*✨ الحكمة ۲۰۳ ✨
🍃 التقوى و ذكر الموت*
⚜️ قال أميرالمؤمنين على عليه‌السلام:
أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ، وَ إِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ؛ وَ بَادِرُوا الْمَوْتَ الَّذِي إِنْ هَرَبْتُمْ مِنْهُ أَدْرَكَكُمْ، وَ إِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ، وَ إِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَرَكُمْ.
*✨ حکمت ۲۰۳ ✨
🍃 ياد مرگ و پرهيزكارى*
⚜️ امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود:
اى مردم از خدايى بترسيد كه اگر سخنى گوييد مى‌شنود، و اگر پنهان داريد مى‌داند، و براى مرگى آماده باشيد، كه اگر از آن فرار كنيد شما را مى‌يابد، و اگر بر جاى خود بمانيد شما را مى‌گيرد، و اگر فراموشش كنيد شما را از ياد نبرد.
✒️ ترجمه: محمد دشتی
*✨ شرح حکمت ۲۰۳ ✨
🍃 اندرزى بسيار حكيمانه*
امام عليه‌السلام در اين گفتار نورانى كه به گفته «ابن عباس» شبيه آيات قرآنى است روى دو نكته تكيه مى‌كند: نخست درباره آگاهى خدا بر افعال و رفتار و نيات انسان‌ها هشدار مى‌دهد و سپس درباره مرگى كه هرگز انسان را فراموش نمى‌كند و مى‌فرمايد: «اى مردم! از خدايى بترسيد كه اگر سخنى بگوييد مى‌شنود و اگر چيزى را در دل پنهان داريد مى‌داند و بر مرگ پيشى گيريد كه اگر از آن فرار كنيد به شما دست مى‌يابد و اگر بايستيد شما را مى‌گيرد و اگر فراموشش كنيد شما را فراموش نخواهد كرد»، (أَيُّهَا النَّاسُ، اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ، وَإِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ، وَبَادِرُوا الْمَوْتَ الَّذِي إِنْ هَرَبْتُمْ مِنْهُ أَدْرَكَكُمْ، وَإِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ، وَإِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَرَكُمْ).
خدای متعال در قرآن مى‌فرماید: «(أَلَمْ تَرَى أَنَّ اللهَ يَعْلَمُ مَا فِى السَّماوَاتِ وَمَا فِى الاَْرْضِ مَا يَكُونُ مِنْ نَّجْوَى ثَلاَثَة إِلاَّ هُوَ رَابِعُهُمْ وَلاَ خَمْسَة إِلاَّ هُوَ سَادِسُهُمْ وَلاَ أَدْنَى مِنْ ذَلِكَ وَلاَ أَكْثَرَ إِلاَّ هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ مَا كَانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللهَ بِكُلِّ شَىْء عَلِيمٌ)، آيا نمى‌دانى كه خداوند آنچه را در آسمان‌ها و آنچه را در زمين است مى‌داند، هيچ گاه سه نفر با هم نجوا نمى‌كنند مگر اين كه خدا چهارمين آنهاست، و هيچ گاه پنج نفر با هم نجوا نمى‌كنند مگر اين كه خداوند ششمين آنهاست، و نه تعدادى كمتر و نه بيشتر از آن مگر اين كه او همراه آنهاست هر جا كه باشند، سپس روز قيامت آنها را از اعمالشان آگاه مى‌سازد، چرا كه خدا به هر چيزى داناست».(۱)
در جایى دیگر مى‌فرماید: «(وَلَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ)، ما انسان را آفریدیم و وسوسه‌هاى نفس او را مى‌دانیم و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم!».(۲)
در جایى دیگر مى‌فرماید: «(قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِى تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاَقِیکُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ)، بگو مرگى که از آن فرار مى‌کنید سرانجام با شما ملاقات خواهد کرد، سپس به سوى کسى که داناى پنهان و آشکار است بازگردانده مى‌شوید، آن گاه شما را از آنچه انجام مى‌دادید خبر مى‌دهد».(۳)
به راستى اگر انسان ایمان محکمى به محتواى این آیات و محتواى کلام امام علیه‌السلام داشته باشد تسلیم هواى نفس و وسوسه‌هاى شیطان و آلوده به گناه و معاصى نخواهد شد.
نیز اگر انسان مرگى را که براى همه مسلم است فراموش نکند و بداند این زندگى دیر یا زود پایان مى‌گیرد و آنچه را براى گردآورى آن تلاش کرده رها مى‌سازد و رخت بر مى‌بندد و سپس در دادگاه عدل پروردگار حضور مى‌یابد و نامه اعمال خود را که به مقتضاى (لاَ یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَلاَ کَبِیرَةً إِلاَّ أَحْصَاهَا)(۴) همه اعمال و گفتار او از کوچک و بزرگ را در دست دارد و باید پاسخگوى همه آنها باشد، به یقین چنین انسانى با چنین اعتقادى جز در راه تقوا گام برنمى‌دارد.
