نسبت به این مسأله دیده مى شود که آن هم جز شبح نیمه روشنى در ذهن ترسیم نمى کند و طبیعت مسأله نیز چنین ایجاب مى کند. به هر حال آنچه در این خطبه شریفه درباره پیدایش جهان آمده است، هماهنگ است با آنچه در خطبه ۲۱۱ مى خوانیم که مى فرماید: «وَ کانَ مِنِ اقْتِدارِ جَبَرُوتِهِ وَ بَدیعِ لَطائِفِ صَنْعَتِهِ اَنْ جَعَلَ مِنْ ماءِ الْبَحْرِ الزّاخِرِ الْمُتَراکِمِ الْمُتَقاصِفِ یَبَساً جامِداً ثُمَّ فَطَرَ مِنْهُ اَطْباقاً فَفَتَقَها سَبْعَ سَموات، بَعْدَ ارْتِتاقِها; از قدرت و جبروت و لطایف صنعت بدیع خداوند این بود که از آب دریاى پر امواج و متراکم و متلاطم که از امواجش سخت به هم مى خوردند، موجود جامدى آفرید و سپس طبقاتى از آن خلق کرد و بعد از پیوستگى، آنها را از هم گشود و هفت آسمان را به وجود آورد». در روایات اسلامى نیز بحث هاى فراوانى در این زمینه دیده مى شود و غالب روایات با آنچه در این خطبه نهج البلاغه آمده هماهنگ است با این تفاوت که در بسیارى از آنها آمده است، نخست کفهایى بر روى آن آب پیدا شد و از آن کفها بخار یا دودى برخاست و آسمانها را به وجود آورد.(۲۰) ولى همان گونه که گفته شد این تعبیرات منافاتى با هم ندارند.

چرا که مادّه نخستین به احتمال قوى گاز فشرده مایع گونى بوده و تعبیراتى مانند آب و بخار و دخان (دود) در مورد مراحل مختلف آن صادق بوده است. این نکته نیز قابل توجّه است که تضادّى میان روایاتى که مى گوید، اوّلین چیزى که خدا آفرید آب بود یا این که نخستین چیزى که خداوند آفرید نور پیامبر(صلى الله علیه وآله) یا عقل بوده است، وجود ندارد. زیرا بعضى از این روایات ناظر به خلقت عالم مادّه و بعضى ناظر به خلقت عالم مجرّدات و ارواح است. از آنچه در بالا گفته شد، روشن مى شود که هیچ منافاتى بین این روایات و آنچه در آیه ۱۱ سوره «فصلّت» در قرآن مجید آمده که مى فرماید: «ثُمَّ اسْتَوى اِلَى السَّماءِ وَ هِیَ دُخان; سپس به آسمانها پرداخت در حالى که دود بودند» نیز وجود ندارد. * * * ۳ـ فرضیه هاى موجود در عصر نزول قرآن درباره پیدایش جهان از نکات جالب این که در محیط نزول قرآن ـ یا به تعبیر صحیح تر در عصرى که قرآن نازل شد ـ درباره پیدایش جهان دو نظریّه معروف وجود داشت: یکى نظریّه هیأت «بطلمیوس»  بود که حدود پانزده قرن بر محافل علمى جهان سایه افکنده بود و تا اواخر قرون وسطى نیز ادامه داشت. مطابق این فرضیه زمین مرکز جهان بود و نُه فلک به دور آن گردش مى کردند. افلاک همانند پوست پیاز، شفاف، بلورین و بر روى هم بودند. ستارگان سیّار (عطارد، زهره، مریخ، مشترى و زحل) هر کدام در فلکى جاى داشتند و ماه و خورشید نیز هر یک داراى فلکى بودند. علاوه بر این هفت فلک، فلکى مربوط به ستارگان ثابت بود (منظور از ستارگان ثابت مجموعه هاى ستارگانى هستند که با هم طلوع و غروب دارند و جاى خود را در آسمان تغییر نمى دهند بر خلاف پنج ستاره اى که در آغاز نام بردیم). بعد