"به بهانهی روز شیخ بهایی"
یکی از منابع و مراجع پژوهشگران در گردآوری اشعار شاعران کمترشناخته یا #بی_دیوان، #کشکول #شیخ_بهایی بوده است.
در این کتاب حجیم، مفاهیم و مطالب گوناگونی گرد آمده که از آن میان، اشعار نیز حضوری پر رنگ دارد.
هرچند حجم ابیات و اشعار #عربی این کتاب، بیش از اشعار فارسی است، تعداد قابل توجهی شعر فارسی نیز در کشکول گنجانده شده است. ابیات فارسی کشکول مثنویهای شاعران مشهور یا عمدتا، تکبیتیها و رباعیات شاعران شناخته و گمنام است و دیگر قالبها کمتر در آن نمود دارد.
از ویژگیهای رباعیات ثبت شده در کشکول، انتساب آنها به شاعرانی دیگر در منابع مقدم بر کشکول است؛ هرچند برخی از این ابیات تنها در این کتاب ثبت شده است.
آنچه در مطالعهی این ابیات باید در نظر گرفت، خطاهای متعددی است که در نسخههای موجود و تصحیح اشعار کشکول دیده میشود و به نظر میرسد، برخی نیز بر آمده از خطای خود مولف فاضل بوده است.
برای مثال اگر از رباعیهای سرگردان درگذریم، اشعاری در این مجموعه دیده میشود که نویسنده آنها را به چند شاعر (در صفحات مختلف) نسبت داده است.
یکی از این موارد، رباعی زیر است:
رویت که ز باده لاله میروید ازو
وز تاب شراب ژاله میروید ازو
دستی که پیالهای ز دست تو گرفت
گر خاک شود پیاله میروید ازو
این رباعی که بر اساسی الگویی تکرار شونده در شعر فارسی سروده شده، در جلد سوم کشکول(ص۸) به نام خود نگارنده(شیخ بهایی) ثبت شده است. در دیوانهای موجود از شیخ نیز عمدتا این رباعی به نام او منتشر شده است.
نکته ی تامل برانگیز این است که در کشکول و در صفحهی ۳۰۰ همین جلد، همین رباعی و به همین صورت به نام "سلطان حسین میرزا" (؟) نقل شده و چنین نقلهای متضاد و نسبتهای پریشان، در کشکول شیخ بهایی به فراوانی دیده میشود که بخشی از آنها در نسخههای موجود هم نمود دارد و برخی قطعا بر آمده از خطای کاتب و مصحح است.
@mmparvizan
"یک رباعیِ آخرالزمانی و روایتهای متعدد"
در #کشکول #شیخ_بهایی، ابیاتی گوناگون(موثق و غیرموثق) گردآوری شده که برخی از آنها، ذهن مخاطب را به خود جلب میکند. از آن جمله است رباعیای با پیشبینیهای آخرالزمانی که در کشکول به نام خواجه نصیرالدین طوسی ثبت شده و بسیاری از مآخذ مختلف آن را نقل و تفسیر کردهاند و آن، رباعیِ مشهور زیر است:
در الف و ثلاثین دو قران میبینم
وز مهدی و دجال نشان میبینم
یا ملک شود خراب یا گردد دین
سرّی است نهان و من عیان میبینم
محتوای رباعی، پیشبینی رویدادی است که هیچگاه آنچنانکه راوی منتظر بوده رخ نداده است. رباعی یادشده در تعدادی از نسخ دیوان شاهنعمتالله ولی نیز نقل شده و تفاوتهایی در زمان پیشگویی دارد:
در نهصد و نه من دو قران میبینم
از مهدی و دجال نشان میبینم
دین نوع دگر گردد و اسلام دگر
این سرّ نهان است عیان میبینم
و در این چند سده، سال پیشگویی پیوسته در حال بازنگری و تغییر بوده است؛ چنانکه مصرع اول را در متون عصر قاجار به صورت "در سال غرس من دو قران میبینم" نوشتهاند و آن را سال ظهور محمد باب(۱۲۶۰) تفسیر کردهاند یا آن را به صورت "در الف و سه تسعین" نیز در آوردهاند.
قطعا در متون و نسخ مختلف، روایتهایی دیگر از این رباعی موجود است. قدیمترین ضبطی که اینک به آن دسترسی دارم، مربوط به بخش رباعیات سفینهی ظرایف (۴۱۱۰ کتابخانهی ملی لندن) است که به صورت زیر و بدون نام شاعر ذکر شده است:
در هفصد و تسعین دو قران میبینم
بنیاد خرابی جهان میبینم
#سوم_اردیبهشت
#یادروز_شیخ_بهایی
@mmparvizan