کتاب خمس درس 17 یکشنبه نهم بهمن
استثنای مؤونه اخراح و تصفیه
متن عروه: «بعد استثناء مؤونة الاخراج و التصفية و نحوهما |1| فلا يجب اذا كان المخرج اقل منه و ان كان الاحوط اخراجه اذا بلغ دينارا بل مطلقا».
|1| در مدارك آمده است: «هذا الحكم مقطوع به في كلام الاصحاب» (سید عاملی، مدارک الاحکام 5: 392).
و در کتاب الخلاف آمده است: »وقت وجوب الخمس في المعادن حين الاخذ و وقت الاخراج حين التصفية و الفراغ منه و يكون المؤونة و ما يلزم عليه من اصله و الخمس فيما يبقي ... و اما احتساب النفقة من اصله فعليه اجماع الفرقة». [الخلاف2: 118 – 119 مساله 140].
و در کتاب تذكره امده است: «مسألة يعتبر النصاب بعد المؤونة لانها وصلة الي تحصيله و طريق الي تناوله فكانت منهما كالشريكين، و قال الشافعي و احمد: المؤونة علي المخرج لانه زكاة، و هو ممنوع". و في المنتهي ايضا نحو ذلك بلا تفاوت». (علامه حلی، تذکرة الفقهاء5: 4427، مساله 317).
بررسی: در اینجا دو مسأله وجود دارد: مساله اولی: اصل استثناء مؤونه. مساله ثانيه: اعتبار نصاب قبل از مؤونه است یا او بعد از آن؟.
اما مساله اولي، برای اثبات آن به اجماع و روايات استثناء مؤونه استدلال شده است، و نیز به اینکه مستفاد از اخبار وارده در تفسير آيه خمس و غير آن این است که موضوع خمس در همه موارد – از غنائم جنگ و معادن و كنوز و ارباح مكاسب و مانند ان - عنوان غنيمت است، و ظاهر ابن است که اغتنام و استفاده صدق نمیکند مگر بعد از اخراج مؤونه تحصيل مال.
بررسی: در این مسأله که در كلمات بسیاری از اصحاب به گونه ای عنوان نشد که كاشف از اقوال معصومين (ع) باشد، تحصیل اجماع مشكل بلکه ممتنع است، گرچه – چنانکه پیش از این نقل شد – شیخ طوسی (رحمه الله) در کتاب «الخلاف» آن را ادعا کرده است، و اخبار استثناء مؤوننه که به شهادت بعضی از آنها به مؤونه رجل و عيالش تفسیر شده است مستثنا در ارباح مكاسب است، پس باقي میماند دليل اخير و ظاهر این است که این دلیل برای اثبات مقصود کافی باشد.
و اما مسأله دوم، تحصيل اجماع یا عدم خلاف در آن مشكلتر است، زیرا این مساله در كلمات اصحاب عنوان نشد، و نظر علامه در دو کتاب تذكره و منتهي ناظر به مسأله اولي است، نه این مسأله، چنانکه از استدلال او و از آنچه که از شافعي و احمد در مقابل قول مختار خود نقل کرده ظاهر می‌شود.
پس آنچه در کتاب «جواهر» [ج 16: 83] در مسأله «دم» امده، از اینکه «ظاهر تذكره و منتهي این است که مساله مجمع عليها نزد ما است» چون خلاف در دو مساله را به شافعي و احمد نسبت داده است، فسادش ظاهر می‌شود.
و مخفي نماند که مختار «مدارك الاحکام» [5: 392] در این مسأله این است که اعتبار نصاب قبل از مؤونه است و از نقل کلام او در جواهر ]16: 18 و 82 - 83, و مصباح الفقیه [14: 24 و 197] عكس آن ظاهر می‌شود، پس رجوع کنید به کتاب مدارک الاحکام، و در منقولات تا انجا که ممکن باشد باید به منابع آنها رجوع کنید. و اجمالا اینکه: ادعای اجماع در مسأله در کتاب خلاف بلا وجه است.
شيخ انصاري (قدس سره) برای اعتبار نصاب بعد از مؤونه استدلال کرد به اینکه ظاهر قول او [امام علیه السلام] «ليس فيه شئ حتي يبلغ عشرين دينارا« وجوب خمس در همه بیست دینار است، البته اگر به این نصاب برسد، و این تصور نمی‌شود مگر به اینکه مؤونة قبلاً جدا بشود. [کتاب الخمس، ضمن تراث الشیخ الاعظم 11: 127].
اشکال بر او این است که مفهوم كلام امام (ع) این است که معدن اگر به بیست دینار برسد (فيه شئ) و در مسأله اولي ظاهر شد که اصل اخراج مؤونه بلا اشكال است، در این صورت قيد "بعد المؤونة" یا به شرط یعني "اذا بلغ" و یا به جزاء یعني "ففيه شئ" بر می‌گردد، و لازمه اولی اعتبار نصاب بعد از مؤونه و لازمه دومی اعتبار نصاب قبل از مؤونه است و مرجحی برای یکی از دو اطلاق وجود ندارد، از اینرو تعارض میکنند و پس از سقوط هر دو، به اطلاقات ثبوت خمس در معدن رجوع می‌شود و مقتضای اطلاقات مزبور اعتبار نصاب قبل از مؤونه است، زیرا اصل اخراج مؤونه متيقن است و اما اینکه اعتبار نصاب نیز بعد از آن باشد، مشكوك فيه است، پس احوط – اگر اقوي نباشد - اعتبار نصاب قبل از مؤونه است.
فعلا قابلیت پخش رسانه در مرورگر فراهم نیست
مشاهده در پیام رسان ایتا
سلام
صبخ دوشنبه تان بخیر
در هر جغرافیایی که هستید
جهت‌ها تفاوتی ندارند
تمام دامنه‌های دلتون
به سمت خوشبختی و اُمید
لحظه‌هاتون پر از
امید، شادی و زیبایی...
☀️ امروز:
شمسی: دوشنبه - ۱۰ بهمن ۱۴۰۱
میلادی: Monday - 30 January 2023
قمری: الإثنين، 8 رجب 1444
🌹 امروز متعلق است به:
🔸سبط النبي حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام
🔸سیدالشهدا و سفينة النجاة حضرت امام حسین علیهما السّلام
🗞 وقایع مهم شیعه:
🔹امروز مناسبتی نداریم
📆 روزشمار:
▪️2 روز تا ولادت امام جواد علیه السلام
▪️5 روز تا ولادت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام
▪️7 روز تا وفات حضرت زینب سلام الله علیها
▪️17 روز تا شهادت امام موسی کاظم علیه السلام
▪️18 روز تا وفات حضرت ابوطالب علیه السلام