محاسبه اعمال از نظر آیات و احادیث، محاسبه اعمال امری قطعی و ضروری است.

گرچه هر انسانی نامه اعمال خود را که همه چیز در آن نوشته شده در قیامت به همراه دارد، ولی چون اعمال او در طول عمر، بسیار گسترده بوده و از وضع آنها آگاهی کامل‌ندارد، در قیامت در محضر پروردگار جهان حضور می‌یابد تا همه آنها را بالعیان مشاهده کند.

در قرآن می‌گوید: «در آن روز مردم پراكنده از قبرها بيرون مى‏آيند تا اعمالشان را به آنها نشان بدهند. هر كس به مقدار ذره‏اى كار نيك انجام داده آن را خواهد ديد و هر كس به اندازه ذره‏اى كار بد انجام داده آن را مشاهده خواهد كرد.»[61]

و می‌فرماید: «روزی که هر کس کارهای نیک خود را حاضر ببیند و هم‌چنین کارهای بد خود را و آرزو کند که‌ای کاش در میان او و کردار بدش فاصله زیادی وجود داشت.»[62]

در قیامت و به هنگام حساب، نامه عمل هر انسانی به دستش داده می‌شود، ولی همه انسان‌ها یک‌سان نامه خود را دریافت نمی‌کنند، بلکه نامه مؤمنین و نیکوکاران به دست راستشان داده می‌شود و این از نشانه‌های آسان بودن حسابشان می‌باشد، و نامه کافران و ستم‌کاران از پشت سر و به دست چپشان داده خواهد شد که نشانه سخت‌گیری در حساب است.

در قرآن می‌گوید: «هر كس نامه‏اش را به دست راستش دهند، حساب آسانى خواهد داشت و شادمان نزد خويشانش خواهد رفت. و هر كس نامه‏اش از پشت سر داده شود، مى‏گويد: اى واى كه هلاك شدم، و به آتش افروخته در آيد.»[63]

گروه‌های مردم در قیامت مردم در قیامت سه گروه‌اند: 👇👇👇

1. صالحان: گروه اول کسانی‌اند که از جهت ایمان و عمل صالح در بالاترین مراتب واقع شده‌اند کاملًا پیرو شریعت بوده و کار خلاف و گناهی انجام نداده‌اند. این گونه افراد نیاز به حساب ندارند و قبل از همه به بهشت می‌روند.

قرآن می‌گوید: «روزى كه قيامت برپا شود مردم از يك‏ديگر جدا شوند، كسانى كه ايمان آورده و عمل‏هاى صالح انجام داده‏اند در باغى از بهشت شادمانى مى‏كنند.»[64]

و می‌فرماید: « (در آن روز) شما سه گروه مى‏باشيد: يكى سعادت‏مندان و آنان كيستند، ديگرى شقاوت‏مندان و آنان چگونه‏اند، ديگرى پيش‏تازان، اينان مقربانند، در بهشت‏هاى پر نعمت.»[65] علامه طباطبائی در تفسیر آیه نوشته است: مراد از سابقین در آیه کسانی هستند که در انجام کارهای نیک بر دیگران سبقت گرفته‌اند و به همین جهت در رسیدن به آمرزش و رحمت و لطف خدا نیز بر دیگران سبقت می‌گیرند.[66]

2. مشرکان و کافران و ستم‌کاران: این گروه نیز در قیامت با مشاهده نامه عمل خود که تاریک و پر از زشتی‌ها و بدی‌ها و خوی‌های آزار دهنده است، و نوری در نفس و نامه عملشان دیده نمی‌شود، به خسران و زیان کامل خود پی می‌برند. تکلیفشان روشن است و نیازی به حساب ندارند.

عمل خیری ندارند تا نیاز به حساب باشد، چون ایمان شرط قبولی خیرات است. قرآن می‌گوید: «كسانى كه كافر شده‏اند و آيات ما را تكذيب مى‏كنند و ديدار آخرت را دروغ مى‏پندارند همه در عذاب حاضر خواهند شد.»[67]