از فلک هشتم یعنى فلک ثوابت فلک اطلس بود، فلکى که هیچ ستاره نداشت و کار آن گرداندن مجموعه جهان بالا به دور زمین بود و نام دیگرش فلک الافلاک بود. فرضیه دیگر، فرضیه عقول عَشَرَه بود که آن هم از فرضیّه «بطلمیوس»  که ناظر به جهان طبیعت بود کمک مى گرفت. مطابق این نظریّه که از سوى جمعى از فلاسفه یونان ابراز شده بود، خداوند در آغاز یک چیز بیشتر نیافرید و آن عقل اوّل بود (فرشته یا روح عظیم و مجردى که نامش را عقل اوّل گذاشتند). این عقل دو چیز آفرید عقل دوّم و فلک نهم. سپس عقل دوّم، عقل سوّم و فلک هشتم را آفرید و به همین ترتیب ده عقل و نُه فلک آفریده شد و عقل دهم، موجودات این عالم را به وجود آورد. این سلسله مراتب فرضى، در واقع هیچ دلیلى نداشت همان گونه که فرضیّه «بطلمیوس» نیز فاقد دلیل کافى بود، ولى هر چه بود قرنهاى طولانى بر افکار حکومت کرد. امّا قرآن و روایات اسلامى نه فرضیّه اوّل را پذیرفت و نه فرضیّه دوّم را، چرا که در آیات و روایات معروف ـ مخصوصاً در «نهج البلاغه» ـ اثرى از آن نمى یابیم و این خود از شواهد عظمت و استقلال قرآن و اخبار اسلامى و سرچشمه گرفتن آنها از مبدأ وحى و نه از افکار بشرى است وگرنه به رنگ همانها درمى آمد.(۲۱) چگونگى پیدایش جهان هستى را در کلام «امیر المؤمنان علی(علیه السلام)» که هماهنگ با بسیارى از روایات دیگر است، مشاهده کردید. آنچه در آیات قرآنى و روایات اسلامى به چشم مى خورد، مسأله آسمانهاى هفتگانه است، نه افلاک نُه گانه و نه عقول عشره و تفسیر آسمانهاى هفتگانه در بحث آینده خواهد آمد. ولى متأسّفانه جمعى از شارحان قدیم نهج البلاغه ـ که تحت تأثیر فرضیّه عقول عشره و نظریّه «بطلمیوس»  در پیدایش جهان واقع شده بودند ـ آن را به شرح نهج البلاغه کشانده و سعى داشته اند خطبه بالا را بر آن منطبق سازند، اصرارى که هیچ ضرورت و لزومى نداشت، چرا که هر دو، فرضیّه بودند، فرضیّه هایى که بطلان آنها امروز ثابت شده است. مشاهدات علمى امروز و تجربیّات دانشمندان فلکى به روشنى ثابت کرده است، فلکى به آن معنا که «بطلمیوس» مى پنداشت، وجود ندارد و ستارگان ثابت و سیّار که عدد آنها به مراتب بیش از آن است که قدما مى پنداشتند در فضاى خالى (سیّارات به دور خورشید نه به دور زمین و ثوابت بر محورهاى دیگرى) دور مى زنند و زمین، نه تنها مرکز جهان نیست بلکه سیّاره کوچکى از سیّارات منظومه شمسى است که آن هم به نوبه خود منظومه کوچکى از میلیونها و میلیاردها منظومه جهان بالاست. امّا طرفداران عقول عشره علاوه بر این که یک پایه فرضیه خود را از هیأت «بطلمیوس» گرفته اند ـ که بطلان آن امروز از مسلّمات است ـ پایه دیگر را بر بعضى از قواعد عقلیّه، (قاعده «اَلْواحِدُ لا یَصْدُرُ مِنْهُ اِلاّ الْواحِدُ») که این جا جاى شرح آن نیست، گذارده اند. از آن جا که این قاعده از نظر بسیارى از دانشمندان فاقد دلیل کافى است، پایه دیگر آن نیز بى اعتبار خواهد شد.

