✡️ تصویر جدید و بازسازی شده عالیخانی، نماد تحولات جامعه ایران از دهه هفتاد (1) 1️⃣ سه‌شنبه، ۴ تیر ۱۳۹۸/ ۲۵ ژوئن ۲۰۱۹ #علینقی_عالیخانی درگذشت. بمناسبت فوت او مطالب تجلیل‌آمیزی منتشر شد از جمله پیام تسلیت منسوب به محمدباقر نوبخت، معاون رئیس جمهور و رئيس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، که به وسعت پخش شد و اگر جعلی است تاکنون تکذیب نشده. 2️⃣ از علینقی عالیخانی با عناوینی چون «معمار اقتصاد صنعتی ایران»، و شخصیتی در حد «نابغه اقتصادی»، یاد می‌کنند. آیا او در زمان خود چنین شهرتی داشت؟ تا آنجا که مطالعه کرده و اسناد را دیده‌ام، خیر. عالیخانی در زمان خود و تا پایان دوران پهلوی به‌عنوان «آدم عَلَم»، به‌معنی یکی از اعضای تیم #امیر_اسدالله_علم، شناخته می‌شد در جایگاهی فروتر از #محمد_معتضد_باهری. عالیخانی را اقتصاددانی برجسته نمی‌شناختند. اگر جز این بود در سال‌های پسین از «نبوغ اقتصادی» او در مناصب مرتبط، مانند بانک مرکزی یا سازمان برنامه یا همان وزارت اقتصاد، بهره می‌بردند و او را از تخصّصش دور نمی‌کردند. 3️⃣ عالیخانی از بدو فعالیت وزارت اقتصاد، که منطبق با سیاست‌های جدید موسوم به #انقلاب_سفید تأسیس شد، وزیر اقتصاد بود. او پیش از آن کارمند و کارشناس اقتصادی #ساواک بود و مطالبی می‌نوشت که، با توجه به سطح نازل اندیشه سیاسی آن زمان، نازل و استقراضی بود. بولتن‌های عالیخانی،‌ که در تأئید دیدگاه‌های سطحی و بلندپروازانه شاه بود، مورد توجه شاه قرار گرفت و اسدالله علم، با توجه به پیشینه خانوادگی عالیخانی و پیوند عمیق این خاندان با #اسرائیل، او را لانسه کرد. بدین‌سان، عالیخانی ۳۴ ساله در بهمن ۱۳۴۱ مسئول وزارتخانه تازه تأسیس اقتصاد شد و تا مرداد ۱۳۴۸ در این سمت بود. این وزارتخانه جدید شامل وزارتخانه‌های صنعت و معدن و بازرگانی پیشین بود. سال‌ها پس از رفتن عالیخانی، در سال ۱۳۵۳ وزارت دارایی نیز به وزارت اقتصاد منضم و به «وزارت اقتصاد و دارایی» بدل شد. هوشنگ انصاری اولین وزیر این وزارتخانه جدید بود. 4️⃣ در دوران وزارت عالیخانی، بجز نظرات شخص شاه در زمینه توسعه، که آمرانه از بالا دیکته می‌شد، سازمان برنامه و بانک مرکزی نقش مهمی در سیاست‌گذاری اقتصادی ایران داشتند. وزارت اقتصاد، با کارکردهای صنعت و معدن و بازرگانی، به تنهایی نمی‌توانست جایگاه تعیین‌کننده در وضع اقتصادی ایران داشته باشد. جایگاه عالیخانی در حد کسانی چون عبدالعظیم ولیان (اولین وزیر اصلاحات ارضی) و ناصر گلسرخی (اولین وزیر منابع طبیعی) بود. این دو وزارتخانه نیز،‌ همچون وزارت اقتصاد، بر بنیاد اصول «انقلاب سفید» تأسیس شدند. 5️⃣ اگر بخواهیم فرد خاصی را به‌عنوان معمار سیاست‌های توسعه دهه ۱۳۴۰ ش. معرفی کنیم قطعاً این جایگاه به روستو، نظریه‌پرداز نامدار آمریکایی، تعلق دارد. #والت_ویتمن_روستو مدیر برنامه‌ریزی در دولت‌های کندی و جانسون بود که سیاست‌های طراحی شده از سوی او در ایران و برخی کشورهای دست‌نشانده آمریکا، با مختصاتی به‌کلی متفاوت، اِعمال شد. این سیاست‌ها فقط شامل «توسعه صنعتی» نبود بلکه موارد مهمی چون «تقسیم اراضی کشاورزی»، و خُرد و ناپایدار کردن مالکیت ارضی، و ملّی کردن مراتع و جنگل‌ها، و از میان بردن مالکیت خصوصی عشایر بر بخش عمده اراضی کشور، را نیز دربرمی‌گرفت که در کلیّت خود اقتصاد رانتیه دولت‌محور دوران پس از «انقلاب سفید» را پدید آورد. این مدل اقتصادی، طبق الگوی روستو، معطوف به مقابله با گسترش کمونیسم بود از طریق اجرای جاذبه‌های پوپولیستیِ آن و آن‌گونه که روستو در نام کتاب معروف خود بیان کرده «مانیفستی غیرکمونیستی» (۱۹۶۰) تلقی می‌شد. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter