🔴نقش حاکمان در تربیت اخلاقی جامعه(۳) 🖊احمدحسین شریفی 🔶ابونصر فارابي، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان سیاسی جهان اسلام، نیز از جمله کساني است که، به تبع افلاطون، معتقد است ايجاد فضيلت در آدميان و رواج آن در جوامع جز از طريق حاکمان با فضيلت امکان ندارد. تحقق مدينة فاضله تنها در پرتو حاکمان فاضل ممکن است. وي در کتاب احصاء العلوم در ذيل علم مدني مي‌گويد: «تحقق افعال و سنت‌هاي فاضله در جوامع و امت‌ها ممکن نيست مگر به سبب حکومتي که در پرتو آن اين افعال و سنت‌ها و عادات و ملکات و اخلاقيات در مدينه‌ها و امت‌ها رواج يابد. آن حکومت بايد در حفظ اين فضايل در ميان مردم کوشا باشد تا مبادا از ميان روند.» 🔶به دليل نقش برجستة رفتار حاکمان در زندگي مردم، سعدي هم بخش اول بوستان را که يک چهارم کل بوستان است با عنوان «در عدل و تدبير و راي» و بخش اول گلستان را با عنوان «در سيرت پادشاهان» به موعظه و اندرز پادشاهان اختصاص داده است. اين نشان مي‌دهد که اين مسأله تا چه اندازه براي سعدي اهميت داشته است؛ وي کاملاً به نقش بي‌بديل رفتارها و اخلاقیات حاکمان و شيوة حکمراني آنان در اخلاق و سبک زندگي افراد جامعه واقف بوده است. سعدي در اين بخش توصيه‌هاي عملي و کاربردي دقيق و جزئي و ريزي را به حاکمان دارد. وی در حکايت سوم باب هفتم گلستان با عنوان «در تأثير تربيت» مي‌گويد: يكى از فضلا تعليم ملك‌زاده‏اى همى‏داد و ضرب بي‌محابا زدى و زجر بي‌قياس كردى. بارى، پسر از بي‌طاقتى شكايت پيش پدر برد و جامه از تن دردمند برداشت. پدر را دل بهم آمد. استاد را بخواند و گفت: پسران آحاد رعيت را چندين جفا و توبيخ روا نمي‌دارى كه فرزند مرا، سبب چيست؟ گفت: سبب آنكه سخن انديشيده بايد گفتن و حركت پسنديده كردن همه خلق را على العموم و پادشاهان را على الخصوص، به موجب آنكه بر دست و زبان ايشان هرچه رفته شود هرآينه به افواه بگويند و قول و فعل عوام الناس را چندان اعتبارى نباشد. اگر صد ناپسند آيد ز درويش/ رفيقانش يکي از صد ندانند و گر يک بذله گويد پادشاهي/ از اقليمي به اقليمي رسانند پس واجب آمد معلم پادشه‏زاده را در تهذيب اخلاق خداوندزادگان‏ أنبتهم اللّه‏ نَباتاً حَسَناً اجتهاد از آن بيش كردن كه در حق عوام. ... ملك را حسن تدبير فقيه و تقرير جواب او موافق راى آمد، خلعت و نعمت بخشيد و پايه منصب او بلند گردانيد. 🔶در عین حال، تأثیر حاکمان در رفتار و اخلاق مردم تأثیری یک‌سویه نیست. خود مردم هم در این زمینه نقشی جدی دارند به ویژه در نظام‌های مردم‌سالار و غیردیکتاتور. در نظام‌هایی که مردم مستقیم یا غیرمستقیم مسؤولان را انتخاب می‌کنند، در واقع این مردم‌اند که با انتخاب فرد یا جریانی، مسیر آینده زیست فردی و اجتماعی خود را مشخص می‌کنند یا دست‌کم یکی از علل و عوامل مهم شکل‌دهی به اخلاقیات و رفتارهای خود را تعیین می‌کنند. امام علي (ع) در یکی از خطبه‌های نهج‌البلاعه نقش مردم در روي کار آوردن حاکمان و واليان فاسد و آلوده را تذکر مي‌دهد و مي‌فرمايد: فَلَيْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِيَّةُ إِلَّا بِصَلَاحِ الْوُلَاةِ وَ لَا تَصْلُحُ الْوُلَاةُ إِلَّا بِاسْتِقَامَةِ الرَّعِيَّة؛ پس حال رعيت نيكو نگردد جز آن گاه كه واليان نيكو رفتار باشند، و واليان نيكو رفتار نگردند، جز آن گاه كه رعيت درستكار باشند. (بخشی از کتاب در حال انتشار «راهکارهای عملی اصلاح اخلاق اجتماعی در تبیین بیانیه گام دوم») ادامه دارد👈👈 Eitaa.com/Ahmadhoseinsharifi 🌹