(دقّت کنید)(۲۲) * * *  ۴ـ منظور از آسمانهاى هفتگانه چیست؟ نه تنها در خطبه مورد بحث و بعضى دیگر از خطبه هاى نهج البلاغه (خطبه ۲۱۱)، بلکه در متن قرآن مجید نیز سخن از «سماوات سبع» (آسمانهاى هفتگانه) به میان آمده است.(۲۳) در میان دانشمندان قدیم و جدید براى آسمانهاى هفتگانه تفسیرهاى گوناگونى دیده مى شود که این جا، جاى بحث همه آنها نیست و از میان آنها این تفسیر، صحیح تر به نظر مى رسد که منظور از آسمانهاى هفتگانه همان معناى واقعى کلمه است; آسمان به معناى مجموعه اى از ستارگان و کواکب عالم بالا و منظور از عدد هفت همان عدد معروف است نه عدد تکثیر به معناى بسیار، منتها از آیات دیگر قرآن چنین برمى آید که آنچه را ما از ستارگان ثابت و سیّار و کهکشانها مى بینیم همه مربوط به مجموعه آسمان اوّل است. بنابراین در ماوراى این مجموعه عظیم، شش مجموعه عظیم دیگر که شش آسمان را تشکیل مى دهد وجود دارد که از دسترس علم انسان تا کنون بیرون مانده است. آیه ششم سوره «صافات» گواهى بر این معناست: «اِنّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزینَة الْکواکِبِ; ما آسمان پایین را (یا آسمان نزدیک را) با ستارگان زینت بخشیدیم». همین معنا در آیه ۱۲ سوره «فصّلت» آمده است: «وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیحَ; ما آسمان پایین تر را با چراغهاى ستارگان زینت بخشیدیم». و در آیه ۵ سوره «ملک» مى خوانیم: «وَ لَقَدْ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیحَ». جالب این که مرحوم «علامه مجلسی»  نیز در بحارالانوار این تفسیر را به عنوان یک احتمال که به فکر او خطور کرده است یا به تعبیر امروز برداشتى که از آیات و روایات داشته، ذکر نموده است.(۲۴) درست است که ابزارهاى علمى امروز، هنوز پرده از این عوالم ششگانه برنداشته، ولى در واقع هیچ دلیلى بر نفى آن از نظر علوم روز نیز وجود ندارد و شاید در آینده راز این معمّا گشوده شود، بلکه از کشفیّات بعضى از دانشمندان فلکى چنین برمى آید که شبح هایى از دور درباره وجود عوالم دیگر به چشم مى خورد مثلا در بعضى از مجلّه هاى فضایى از قول رصدخانه معروف «پالومار» چنین آمده است: با دوربین رصدخانه «پالومار» میلیونها کهکشان جدید کشف شده که بعضى از آنها هزار میلیون سال نورى با ما فاصله دارد. ولى بعد از فاصله هزار میلیون سال نورى فضاى عظیم و مهیب و تاریکى به چشم مى خورد که هیچ چیز در آن دیده نمى شود. امّا بدون تردید در آن فضاى مهیب و تاریک صدها میلیون کهکشان وجود دارد که دنیایى که در سمت ماست با جاذبه آن کهکشانها نگهدارى مى شود. تمام دنیاى عظیمى که به نظر ما مى رسد و داراى صدها هزار میلیون کهکشان است جز ذرّه کوچک و بى مقدار، از یک دنیاى عظیمتر نیست و هنوز اطمینان نداریم که در فراسوى آن دنیاى دوّم دنیاى دیگرى نباشد.(۲۵) بنابراین عوالمى که براى بشر تا کنون کشف شده، با تمام عظمت خیره کننده و حیرت آورى که دارد، گوشه کوچکى از این عالم بزرگ است و چه بسا عوالم ششگانه دیگر در آینده نیز بر انسانها روشن شود. * * * ۵ـ چگونگى آگاهى امام(علیه السلام) از این امور قابل توجّه این که امیرمؤمنان على(علیه السلام) تعبیراتى را که در بالا، درباره پیدایش جهان هستى دارد، هرگز به صورت یک فرضیّه و احتمال نیست. بلکه با قاطعیّت، همانند کسى که حاضر و ناظر بوده، از آن سخن مى گوید و این دلیل بر آن است که او علم خود را از خزانه غیب الهى یا از تعلیمات پیامبر(صلى الله علیه وآله) ـ که آن نیز از مبدأ وحى سرچشمه مى گرفت ـ دریافت داشته و به گفته «ابن ابى الحدید» اینها نشان مى دهد که على(علیه السلام) همه علوم را داشته و این معنا از فضایل و مناقب او بعید نیست.(۲۶) چگونه چنین نباشد در حالى که در جاى دیگر خودش مى فرماید: «اَنَا بِطُرُقِ السَّماءِ اَعْلَمُ مِنّى بِطُرُقِ الاَرْضِ; من به راه هاى آسمان، از راه هاى زمین داناترم».(۲۷) پاورقی : ۱. «اعتقم» از مادّه «عُقْم» (بر وزن قفل) به معناى خشکى مانع از قبول اثر است و «عقيم» به زنى گفته مى شود که نازاست و نطفه مرد را نمى پذيرد و به معناى ضيق و تنگى نيز آمده است (مفردات، لسان العرب و مقايسس اللغة). ۲. «مَهَبّ» از مادّه «هُبوب» (بر وزن سجود) به معناى بيدار شدن و به حرکت درآمدن شمشير و به طور کلّى، به هيجان درآمدن است از اين رو بر وزش باد هم اطلاق مى شود. ۳. «مُرَبّ» از کلمه «ربّ» است که در اصل به معناى تربيت مى باشد و به شخص مربّى و مالک و خالق نيز ربّ اطلاق مى شود (مصدرى است که معناى فاعلى دارد) و هرگاه از باب «افعال» (إرباب) بيايد به معناى استمرار و ملازمت است (زيرا تربيت بدون استمرار، امکان پذير نيست). بنابراين «مربّ» که مصدر ميمى است به معناى دوام و بقاست.