مشکل انسان از آنجا شروع مى‌شود که حضور نظارت خدا را در اعمال و گفتارش در همه حال فراموش کند و مرگ را به دست نسیان بسپارد. عجیب این است که در زندگى معمولى دنیا اگر تبهکاران احساس کنند مأموران انتظامى در جایى حضور دارند و آنها را دستگیر مى‌کنند و به دادگاه تحویل مى‌دهند قطعاً دست به کار خلافى نمى‌زنند، حضور پلیس از یک طرف و دادگاهى که در انتظار است از طرفى دیگر آنها را از اعمالشان باز مى‌دارد. تنها به جایى مى‌روند که پلیس حضور نداشته باشد و یا اگر گرفتار شوند مدرکى در دادگاه براى اعمال خلاف آنها به دست قضات نیفتد. با این حال چگونه ممکن است انسان ایمان به خدایى داشته باشد که از رگ قلب یا رگ گردنش به او نزدیک‌تر است و در همه جا فرشتگان الهى مراقب اعمال او هستند و همه را ثبت و ضبط مى‌کنند. به علاوه دادگاه قیامت قطعى و یقینى است. چگونه ایمان به این امور با آلودگى به ظلم و گناه مى‌سازد؟
✒️ ادامه... 👇🏻
*✨ ادامه شرح حکمت ۲۰۳ ✨*
مرحوم علامه مجلسى در حدیثى از امام علیه‌السلام نقل مى‌کند که ضمن خطبه مفصلى معروف به خطبه «دیباج» فرمود: «وَأفیضُوا فی ذِکْرِ اللهِ جَلَّ ذِکْرُهُ فَإنَّهُ أحْسَنُ الذِّکْرِ وَهُوَ أمانٌ مِنَ النِّفاقِ وَبَرائَةٌ مِنَ النّارِ وَتَذْکیرٌ لِصاحِبِهِ عِنْدَ کُلِّ خَیْر یَقْسِمُهُ اللهُ جَلَّ وَعَزَّ وَلَهُ دَوِىٌّ تَحْتَ الْعَرْشِ، بشتابید به سوى ذکر خداى متعال که بهترین ذکر است و انسان را از نفاق در امان مى‌دارد و سبب برائت از آتش دوزخ است و نعمت‌هایى را که خدا به او مى‌دهد یادآورى مى‌کند و این ذکر صدایى در زیر عرش خدا طنین انداز دارد».(۵)
پیامبر اکرم صلى‌الله می‌فرماید: «أکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ فَإنَّهُ یُمَحِّصُ الذُّنُوبَ وَیَزْهَدُ فِى الدُّنْیا، زیاد به یاد مرگ باشید که گناهان را محو مى‌کند و انسان را نسبت به زرق و برق دنیا بى اعتنا مى‌سازد».(۶)
ا----------------------------------------
*پی نوشت:*
۱ . سوره مجادله . آیه ۷
۲ . سوره ق . آیه ۱۶
۳ . سوره جمعه . آیه ۸
۴ . سوره کهف . آیه ۴۹
۵ . بحارالانوار . جلد ۷۴ . صفحه ۲۹۱
۶ . مجموعه ورام . جلد ۱ . صفحه ۲۶۹
✒️ آیت‌الله مکارم شیرازی
*✨ الحكمة ۲۰۴ ✨
🍃 ضرورة السعى فى الخيرات*
⚜️ قال أميرالمؤمنين على عليه‌السلام:
لَا يُزَهِّدَنَّكَ فِي الْمَعْرُوفِ مَنْ لَا يَشْكُرُهُ لَكَ، فَقَدْ يَشْكُرُكَ عَلَيْهِ مَنْ لَا يَسْتَمْتِعُ بِشَيْءٍ مِنْهُ، وَ قَدْ تُدْرِكُ مِنْ شُكْرِ الشَّاكِرِ أَكْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ الْكَافِرُ، "وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ".(١)
*✨ حکمت ۲۰۴ ✨
🍃 بى توجهى به سپاسگذارى مردم*
⚜️ امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود:
ناسپاسى مردم تو را از كار نيكو باز ندارد، زيرا هستند كسانى بى آنكه از تو سودى برند تو را مى‌ستايند، چه بسا ستايش اندك آنان براى تو سودمندتر از ناسپاسى ناسپاسان باشد. (و خداوند نيكوكاران را دوست دارد).
