در هشت سال دفاع مقدّس، معلوم بود چه کسانی خود را ساخته‌اند. برخی همان موقع تشخیص می‌دادند که باید در مقابل دشمن ایستاد و مواظب بودندکه خدای ناکرده آسیبی به کشور نرسد؛ امّا برخی نیز درس و کار و … را بهانه می‌کردند و به جنگ نمی‌رفتند. در روایت آمده است: «نفاق از جان بیرون نمی‌رود، مگر این‌که در جهاد شرکت کند». این، از برکات جهاد است. هیچ‌گاه انسان نمی‌تواند ادّعا کند که به راستی مسلمان است، جز این که در هنگام جهاد، عزم خود را نشان بدهد.

گاهی موضوع امتحان الهی، از جان‌دادن هم سخت‌تر است. انسان گاهی فرزندش را بیشتر از خود دوست دارد و وقتی آن فرزند در آستانه مرگ قرار می‌گیرد، ممکن است بگوید که ای کاش من بمیرم، امّا پسرم زنده بماند. از این رو خانواده شهدا به گردن ما بسیار حق دارند. گاهی از آنها غفلت می‌کنیم. برخی از آنها تنها یک فرزند داشته‌اند و همان را به جبهه فرستاده‌اند. برخی نیز سه یا چهار فرزند خود را تقدیم اسلام کرده‌اند. دوستی داشتم که یک روز پس از ازدواجش به جبهه رفت و پس از گذشت کمتر از یک ماه شهید شد. او نیز مانند ما دوست داشت زنده باشد و از زندگی لذّت ببرد؛ امّا جنگ را برای خود امتحان می‌دانست.

امتحان‌های الهی جدّی هستند. باید وقتی زمینه غضب و شهوت پیش می‌آید، خود را نگه داریم. مگر تقوا چیست؟ تقوا از ماده »وقی-یقی» به معنای خود نگهداری و صیانت است . انسان باید بتواند خود را نگه دارد؛ به عنوان مثال از صحنه‌هایی که بسیار دیدنی امّا حرام است، باید چشم‌پوشی کند. برخی از صداها به قدری کریه است که اگر فردی نخواهد آن را گوش دهد، کار مهمّی انجام نداده است؛ مانند صدای برخی از حیوانات؛ امّا گاهی هم صدا زیبا، ولی حرام است. در اینجا گوش ندادن به صدا، هنر است وارزش دارد. اگر به ما بگویند کسی نذر کرده که هفتاد هزار تومان به شما بدهد، خوشحال می‌شویم، امّا گاه برای اینکه هفتاد هزار تومان خمس ندهیم، به هر حیله‌ای متوّسل می‌شویم، مؤمن این‌گونه نیست و در همه جا در اندیشۀ رضایت پروردگار است.

مرحوم طبرسی(ره) درکتاب «احتجاج»، متن مناظره امام هشتم را با علمای یهودی، مسیحی، مجوسی، و جناب صابئی را که فرد بسیار باسوداری بوده، آورده است.[5] آن حضرت به فرد مسیحی –جاثلیق- می‌فرمایند: «شنیده‌ام که می‌گویند حضرت عیسی(علیه السلام) از لحاظ جسمی و قدرت بدنی از انبیای دیگر ضعیف‌تر بوده و مثل حضرت ابراهیم(علیه السلام) و حضرت موسی(علیه السلام) نبوده است و برای همین هم در عبادت کردن، طاقت نمی‌آورد و کمتر عبادت می‌کرد. آیا این مطلب درست است؟» جاثلیق  گفت: «خیر، این‌گونه نیست؛ اشتباه گفته‌اند». حضرت فرمودند: «واقعاً این‌طور نبوده است؟» گفت: «نه، پیامبر ما بسیار هم در عبادت قوی بوده است». آن حضرت فرمودند: «چه کسی را عبادت می‌کرد؟» مرد مسیحی پاسخ داد: «خدای یگانه را». حضرت فرمود: «پس چرا تو خدا را نمی‌پرستی؟» جاثلیق متحّیر ماند. امّا عمران صائبی در مناظره مقداری مقاومت کرد و امام(علیه السلام) نیز بحث با او را ادامه دادند.

