#ده_شب_در_محضر_الکافی #خلاصه_جلسه #شب_ششم 🖋خلاصه ای از مباحث مطرح شده در شب ششم دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی" 🎙حجت الاسلام والمسلمین سید محمد کاظم طباطبائی 👈مراد از این عنوان میتواند فقه الحدیث شیخ کلینی باشد و یا فقه الحدیث روایات کافی که در این جلسه ابتدا فقه الحدیث شیخ کلینی را بیان کرده و سپس نکاتی درباره فقه الحدیث روایات کافی خواهیم گفت. 📍بیانات شیخ کلینی به نسبت مولفان دیگر بسیار اندک است. 🔸در میان پانزده هزار و پانصد روایت کافی تنها پنجاه و یک مورد ایشان بیانی از خود مطرح کرده است که در جلد آخر کافی دار الحدیث این بیانات فهرست شده است. 🔹14 مورد از آنها مقدمه ای است که ایشان در ابواب تاریخ اهل بیت (علیهم السلام) بیان کرده که بیشتر ناظر به تاریخ ولادت و شهادت پیامبر اکرم و اهل بیت آن حضرت (علیهم السلام) است. 🔸پنج مورد از آنها بسیار اندک است و سی و دو بیان باقی مانده گاهی توضیحی پیرامون یک واژه است و در مواردی توضیحات بیشتری دارد. 🔹از مواردی که توضیح شیخ کلینی کمی مفصل است ذیل یک خطبه امیر مومنان علیه السلام پیرامون توحید است: وَ هَذِهِ الْخُطْبَةُ مِنْ مَشْهُورَاتِ خُطَبِهِ ع حَتَّى لَقَدِ ابْتَذَلَهَا الْعَامَّةُ وَ هِيَ كَافِيَةٌ لِمَنْ طَلَبَ عِلْمَ التَّوْحِيدِ.... 🔸در برخی موارد نیز شیخ کلینی جمع بندی بین روایات دارد. 👈نمونه آن جمع بندی ایشان درباره صفات ذات و صفات فعل خداوند است: جُمْلَةُ الْقَوْلِ فِي صِفَاتِ الذَّاتِ وَ صِفَاتِ الْفِعْلِ‌... 🔹در برخی موارد نیز با وجود اینکه مبنای ایشان بیان روایات متعارض نیست، دو روایت متعارض را نقل و بعد عدم تعارض را توضیح داده است: لَيْسَ هَذَا مِمَّا يُخَالِفُ الْحَدِيثَ الْأَوَّلَ إِنَّ لَهَا وَقْتاً وَاحِداً لِأَنَّ الشَّفَقَ.... 🔸به نظر میرسد از مجموع این بیانات نمیشود به روش فقه الحدیثی شیخ کلینی دست یافت و مجموعه اطلاعات بدست آمده کافی نیست. 📍روش دیگر برای فهم مختصات فقه الحدیث شیخ کلینی تامل در روایات ایشان است. ▫️تامل در هدف از نگارش کتاب، ▪️چگونگی گزینش روایات و چرایی نیاوردن برخی روایات، ▫️عناوین باب، ▪️نحوه چینش روایات در یک باب ▫️و تحلیل آنها میتواند ما را به روش ایشان برساند. 📍برای فهم نحوه گزینش روایات توسط شیخ کلینی میتوان روایات او را با کتب مصادر ایشان و یا کتبی که از مصادر کلینی اخذ کردند مقایسه کرد. 👌برای مثال کتاب التوحید صدوق ناظر به کتاب التوحید کلینی است و یا در کتاب الحجه کافی برخی مطالب مانند علم امام از بصائرالدرجات گرفته شده است که لازم است تحلیل شود. 📍مرحوم صدوق در کتاب التوحید 219 روایت نقل کرده که بسیاری از آنها مشترک با روایات کلینی است هرچند بخش قابل توجهی از آن را مستقیما از کلینی نقل نکرده است بلکه از طریق صدوق اول و دیگر اساتیدش از اساتید کلینی نقل میکند. 👈در این میان 47 روایت را با اینکه در کافی موجود بوده شیخ صدوق نقل نکرده است و از سوی دیگر احادیثی را نیز صدوق از طریق اساتید کلینی نقل کرده است اما در کافی اثری از آنها نیست. 