۱ . سوره آل عمران . آیه ۱۳۴
✒️ ترجمه: محمد دشتی
*✨ شرح حکمت ۲۰۴ ✨
🍃 تو نيكى كن هر چند سپاسگزارى نكنند*
امام عليه‌السلام در اين گفتار حكيمانه همگان را دعوت به كار نيك به افراد نيازمند مى‌كند، خواه سپاسگزار باشند يا ناسپاسى كنند، مى‌فرمايد: «به علت ناسپاسى افراد، از كار نيك مضايقه نكنيد، چرا كه (در مقابل) گاه كسى از تو سپاسگزارى مى‌كند كه از عمل نيكت هيچ بهره‌اى نبرده و چه بسا همين شكرگزارى اثرش بيش از ناسپاسى افراد ناسپاس باشد و (برتر از همه اينها اينكه) خدا نيكوكاران را دوست دارد»، (لاَ يُزَهِّدَنَّكَ فِي الْمَعْرُوفِ مَنْ لاَ يَشْكُرُهُ لَكَ، فَقَدْ يَشْكُرُكَ عَلَيْهِ مَنْ لاَ يَسْتَمْتِعُ بِشَيْء مِنْهُ، وَقَدْ تُدْرِكُ مِنْ شُكْرِ الشَّاكِرِ أَكْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ الْكَافِرُ: (وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ)).
مى‌دانيم مردم دو گروهند: افراد پر توقع و ناسپاس كه همواره انتظار نيكى دارند;، ولى به هنگامى كه از آن بهره‌مند شدند ناسپاسى مى‌كنند. گاه مى‌گويند: اگر بيشتر از اين بود بهتر بود، گاه مى‌گويند: اى كاش به اين صورت انجام نمى‌شد و به شكل ديگرى انجام مى‌شد و گاه مى‌گويند: اگر كسى نيكى كرده است وظيفه‌اش نيكى كردن بوده و امثال آنها. در برابر آنها گروه ديگرى هستند كه در برابر نيكى‌ها سپاسگزارند حتى گاه از نيكى‌هايى كه در حق ديگران شده سپاسگزارى مى‌كنند، مثلاً مى‌گويند: فلان انسان چه آدم سخاوتمند و خوش قلب و نيكوكاری است كه در حق برادر نيازمندش اين همه نيكى مى‌كند، مادر دردمندش را كاملاً مراقبت مى‌نمايد و براى بستگانش پيوسته در حال خدمت است.
از آنجا كه كار نيك جاذبه فوق العاده‌اى دارد اگر كسانى كه در حقشان نيكى شده ناسپاسى كنند، افراد ديگرى هستند كه سپاسگزار باشند و جالب توجه اينكه سپاسگزارى كسانى كه از كار نيك بهره‌اى نبردند بسيار با ارزش‌تر از سپاسگزارى كسانى است كه از آن بهره‌مند شده‌اند، چرا كه آنها كه بهره‌مند شده‌اند وظيفه سپاسگزارى دارند. به علاوه ممكن است به طمع كارهاى نيك آينده سپاسگزارى كنند، اما كسانى كه از آن بهره‌اى نمى‌گيرند از صميم دل به افراد نيكوكار احترام مى‌گذارند.
گذشته از همه اينها، مى‌دانيم همه نيكى‌ها از سوى خداست، قدرت بر انجام كار نيك و توفيق به آن و تمايلات درونى درباره آن همه از سوى خداست كه ما با استفاده از اختيار خود آنها را به كار مى‌گيريم و كار نيك انجام مى‌دهيم. در عين حال، خداوند از نيكوكاران سپاسگزارى مى‌كند و اين برتر از هر سپاسگزارى است. درباره مجاهدانى كه با جان و مال خود از آيين خدا دفاع كرده‌اند، قرآن سخنى دارد، آئينى كه منفعت آنها در آن است و براى آنها تشريع شده، با اين حال خداوند خودش را خريدار و مجاهدان را فروشنده و ثمن اين معامله را بهشت برين قرار مى‌دهد و به آنها درباره چنين معامله پرسودى تبريك مى‌گويد. آيا اگر تمام دنيا در برابر جهاد مجاهدان ناسپاسى كنند اين سپاسگزارى خداوند كافى نيست؟ (إِنَّ اللهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِى سَبِيلِ اللهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً فِى التَّوْرَاةِ وَالاِْنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِى بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ).(۱)
پیامبر صلی‌الله مى‌فرماید: «یَدُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فَوْقَ رُؤُوسِ الْمُکَفِّرینَ تُرَفْرِفُ بِالرَّحْمَةِ، دست خداى متعال بالاى سر کسانى است که در برابر نعمت‌هایشان ناسپاسى مى‌شود و رحمت خود را بر سر آنها مى‌گستراند».(۲)
از جمله امورى که مى‌تواند مایه تسلى خاطر انسان در برابر ناسپاسى‌ها شود این است که بدانیم این موضوع منحصر به ما نیست، این ناسپاسى‌ها در برابر پیامبران بزرگ خدا با آن همه زحمت‌هایى که براى هدایت مردم کشیدند به ویژه در برابر پیامبر صلی‌الله و ائمه علیهم‌السلام به شکل گسترده‌اى انجام شد.