۴. «أعْصَفَ» از مادّه «عصف» (بر وزن عصر) چنان که گفتيم به معناى سرعت و حرکت و شدّت است. ۵. «تصفيق» از مادّه «صَفْق» (بر وزن سقف) به معناى زدن چيزى بر چيز ديگر است به طورى که صدايى از آن برخيزد، از اين رو به کف زدن تصفيق مى گويند و در اين جا به معناى تکان دادن و کوبيدن آبها بر يکديگر است (لسان العرب، مقاييس الغة، شرح عبده). ۶. «مَخَضَ» از مادّه «مَخْض» (بر وزن قرض) در اصل به معناى حرکت دادن و تکان دادن مايعات در ظروف آنهاست و لذا هنگامى که ماست را در مشک تکان مى دهند تا کره از آن جدا شود اين تعبير به کار مى رود. ۷. «ساجى» از مادّه «سَجْو» (بر وزن سهو) به معناى سکون و آرامش است. ۸. «مائر» از مادّه «مَوْر» (بر وزن فور) در اصل به معناى جريان سريع است اين واژه بر «جادّه» نيز اطلاق مى شود چرا که مردم در آن در حرکت و رفت و آمدند. ۹. «عُباب» از مادّه «عَبّ» به معناى نوشيدن آب به سرعت و بدون وقفه است و به همين جهت به آب فراوان و باران زياد و سيل عظيم «عباب» گفته مى شود و در اين جا به معناى متراکم شدن آبها بر روى يکديگر است. ۱۰. «رُکام» به معناى متراکم است که قبلا به آن اشاره شد. ۱۱. «مُنْفَهِق» از مادّه «فَهْق» (بر وزن فرق) به معناى گستردگى و وسعت است و از اين رو قسمت گسترده درّه و ظرف پر آب را «منفهق» گويند. ۱۲. «مکفوف» از مادّه «کفّ» (بر وزن سدّ) به معناى قبض و انقباض و جمع کردن چيزى است. به قسمت پايين دست «کفّ» گفته مى شود زيرا به وسيله آن قبض و انقباض صورت مى گيرد و به نابينا «مکفوف» مى گويند چون چشم او منقبض و بسته است. ۱۳. «سَمْک» در اصل به معناى بلندى و ارتفاع است و به سقف خانه «سمک» مى گويند چون مرتفع است. ۱۴. «عمد» (بر وزن سبد) و «عُمُد» (بر وزن شتر) هر دو جمع «عمود» به معناى ستون است. ۱۵. «يَدْعَمُ» از مادّه «دَعْم» (بر وزن فهم) به معناى برپا نگه داشتن چيزى است و «دِعام» و «دِعامة» به معناى چوبهايى است که به وسيله آن داربست را برپا مى دارند و به هر چيز و شخص برپا دارنده نيز اطلاق مى شود. ۱۶. «دسار» به معناى ميخ و همچنين به معناى ريسمانى است که چيزى را با آن محکم مى بندند. ۱۷. «ثواقب» از مادّه «ثَقْب» (بر وزن سقف) به معناى سوراخ کردن، پاره نمودن و نفوذ در چيزى است و به ستارگان درخشان از اين جهت «ثواقب» گفته مى شود که گويى نورشان چشم را سوراخ کرده و در آن نفوذ مى کند و يا اين که نور آنها از آسمان گذشته و به ما مى رسد. ۱۸. «مستطير» از مادّه «طَيْر» در اصل به معناى سبک بودن چيزى در هواست سپس به معناى هر چيز سريع و همچنين پرندگان آمده است و «مستطير» به معناى پراکنده و گسترده است. اين واژه به طلوع صبح هنگامى که نور آن در افق پخش مى شود نيز اطلاق مى گردد. ۱۹. «رقيم» از مادّه «رَقْم» (بر وزن رزم) در اصل به معناى خط و کتابت است و رقيم به معناى کتاب آمده است. به صفحه آسمان به خاطر اين که همچون صفحه کتابى است که با نقوش ستارگان پر شده نيز رقيم گفته مى شود (مقاييس اللغة، مفردات و لسان العرب). ۲۰. براى آگاهى بيشتر از اين روايات مى توانيد به جلدهاى ۳، ۱۰ و ۵۷ بحارالانوار (چاپ بيروت) مراجعه نماييد. بيشتر اين احاديث در جلد ۵۷ مى باشد. ۲۱. بلکه بعضى از آيات قرآن اشاره به حرکت زمين دارد، مانند