📍در باب قضا و قدر از 14 روایت کلینی صدوق نیمی را حذف کرده است و از سوی دیگر ده روایت را صدوق از مشایخ کلینی نقل کرده که در کافی گزارش نشده است. با تحلیل چینش احادیث می شود به اختلاف فکری این دو محدث و روش فقه الحدیثی ایشان پی برد. 📍شیوه رایج در میان عالمان شیعی، نقل روایاتی است که خود به آن اعتقاد دارند. 👌بله در مواردی مانند کتاب تهذیب هدف از نگارش کتاب اقتضا میکند روایات متعارض آورده شود و یا مانند علل الشرایع صدوق خود مولف تصریح میکند که همه روایات را نقل خواهد کرد و در یک مورد (حدیثی در بیان علت ابوتراب نامیده شدن امیرمومنان علی (علیه السلم)) روایت را نفی میکند (ليس هذا الخبر عندي بمعتمد و لا هو لي بمعتقد) اما روش رایج میان عالمان شیعی آن است که صرفا واسطه در نقل حدیث نباشند. 👌👌به همین جهت برخی از فقها مانند آیت الله شبیری زنجانی روایات کافی را به عنوان فتوای کلینی میدانند. 📍درباره عناوین کتاب کافی باید گفت در بیشتر موارد عنوان باب فاقد هرگونه سوگیری است و در نتیجه از عنوان باب نمیتوان به دیدگاه ایشان دست یافت. ✔️مرحوم آیت الله بروجردی نیز در مقدمه کتاب جامع الاحادیث این روش ایشان را صحیح و از شیوه شیخ حر عاملی انتقاد کردند. 👈 برای مثال ایشان تنها در 5 عنوان باب، بحث وجوب را مطرح کرده است. 👈👈در این میان عناوین کتاب الحجه بیشترین سو گیری را دارد. 🔴 ادامه در پیام بعد 👇 @emamhadi_qom

📍درباره عنوان باب النوادر باید گفت که روشن است این ابواب با باب قبلی تفاوت دارد اما کلینی نام مناسبی برای آن نیافته است. ✅برخی معتقدند که باب النوادر برای احادیثی انتخاب میشود که با هندسه معرفتی سازگار نیست اما این احتمال در کافی صحیح نیست زیرا برخی از این روایات فاقد هرگونه خللی است. 📍درباره شخصیت شیخ کلینی باید توجه داشت که صبغه ایشان محدث بودن است در نتیجه اگر در فروع کافی هم روایات فقهی را جمع میکند، تنها نظرش بر فقه نیست و به عنوان یک محدث عمل میکند. ✅نتیجه آنکه بخش قابل توجهی از فروع کافی مشتمل بر روایاتی است که حاوی مطالب فقهی نیستند. 👌عدم آشنایی با این مساله سبب شده که برخی چنین خیال کنند که شیخ طوسی در تهذیب که قرار بوده همه روایات فقهی را جمع آوری کند اما سه هزار حدیث از فروعات کافی را نقل نمی کند، حکایت از آن دارد که این سه هزار حدیث در کافی وجود نداشته است! ❗️برای مثال در باب اطعمه کافی از باب 50 تا 134 آن اصلا حکم فقهی ندارد. 📍در بحث از فقه الحدیث کلینی تنها یک مطلب برای ما قابل حل نیست و آن اینکه شیخ کلینی در مساله قتل عمد، شبه عمد و خطایی روایاتی را که خطای زن، عبد و کودک عمد است را نقل کرده است. 👈این دیدگاه بعدا توسط شیخ طوسی نقد شده و قول شاذی در فقه محسوب می شود. 📍درباره فقه الحدیث کلینی باید دانست که اولا علم اعلا در علوم حدیث، فقه الحدیث است. 