ناگهان در میان یک بحث فلسفی، اذان گفته می‌شود. امام(علیه السلام) برای نماز برمی‌خیزد. عمران می‌گوید: «اگر بمانی و این بحث را تمام کنی، ممکن است مسلمان شوم» امام(علیه السلام) می‌فرمایند: «نه! وقت نماز است و باید نمازم را بخوانم. می‌خواهی مسلمان شو، می‌خواهی نشو». آن حضرت برای وضو گرفتن از جلسه خارج شدند و نماز را خواندند. عمران هنوز نشسته بود. امام آمدند و بحث راتمام کردند، عمران هم مسلمان شد.

اگر آرام‌آرام نمازهایمان به نماز اوّل وقت مبدّل شد، نمازی که تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ [6]؛ است، بر ما اثر می‌گذارد و ما را از گناه باز می‌دارد.

همین که آدم نمازش را اوّل وقت می‌خواند یا نمی‌خواند، امتحان بزرگی است. مؤمن به رضای پروردگار می‌اندیشد و پروردگار، نماز اوّل وقت را دوست دارد. امام رضا(علیه السلام) می‌فرمایند: «عَلَیکَ أَبَداً بِأَوَّلِ الوَقتِ»[7]؛ همیشه نماز خود را اوّل وقت بخوان.

1] نهج‌البلاغه، ص 644، حکمت 93. [2] بقره، آیۀ 155. [3] توبه، آیۀ 38. [4] مستدرک الوسائل، ج2، ص 195. [5] الإحتجاج، ج2، ص 199 – 215. [6] عنکبوت، آیۀ 45. [7] بحارالانوار، ج80، ص 21. حجت الاسلاو والمسلمین آقاتهرانی

فلسفه امتحان الهی چیست؟ امتحان الهی از سنت های خداوند است که در مورد همه انسان ها و امت ها به کار گرفته می شود. امتحان الهی با توجه به میزان تقوای انسان می باشد.

یكی از سنت های الهی، رشد مردم در لابلای حوادث و آزمایش های پی در پی است. اینجاست كه حجت خدا بر خلق تمام می شود و سعادت و شقاوت قابل تفكیك است. امتحان الهی یک سنت همیشگی و جاودانی است که امتحان کننده آن خداست و تمام جهان صحنه آزمایش و تمام انسان ها، حتی پیامبران مورد آزمایش قرار می گیرند.

مزایای امتحان الهی شاید موارد زیر از جمله حکمت های امتحان الهی باشد: افزایش ایمان و پیدایش یقین: «وَمَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً ۙ وَمَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَيَزْدَادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيمَانًا ۙ وَلَا يَرْتَابَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْمُؤْمِنُونَ ۙ وَلِيَقُولَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْكَافِرُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۚ كَذَٰلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ ۚ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْبَشَرِ»

ترجمه: (آیه 31 سوره مدثر) «مأموران دوزخ را فقط فرشتگان (عذاب) قرار دادیم، و تعداد آنها را جز برای آزمایش کافران معیّن نکردیم تا اهل کتاب [= یهود و نصاری‌] یقین پیدا کنند و بر ایمان مؤمنان بیفزاید، و اهل کتاب و مؤمنان (در حقّانیّت این کتاب آسمانی) تردید به خود راه ندهند، و بیماردلان و کافران بگویند: «خدا از این توصیف چه منظوری دارد؟!» (آری) این گونه خداوند هر کس را بخواهد گمراه می‌سازد و هر کس را بخواهد هدایت می‌کند! و لشکریان پروردگارت را جز او کسی نمی‌داند، و این جز هشدار و تذکّری برای انسانها نیست»

تربیت و شکوفایی استعدادها: خداوند برای شکوفا کردن استعدادهای نهفته و پرورشض دادن بندگان، آن ها را می آزماید.