آيه ۸۸ سوره «نمل»: وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُهاجامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللهِ الَّذى اَتْقَنَ کُلَّ شَيء و آيه ۲۵ سوره «مرسلات» اَلَمْ نَجْعَلِ الاَرْضَ کِفاتاً (بنابر بعضى از تفاسير) و بعضى دلالت بر شناور بودن خورشيد و ماه در فضاى عالم بالا مى کند، مانند: آيه ۴۰ سوره «يس»: لا الشَّمْسُ يَنْبَغي لَها اَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَلا اللَّيْلُ سابِقُ النَّهارِ وَ کُلّ فى فَلَک يَسْبَحُونَ. (براى شرح بيشتر به تفسير نمونه مراجعه کنيد) ۲۲. مرحوم «خواجه نصيرالدين طوسى» در «تجريد الاعتقاد» اشاره به دلايل پنج گانه فرضيّه عقول عشره کرده و همه را نادرست مى شمرد و در يک عبارت کوتاه مى گويد: «وَ اَدِلَّةُ وُجُودِهِ مَدْخُولَة» ـ براى توضيح بيشتر، به کلام خواجه و کلام علاّمه حلّى در شرح آن مراجعه فرماييد. ۲۳. جالب اين که در هفت آيه از قرآن، اشاره به «سماوات سبع» شده است. (بقره، آيه ۲۹، اسراء ۴۴، مؤمنون ۸۶، فصلّت ۱۲، طلاق ۱۲، ملک ۳ و نوح ۱۵) در بعضى از آيات نيز با تعبيرات ديگرى به آن اشاره شده است. ۲۴. بحارالانوار، ج ۵۵، ص ۷۸. ۲۵. مجله فضا، شماره ۵۶، فروردين سال ۱۳۵۱. ۲۶. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج ۱، ص ۸۰. ۲۷. نهج البلاغه، خطبه ۱۸۹.

💗 #نماهنگ | برای طلوع خورشید 🎥 قرائت کامل زیارت آل‌یاسین به همراه بیانات و ذکر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای مدظله العالی از فرازهای آن ✏️ رهبر انقلاب: یاد #امام_زمان علیه السلام نشان‌دهنده‌ی این است که خورشید طلوع خواهد کرد، روز خواهد آمد. 🎧 نسخه صوتی زیارت آل یاسین 📥 سایت | آپارات 💻 Farsi.Khamenei.ir #اللهم_عجل_لولیک_الفرج ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

💗 #نماهنگ | دعای #امام_زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف و علیه السلام) 🎥 قرائت دعای فرج توسط حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای مدظله العالی ✏️ رهبر انقلاب: وقتی «اَلّلهُمَّ کُن لِوَلِیّک» را میخوانید، در واقع دارید ارتباط میگیرید با امام زمانتان، که فرموده‌اند: ما را دعا کنید، ما هم شما را #دعا میکنیم. 📽 مطلب مرتبط: اینگونه دعای فرج بخوانید #اللهم_عجل_لولیک_الفرج ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │✨ @Nafaahat │📖 @feqh_ahkam │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

📼 جلسه بیست و سوّم ... ●━━━━━────── ⇆ ◁ㅤ❚❚ㅤ▷ㅤ ↻ 🎧 #با_هم_بشنویم | #بشنویم    ♡ ㅤ    ❍ㅤ     ⎙ㅤ     ⌲    ˡᶦᵏᵉ  ᶜᵒᵐᵐᵉⁿᵗ    ˢᵃᵛᵉ     ˢʰᵃʳᵉ‌ ↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓ https://eitaa.com/ghararemotalee/7913

🔊 #آن_سوی_مرگ | ۲۳  •──•❃❀✿◇✿❀❃•──• 00:42 بدن مثالی، نیمی حیوان نیمی انسان * حالت نشستن ارواح * افسردگی ویژگی جهنمی هاست * داستان حضرت یوسف علیه‌السلام * چرا پوشیدن پیراهن مشکی کراهت دارد؟ * #خاطرات مستر همفر در درس آیت الله بهجت ره * پوشیدن رنگ روشن مستحب است * رنگ لباس فرعون * روانشناسی رنگ افراد متکبر * هندسه پوشش * رنگ عمامه اهل بیت علیهم‌السلام * افکار سیاه جهنمی‌ها * جواب شبهه‌ای در قرآن * قیامت ظرف بروز ملکات است * عاقبت ترساندن مؤمن در دنیا * عذاب شخص مشهور در برزخ * دارا و ندار واقعی در برزخ * حسابرسی مسئولین در برزخ * #حدیث پیامبر (صلی‌الله علیه وآله) روی آب معدنی در استرالیا * تذکر استاد به فرد اسراف کار * تشبیه شیعیان به زنبور عسل * عالمِ برزخِ پیرمرد غیرایرانی * داستان طلبه کُندذهن 📅 ۱۳۹۸/.../... ⏰ مدت زمان : ۳۲:۱۵ 🧾دسترسی به فهرست جلسات : https://eitaa.com/ghararemotalee/2494 ╭═══════๛- - - ┅┅╮ │📳 @Mabaheeth │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - -

❤️ خدا این مرد را دوست داشت 📝 روایتی از حضور رهبر انقلاب در منزل رئیس‌جمهور فقید و دیدار با خانواده ایشان | بخش اول 🔹️خیلی سفارش ایشان را می‌کردم؛ این را آقا می‌گویند. صحبت درباره‌ی مادر آقای رئیس‌جمهور است. آقا می‌گویند به رئیس‌جمهور توصیه کرده بودند در سفرهای مشهد، دیدار با مادر را هیچ‌وقت از قلم نیندازند. می‌روم توی فکر. رئیس‌جمهور سکان‌دار اجرایی کشور است و مردم این مقام را امانت به او سپرده‌اند. 🔹️بخش مهمی از شکل‌گیری شخصیتی که امین میلیون‌ها ایرانی‌ست مدیون تلاش‌های یک زن است. زنی که آقا از نقش بزرگش غافل نبوده‌اند. خانم سیده‌ای ساکن در یک منزل کوچک که در یکی از مناطق معمولی مشهد قرار گرفته؛ شبیه همین منزل ساده و بی‌آلایش رئیس‌جمهور که حتی همان تجملات عادی خانه و زندگی خیلی از مردم عادی را هم ندارد. 🔹️جایی دیگر آقا به خانم دکتر علم‌الهدی همسر آقای رئیسی هم اشاره می‌کنند و فعالیت‌های فرهنگی و علمی‌ای که ایشان دارد. اشاره هم می‌کنند که خانم دکتر اخیراً نامه‌ای برایشان نوشته است. یکی از اطرافیان توضیح می‌دهد مطلبی بوده مربوط به کنگره‌ی جهانی قرآن و علم قرآنی. آقا با اشاره به ضایعه‌ای که پیش آمده به همسر آقای رئیسی توصیه‌ می‌کنند این قضیه موجب نشود کارهای علمی و فرهنگی ایشان متوقف شود. یک‌طرف دو دخترش نشسته‌اند و طرف دیگر هم حجت‌الاسلام‌والمسلمین علم‌الهدی. 🔹️غم فقدان برای خانواده غم بزرگی است. آقا می‌‌گویند ان‌شاءالله خداوند درجات آقای رئیسی را عالی کند. تأکید هم دارند که فقدان آقای رئیسی هم برای خودشان هم برای کشور و هم برای خانواده هیچ جبرانی ندارد و خسارت سنگینی است. تصریح دارند که برای همه از خودشان تا کشور و خانواده و همسر و فرزندان، داغ بزرگ و سختی است. لابه‌لای صحبت‌ها و توصیه‌ها، حواسشان به این غم هم هست. توصیه‌ای معنوی هم دارند برای تحمل و سعه‌ی صدر و صبر. ❤️ #رئیسی_عزیز 🔍 ادامه را بخوانید👇 khl.ink/f/56517

🎤 آیت‌الله نوری همدانی از مراجع معظم تقلید در گفتگو‌ با رسانه KHAMENEI.IR: 🖤 جریان استقبال مردم از پیکر شهید رئیسی نباید فراموش شود 👈 در مراسم بزرگداشت رئیس‌جمهور شهید #رئیسی_عزیز و همراهان ایشان از سوی رهبر انقلاب اسلامی در حرم مطهر حضرت فاطمه‌ی معصومه سلام‌الله‌علیها 💻 Farsi.Khamenei.ir