👌فقه الحدیث به معنای فهم کامل و همه جانبه حدیث و مهمترین رکن حدیث پژوهی است و در این مرحله به اعتبار سنجی حدیث بخصوص در کتاب کافی نباید پرداخته شود. ❗️متاسفانه فقه الحدیث را برخی در روایات فقهی خلاصه میکنند در حالیکه می بایست هر کس با تمحض در یک شاخه علمی روایات آن شاخه را به صورت روشمند مورد مطالعه قرار دهد. 📍برای فهم جامع حدیث می بایست برای هر حدیثی یک پرونده حدیثی تشکیل داد که امروزه با وجود امکانات فعلی این امر بسیار ساده تر از گذشته است. 📍پرداختن به مباحث فقه اللغه، تشکیل پرونده علمی از روایت محل بحث اعم از روایات هم خانواده، معارض و ...، مراجعه به نسخ گوناگون، جمع آوری آرای علمای پیشین و تبیین سیر تاریخ تطور آنها و در نهایت ارزیابی و نقد آن از جمله بایسته های فقه الحدیث است. #خلاصه_جلسه #شب_ششم #ده_شب_در_محضر_الکافی #استاد_طباطبائی #موسسه_امام_هادی علیه السلام 🔸معاونت پژوهش🔸 🔰 مؤسسه امام هادی (علیه السلام) 🔰 @emamhadi_qom

#ده_شب_در_محضر_الکافی #خلاصه_جلسه #شب_هفتم 🖋خلاصه ای از مباحث مطرح شده در شب هفتم دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی" 🎙حجت الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی 📝 شرح شناسی الکافی 📍برای مقدمه بحث لازم است بدانیم که کتاب کافی در میان جوامع متقدم حدیثی نه تنها در جامعه شیعی بلکه در جهان اسلام از نظر حجم احادیث و گستردگی محتوا بی نظیر است بنابراین کسی که می خواهد این کتاب را شرح کند باید فقیه، متکلم و رجالی باشد. 👈افزون بر اینکه کافی متضمن احادیث اخلاقی نیز هست و شارح در این زمینه نیز باید زبردست باشد. 📍مطابق گزارش های در دسترس، اولین شرح بر کافی را ملا امین استرآبادی(متوفی ۱۰۳۶ ق) نگاشته است. 📍از سوالات مطرح این است که چرا تا چند سده بعد از نگارش کافی، شرحی بر این کتاب نگاشته نشده است در حالی که اهل سنت در این زمینه جلوتر از ما هستند و شروح بیشتری بر بخاری نگاشتند؟ 👌در پاسخ می توان گفت: ▫️کافی از یک سو حدود شانزده هزار حدیث دارد، درحالیکه بخاری حدود سه هزار و هفتصد حدیث غیر تکراری نقل کرده است و ▪️از سوی دیگر تنوع احادیث موجود در کافی و اساسا عمق احادیث اهل بیت (علیهم السلام) که از مقایسه روایات توحیدی شیعه با اهل سنت روشن می شود کار شرح نویسی بر کافی را دشوار کرده است. ▫️همچنین از نقش تعداد جمعیت اهل سنت و در نتیجه تعداد بیشتر عالمان و محدثان به همان نسبت جمعیتی در سنجش با شیعیان و انزوای سیاسی شیعه در بسیاری از حکومت ها نیز نباید غافل بود. 📍کتاب کافی افزون بر شروح رسمی، شروح غیر رسمی نیز دارد بدین معنا که فقیهان شیعی کافی را بخصوص تا قبل از رواج کتاب وسایل الشیعه یکی از منابع مهم خود تلقی می کردند و در مباحث فقهی خود ناگزیر از توضیح و شرح احادیث آن بودند. 👌به همین گونه، کتب اعتقادی و کلام نقلی شیعی نیز شرح احادیث اعتقادی کتاب کافی به شمار می آیند. 📍وافی فیض کاشانی را نیز می بایست شرح غیر رسمی کافی حساب کرد. 