ارتداد فقط از روی یقین و عناد محقق می شود حضرت آیت الله #سبحانی: در مورد مرتد نيز قاضى شرع تنها در صورتى مجاز به اجراى حكم مرتد است كه بداند او اسلام را با آگاهى و بينش كامل و از روى درايت و بصيرت پذيرفته، و هيچ‌گونه «شبهه‌ى علمى» باعث رويگردانى او از اسلام نشده است. اگر قاضى شرع در تحقيقات خود به اين نتيجه برسد كه رويگردانى مرتد از اسلام به دليل برخى مشكلات فكرى و مسايل حل نشده براى او بوده است، نمى‌تواند او را «مرتد» شمرده و حكم ارتداد را بر او جارى سازد. صاحب جواهر از فقهاى برجسته‌ى شيعه مى‌گويد: «... بنابراين نمى‌توان انكار فرد تازه مسلمان و يا دور از محيط اسلامى و مانند آن را، موجب كفر آنان دانست، بلكه انكار هر كس كه بدانيم انكار او به دليل وجود شبهه‌اى بوده است و يا حتى - طبق نظر عده‌اى - احتمال دهيم شبهه‌اى داشته است، موجب كفر نيست». مطابق جمله‌ى اخير صاحب جواهر، حتّى اگر قاضى شرع مطمئن نباشد كه روى گردانى مسلمانى به دليل وجود شبهات علمى و مشكلات فكرى بوده، بلكه تنها «احتمال» اين نكته را بدهد، كافى است كه از مرتد شناختن او و اجراى حد ارتداد بر او دست بكشد. از دلايلى كه گذشت نتيجه مى‌گيريم كه نه تنها وجود سؤال و ترديد و شبهه علمى - كه اعمالى غير اختيارى هستند - موجب ارتداد نيست، بلكه حتى انكارى كه از روى مشكل فكرى و ناتوانى از پاسخگويى به شبهات و سؤال‌هاى معرفتى و علمى ناشى شده است، موجب مرتد شمرده شدن فرد نمى‌شود. مرتد كسى است كه از روى آگاهى و يقين، به معارف و اصول اسلام پى برده است، و سپس آنها را بدون هيچ‌گونه دليل علمى و منطقى ردّ و انكار مى‌كند. به عبارت ديگر مشكل مرتد، مشكل علمى و فكرى نيست، بلكه مشكل عملى و سربرنتافتن در مقابل برهان و استدلال است كه با عناد و لجبازى در مقابل حقيقت ايستادگى مى‌كند. طبيعى است كه راه برخورد با مشكلات علمى افراد، استفاده از منطق و استدلال، و شيوه‌ى برخورد با افراد لجوج و عنود، استفاده از برخورد عملى است. (1) . «... و من هنا لم يحكم بالكفر بإنكار جديد الإسلام و بعيد الدار و نحوهما، بل وكلّ من علم انّ إنكاره لشبهة بل قيل وكلّ من احتمل وقوع الشبهة في حقّه». جواهر الكلام، حسن نجفى: 46/6. 📚ارتداد و آزادی ، آیت الله جعفر سبحانی ص ۲۱ ✍️ خبر و تحلیل سیاسی: @khabarvatahlilesiasi