✒️ ادامه... 👇🏻
*✨ ادامه شرح حکمت ۲۰۴ ✨
⚜ نكته:
🍃 قدردانى از بخشنده نعمت*
همان گونه كه انسان بايد شكر نعمت‌هاى پروردگار را بگزارد، هرچند هيچ انسانى قادر به اين كار نيست، حداقل اعتراف به عدم توانايى شكر نعمت كند كه اين خود نوعى شكر نعمت است، بايد در برابر انسان‌ها نيز همين حالت را داشته باشد و شكر خالق بدون شكر خلق، همان خلقى كه واسطه نعمت بوده، كامل نمى‌شود. پیامبر صلى‌الله مى‌فرمايد: «روز قيامت كه مى‌شود بنده‌اى را در صحنه محشر حاضر مى‌كنند و در حضور خداى متعال مى‌ايستد و خداوند دستور مى‌دهد او را به سوى آتش دوزخ ببرند، عرضه مى‌دارد: خداوندا! دستور دادى مرا به سوى دوزخ ببرند در حالى كه قرآن مى‌خواندم (و به قرآن عمل مى‌كردم) خدا مى‌فرمايد: بنده من، نعمت‌هايى به تو عرضه داشتم و تو شكر نعمت نگزاردى. عرضه مى‌دارد: پروردگارا! تو فلان نعمت را به من دادى و من فلان گونه شكر آن را ادا كردم و نعمت ديگرى به من دادى شكر آن را نيز گزاردم و پيوسته نعمت‌ها را ذكر مى‌كند و شكرگزارى آنها را. خداى متعال مى‌فرمايد: بنده من راست مى‌گويى، ولى تو شكرگزارى در برابر كسى كه واسطه نعمت بر تو بود نداشتى و من به ذات مقدسم سوگند خورده‌ام كه شكر بنده‌اى را نپذيرم كه در برابر واسطه نعمت من به خلقم شكرگزار نباشد.»(۱)
از این حدیث و احادیث متعدد دیگر روشن مى‌شود که شکر خالق از شکر مخلوق نمى‌تواند جدا باشد، زیرا غالباً نعمت‌هاى الهى از سوى واسطه‌هایى به انسان مى‌رسد.
از همه مهم‌تر نعمت هدایتى است که از سوى پیامبر صلی‌الله و امامان علیهم‌السلام به ما رسیده که بیش از همه باید شکرگزار آنها باشیم و شاید سلام و درود ما به پیشگاه آنها بخشى از این شکرگزارى محسوب شود. حتى به مقتضاى (إِنَّ اللهَ وَمَلاَئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً)(۲) خداوند نیز با ارسال رحمتش بر آنها، از زحمات‌شان تشکر مى‌کند و مؤمنان نیز باید از طریق تقاضاى رحمت الهى بر آنها شکرگزار باشند.
همچنین در برابر اساتید و آنهایى که ما را با این منابع هدایت آشنا کرده‌اند شکرگزار باشیم و در برابر پدر و مادر که خداوند در قرآن مى‌فرماید: (وَ وَصَّیْنَا الاِْنسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْن وَفِصَالُهُ فِى عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِى وَلِوَالِدَیْکَ إِلَىَّ الْمَصِیرُ).(۳) و همچنین تمام کسانى که به نوعى به ما خدمت معنوى یا مادى کرده‌اند، در هر لباس و مقامى که باشند شکرگزار باشیم.
به یقین این شکرگزارى‌ها افزون بر اینکه باعث پرورش روح انسان مى‌شود، نیکوکاران را به کار نیک بیشتر تشویق و غیر نیکوکاران را در این زمره وارد مى‌کند و اگر مى‌بینیم در دنیاى امروز طى مراسمى از افراد برتر در هر رشته و هر برنامه‌اى قدردانى مى‌کنند و لوح سپاس به آنها مى‌دهند براى همان آثار مثبتى است که این کار در پیشرفت جامعه دارد.
ا----------------------------------------
*پی نوشت:*
۱ . بحارالانوار . جلد ۷ . صفحه ۲۲۴
۲ . سوره احزاب . آیه ۵۶
۳ . سوره لقمان . آیه ۱۴
✒️ آیت‌الله مکارم شیرازی