📍بیانات فیض کاشانی همچنان در دروس قوی حوزوی حلال مشکلات حدیثی شمرده میشود. 📍در میان شروح رسمی کافی، الرواشح السماویه میرداماد (متوفی 1040 ق) دومین شرح کافی است که هرچند جامع نیست اما حاوی نکات خوبی است. 📍از ویژگی های میرداماد ابداع احتمالات نو در خوانش عبارت است که در موارد مشکل الحدیث و اختلاف نسخه قابل توجه است. 📍بعد از آن شرح ملاصدرا ( متوفی 1050 ق) قرار دارد که کامل نیست و تنها بخشی از اصول را شرح کرده است. 📍پس از ملاصدار، ملاصالح مازندرانی (متوفی 1086 ق) شرح جامعی بر کافی نگاشته است که از بهترین شروح کافی است که می بایست به آن مراجعه شود. 📍ملاصالح داماد مجلسی اول بود و تنها بخش اصول کافی و روضه آن را شرح کرد. ◽️پس از او فرزندش ملا محمد هادی (متوفای ۱۱۲۰ ق) فروع را هم شرح کرد . ◾️این دو بزرگوار در دانش های مختلف مانند ادبیات، کلام و فقه زبردست بودند. 📍الصافی شرح دیگر کافی است که بزرگ و مفصل نیز هست. 🔹نویسنده این شرح، خلیل بن قاضی قزوینی (متوفی 1089 ق) از دانشمندان اخباری است. 🔸شرح او به لحاظ علمی دارای قوت است. 🔹ایشان همه کافی را به فارسی شرح کرده است که در کنگره کلینی دو جلد آن چاپ شد. 🔸وی شرحی هم به عربی با نام شافی دارد. 🔹شرح دیگری که در کنار شرح ملا صالح مهمترین شروح محسوب میشود شرح علامه مجلسی (متوفی 1111ق ) به نام مرآة العقول است. 📍علامه مجلسی قصدش شرح همه کافی بود اما عمرش کفاف نداد و بخش هایی از فروع کافی مانند کتاب زکات به وسیله دامادش میرمحمدصالح خاتون آبادی( متوفی 1126ق) تکمیل شد. 👌اکنون این شرح، جامع است و به حمد الهی همه آن به دست ما رسیده است. 📍درباره ارتباط میان شروح کافی باید گفت: ملاصالح در شرح خود از میرداماد استفاده کرده ولی گاه نظرات او را نپذیرفته است. ✔️علامه مجلسی هم از شرح ملاصالح استفاده کرده است. 📍بلحاظ تاریخی علامه مجلسی هم زمان سه کتاب ملاذ الاخیار، بحارالانوار و مرآه العقول را می نوشته است لذا 👈دو کتب بحارالانوار و مرآه العقول متناظر یکدیگر هستند. 👌از بررسی ناقص ما بر می آید که گاه عبارات مرآه العقول بهتر از عبارات بحار الانوار است. 🔴 ادامه در پیام بعد 👇 @emamhadi_qom

📍از سوالات پر تکرار این است که چرا علامه مجلسی با وجود عملش به احادیث ضعیف السند، روایات کافی را بررسی سندی کرده است و اگر وی آن ها را ضعیف میداند چرا به شرح آن احادیث میپردازد. ✅ پاسخ این است که ضعف سند نزد ایشان و بسیاری دیگر از عالمان به معنای ضعف حدیث نیست. 👈حدیث ضعیف السند در پرتو قرینه ها می تواند قوت متن بیابد و معتبر گردد. 👈👈خود ایشان نیز به گونه ای دیگر به این مساله پاسخ داده است: «أنّ وجود الخبر في أمثال تلك الأصول المعتبرة ممّا يورث جواز العمل به، لكن لا بدّ من الرجوع إلى الأسانيد لترجيح بعضها على بعض عند التعارض، فانّ كون جميعها معتبرا لا ينافي كون بعضها أقوى.» 