❤️ این دعا را بخوانید. 📝 روایتی از حضور رهبر انقلاب در منزل رئیس‌جمهور فقید و دیدار با خانواده ایشان | بخش دوم 🔹️به یکی از دعاهای موجود در مفاتیح‌الجنان اشاره می‌کنند. توضیح می‌دهند که دعایی است مربوط به نمازهایی که در نجف خوانده می‌شود و مستحب است که بعد از هر نماز خوانده شود. فی‌المجلس هم با حافظه‌ی قوی‌ای که دارند گریزی به فقراتی از آن می‌زنند: اللّٰهُمَّ لَابُدَّ مِنْ أَمْرِکَ، وَلَابُدَّ مِنْ قَدَرِکَ وَلَابُدَّ مِنْ قَضَائِکَ وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِکَ؛ خدایا از دستورت و تقدیرت و قضایت چاره‌ای نیست و هیچ نیرو و توان جز به خدای بلندمرتبه‌ی بزرگ نیست. 🔹️اللّٰهُمَّ فَمَا قَضَیْتَ عَلَیْنَا مِنْ قَضَاءٍ أَوْ قَدَّرْتَ عَلَیْنَا مِنْ قَدَرٍ فَأَعْطِنَا مَعَهُ صَبْراً یَقْهَرُهُ وَیَدْمَغُهُ و َاجْعَلْهُ لَنا صَاعِداً فِی رِضْوانِکَ؛ پس آنچه بر ما از قضایی که حتم کردی یا از تقدیری که مقدّر نمودی، همراه آن به ما صبری عطا کن که بر آن چیره شود و آن را درهم کوبد و آن شکیبایی را برای ما، نردبانی به سوی خشنودی و لطفت قرار ده. 🔹️آقا می‌گویند این دعا که فقط مخصوص نجف نیست؛ در مفاتیح پیدایش کنید و بخوانید. مشخصاً هم اشاره دارند که بعد از نماز شب هم می‌شود آن را خواند. 🔹️لابه‌لای صحبت‌ها و بیان خصوصیات رئیس‌جمهور شهید، آقای علم‌الهدی به فعالیت‌های قرآنی آقای رئیسی اشاره می‌کند که طبقه‌ای را در منزل وقف کارهای قرآنی کرده بود. یکی از فرزندان رئیس‌جمهور هم که این روزها در حال دریافت مدرک دکتراست این مکان را به این فعالیت‌ها اختصاص داده. 🔹️آقا پیگیر تعداد نوه‌های شهید رئیسی می‌شوند. یکی از نوه‌ها که ظاهراً بزرگ‌ترین هم هست، می‌پرد توی بحث: «پنج تا!» نرم‌لبخندی روی چهره‌ی همه می‌نشیند. چای از راه رسیده. خوش‌زبانی نوه‌ها هم فضای صمیمی موجود را لطیف‌تر کرده. نوه‌ی ۵ ماهه‌ی دیگری را به آغوش آقا می‌دهند و دعایی و اذان و اقامه‌ای. 🖤 #رئیسی_عزیز | #رئیسی 🔍 ادامه را بخوانید👇 khl.ink/f/56517 ┅─────────── 🤲 #اللّٰهم_عجّل_لولیّک_الفرج ‌ ‌ ╭═══════๛- - - ┅╮ │📱 @Mabaheeth │✨ @Nafaahat │ 📖 @feqh_ahkam │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - -

❤️ کار و کار و کار 📝 روایتی از حضور رهبر انقلاب در منزل رئیس‌جمهور فقید و دیدار با خانواده ایشان | بخش سوم 🔹️چای که نوشیده می‌شود دوباره بحث می‌رود سمت خصوصیات شهید رئیسی. آقا می‌گویند یکی از خصوصیات خوب آقای رئیسی این بود که با دعا و گریه مأنوس بوده. تأکید دارند فرصت مهمی است که رئیس‌جمهور اهل معنویاتی از این سنخ باشد. موضوعی که عموماً در دیدارهای مسئولان نظام هم همیشه آن را توصیه می‌کنند؛ هرقدر مسئولیت بالاتر نیاز به معنویات و التجاء به درگاه الهی هم بیشتر. 🔹️در ادامه هم اهمیت موضوعات معنوی برای مسئولیت‌های بزرگی مانند ریاست جمهوری را متذکر می‌شوند و مشخصاً هم به خواندن نماز شب و تلاوت مرتب قرآن اشاره می‌کنند. آقای علم‌الهدی هم گفته بودند که سفرهای مشهد آقای رئیس‌جمهور، ساعتی به دیدار با مادر و بستگان اختصاص داشته و بعد هم شب تا صبح در حرم مشغول عبادت بوده‌اند. 🔹️نکته‌ی مهم دیگر در صحبت‌ها، کار و تلاش آقای رئیسی است و شب و روز را نشناختن. آقا به خاطره‌ای اشاره‌ می‌کنند که خود آقای رئیس‌جمهور تعریف کرده؛ اینکه ساعت ۲ یا ۳ نصفه‌شب از یکی از سفرهای خارجی به تهران می‌رسد و قرار بوده صبح فردایش هم کرج باشد. هر جور حساب کرده دیده امکان این نیست که هم استراحت کند و هم صبح فردا اول وقت، کرج باشد. همان نصفه‌شب راهی کرج می‌شود و دو سه ساعتی استراحت و بعد هم صبح اول وقت، حضور در برنامه. 