تصفیه قلوب: «…وَلِيَبْتَلِيَ اللَّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحِّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» (آیه 154 سوره آل عمران) «و (امتحانات) براى اين است كه خداوند، آنچه در سينه‌هايتان پنهان داريد، بيازمايد و آنچه را در دلهاى شما (از ايمان) است، خالص گرداند»

تقوا: «أُوْلَئكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبهَُمْ لِلتَّقْوَى‌ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ» (آیه 3 سوره حجرات) «خداوند دلهايشان را براى تقوا خالص (امتحان) نموده است»

توبه: «وَبَلَوْنَاهُم بِالحَْسَنَاتِ وَالسَّيَِّاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» (آیه 168 سوره اعراف) «و آنها را با نیکی‌ها و بدی‌ها آزمودیم، شاید بازگردند»

جدا کردن افراد خوب و بد: «مَا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَىٰ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتىَ‌ يَمِيزَ الخَْبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ» (آیه 179 سوره آل عمران) «چنين نبود كه خداوند، مؤمنان را به همان‌گونه كه شما هستيد، واگذارد مگر آن كه ناپاك را از پاك جدا سازد»

ظهور عمل: امام علی (ع) می فرماید: گرچه خداوند به روحيات بندگانش از خودشان آگاهتر است ولى آنها را امتحان مى‌كند تا كارهاى خوب و بد كه معيار پاداش و كيفر است از آنها ظاهر گردد.

عبرت: «أَوَلَا يَرَوْنَ أَنَّهُمْ يُفْتَنُونَ فِي كُلِّ عَامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ لَا يَتُوبُونَ وَلَا هُمْ يَذَّكَّرُونَ» (آیه 126 سوره توبه) «آیا آنها نمی‌بینند که در هر سال، یک یا دو بار آزمایش می‌شوند؟! باز توبه نمی‌کنند و متذکّر هم نمی‌گردند»

تکامل انسان: افراد با ایمان در اثر انجام وظایف و صبر در برابر ناگواری ها به مراتب عالی از ایمان و فضیلت می رسند.

افزایش روحیه صبر و رضایت و شکرگزاری: «أَتَصْبِرُونَ ۗ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا» (آیه 20 سوره فرقان) «آیا صبر و شکیبایی می‌کنید (و از عهده امتحان برمی‌آیید)؟! و پروردگار تو همواره بصیر و بینا بوده است.»

امتحان الهی در احادیث حضرت محمد (ص): خداوند بنده با ایمان خود را با بلا و سختی ها تغذیه می کند، همان طور که مادر فرزندش را با شیر تغذیه می نماید. (بحارالانوار، ج81، ص195)

امام صادق (ع): خدا زمانی که بنده ای را دوست بدارد او را در دریای شداید غوطه ور می سازد. (بحارالانوار، ج15، ص55) پر گرفتارترین مردم انبیا هستند، در درجه بعد کسانی که از حیث فضیلت بعد از ایشان قرار دارند، و سپس هرکس که با فضیلت تر است به ترتیب از بالا به پایین. (بحارالانوار، ج15، ص53)

چگونه با امتحان الهی روبرو شویم؟ برای این که در برابر امتحان الهی پیروز باشیم و سربلند بشویم چند کار را باید مدنظر قرار بدهیم:

صبر و شکیبایی همانطور که خدا در قرآن فرموده است تنها صابرین هستند که آزمایش های الهی را با پیروزی پشت سر می گذارند. هملانطور که پیامبرانی همچون ایوب و نوع با توسل به صبر توانستند پیروز شوند.

یاد خدا در بسیاری از آیات قرآن صبر همراه با نماز آمده است. امام صادق (ع) می فرماید: هنگامی که با غمی از غم های دنیا روبرو می شوید، وضو گرفته، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا کنید، زیرا خداوند دستور داده: (و استعینوا بالصبر و الصلوة)

بعد از هر سختی آسانی است یادمان باشد که حوادث و سختی های جهان گذرا هستند و به همراه هر سختی آسانی خواهد آمد.

ایمان ایمان به خدا اصلی ترین و بزرگ ترین نیروی مثبت درونی است که انسان را در برابر حوادث و مشکلات پشتیبانی می کند.