📍در پایان این بخش می گوییم در کتاب الذریعه شیخ آقا بزرگ تهرانی و کشف الحجب و الاستار اعجاز حسین و نیز کتاب های منتشره کنگره شیخ کلینی (ره) و پایگاه اینترنتی حدیث نت متعلق به به دارالحدیث می توان اطلاعات بیشتری درباره شروح کافی یافت. 📍استاد مسعودی در ادامه به برخی ویژگی های مشترک شروح کتاب کافی پرداختند: 🔸1) توجه به نسخه شناسی متن از جمله ویژگی های مشترک که در شروح کافی به چشم می خورد بررسی نسخه های مختلف حدیث است. 🔹نمونه بررسی نسخ را میتوان پیرامون عبارت «یخرّ فیها» در این روایت: عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ، قَالَ: «مَا عَلِمْتُمْ فَقُولُوا، وَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَقُولُوا: اللَّهُ أَعْلَمُ؛ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَنْتَزِ عُ الْآيَةَ مِنَ الْقُرْآنِ يَخِرُّ فِيهَا أَبْعَدَ مَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ» و نیز پیرامون عبارت «لا یتهجم» در روایت: قَالَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ص يَقُولُ عَظِّمُوا أَصْحَابَكُمْ وَ وَقِّرُوهُمْ وَ لَا يَتَجَهَّمُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً در کتاب وافی مشاهده کرد. 🔸2) واژه پژوهی: 👈شروح کافی مشحون از بحث های مفصل پیرامون معنای واژه ها است. 👈👈در مرآه العقول و شرح ملاصالح این مثالها بسیار زیاد است. برای نمونه می توان واژه پژوهی ذیل روایت: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): «إِنَّ هَذَا الدِّينَ مَتِينٌ فَأَوْغِلُوا فِيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُكَرِّهُوا عِبَادَةَ اللَّهِ إِلَى عِبَادِ اللَّهِ فَتَكُونُوا كَالرَّاكِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذِي لَا سَفَراً قَطَعَ وَ لَا ظَهْراً أَبْقَى» در شرح ملاصالح را مشاهده کرد. 🔹3) توجه به معنای اصطلاحی افزون بر واژه پژوهی، برای فهم درست لازم است با معانی اصطلاحی نیز آشنا بود و به آن دقت کرد. ✅برای مثال شروح متعدد کافی برای اصطلاح «الکذب المفترع» حدود ده احتمال بیان کرده اند. 🔸4) توجه ساختار نحوی جملات از جمله مواردی که در شروح به طور مشترک وجود دارد توجه به ساختار نحوی جمله است، به ویژه در مواردی که عدم شناخت صحیح از ساختار سبب کج فهمی می شود. 👌نمونه این توجه را در بیان نقش عبارت «وَ هُوَ مُحْرِمٌ فِي الْحِلِّ وَ الْحَرَم» در روایت زی می توان مشاهده کرد: عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُحْرِمُ يَذْبَحُ الْبَقَرَ وَ الْإِبِلَ وَ الْغَنَمَ وَ كُلَّ مَا لَمْ يَصُفَّ مِنَ الطَّيْرِ وَ مَا أُحِلَّ لِلْحَلَالِ أَنْ يَذْبَحَهُ فِي الْحَرَمِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ فِي الْحِلِّ وَ الْحَرَم‏ 🔹5) توجه به فضا و زمان صدور حدیث و نیز احادیث مشابه که جای بحث مفصل و طولانی دارد . #خلاصه_جلسه #شب_هفتم #ده_شب_در_محضر_الکافی #مسعودی #موسسه_امام_هادی علیه السلام 🔸معاونت پژوهش🔸 🔰 موسسه امام هادی (علیه السلام) 🔰 @emamhadi_qom