🔹️بماند که سفر خارجی هم اسمش سفر است وگرنه فردی مثل من که در یکی از همین سفرها با رئیس‌جمهور همراه بوده می‌داند که از بدو ورود تا زمان خروج فقط دوندگی است و جلسه و ملاقات و کار و بیدارخوابی؛ موضوعی که آقا هم به آن اشاره می‌کنند. 🔹️آقا صراحتاً تأکید می‌کنند سفرهای خارجی آقای رئیسی دوسه‌روزه نبوده که در کنارش برنامه‌ای هم برای بازدید و گردش و استراحت باشد. چیزی که در خیلی از سفرهای خارجی یک امر معمول و عادی و پذیرفته‌ شده‌‌ است. سفرهایی بوده ده پانزده ساعته‌ و مملو از جلسات و ملاقات‌ و مذاکرات کاری با مقامات خارجی. 🖤 #رئیسی_عزیز 🔍 ادامه را بخوانید👇 khl.ink/f/56517

🔈 #رئیسی روحانی بود 📌 پاسداشت شهید جمهورِ خدوم و مظلوم، آیت الله رئیسی * سبک جدید و بی‌سابقه آیت‌الله رئیسی در حکمرانی [2:44] * ویژگی اصلی آیت‌الله رئیسی: ایشان روحانی بود [5:33] * جمع "تقدّس و تخصّص" و نیز "سیاست و روحانیت" در آیت‌الله رئیسی [6:21] * آیت‌الله رئیسی امام جماعت مردم بود! [9:53] * ساده‌زیستی و رأفت آیت‌الله رئیسی؛ ذکر خاطره‌ای از ایشان در منزل آیت‌الله نوری همدانی [12:02] * سیاست‌ورزی مؤمنانه و صادقانه؛ خلاصه زحمات سه‌ساله آیت‌الله رئیسی [19:57] 📍 تحلیلِ عظمت و شکوه این تشییع سه‌روزه در مقایسه با تشییع بی‌نظیر حاج قاسم سلیمانی [20:22] 1⃣ مردم با وجود مطالبه و گله‌مندی از برخی نتایج به آیت‌الله رئیسی خالصانه علاقه دارند [21:08] 2⃣ احساسات مردم حتی با وجود احتمال عدم ترور و طبیعی بودن سانحه، شدیدا برانگیخته شد [22:33] * تواضع، ویژگی بارز شخصیت آیت‌الله رئیسی [30:05] * آیت‌الله رئیسی؛ سلوک و رفتاری که آبرو‌بخشِ روحانیت شد [35:26] * هشتمین رئیس‌جمهور در روز میلاد امام هشتم میهمان ایشان شد ... [36:34] * روضه اجداد مطهر سید ابراهیم رئیسی؛ مردمی که نسبت به پیکر سوخته هم رحم نداشتند ... [37:32] * السلام علی من دفنه اهل القری ... [39:50] ⏰ مدت زمان: ۴۲:۲۹ 📆 ۱۴۰۳/۰۳/۰۳ #شهید_جمهور | #رئیسی_عزیز @Aminikhaah_media —— ⃟‌ ———————— 🤲 اللّٰهم عجّل لولیّک الفرج ╭═══════๛- - - ┅┅╮ │📳 @Mabaheeth │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

🎙️#پادکست ✍️مقامِ عالمِ شهید 🔻مطیع لامر مولاه بود با تمام وجودش. 🔻او عبارت "جانم فدای رهبر" را بصورت عملی به نمایش گذاشت چه با روح؛ و چه با جان خویش 📌برگرفته از جلسات « به ستاره سوگند» #شهید_جمهور #خادم_الرضا @Aminikhaah_Media —— ⃟‌ ———————— 🤲 اللّٰهم عجّل لولیّک الفرج ╭═══════๛- - - ┅┅╮ │📳 @Mabaheeth │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ مائدة - ۵۴ 🎥 آدم حسابی ها اینجوریند خدا با این افراد به بقیه پز میده! @Aminikhaah_Media #شهید_جمهور | #خادم_الرضا #رئیسی_عزیز ╭═══════๛- - - ┅┅╮ │📳 @Mabaheeth │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -

💕 محبوبِ دل‌ها؛ #رئیسی_عزیز ◾️ روضه اجداد مطهر سید ابراهیم #رئیسی؛ مردمی که نسبت به پیکر سوخته هم رحم نداشتند ... امیرالمؤمنین علیه‌السلام #حضرت_زهرا علیهاالسلام کربلا ╭═══════๛- - - ┅┅╮ │📳 @Mabaheeth │📚 @ghararemotalee ╰๛- - - - -