#در_آستانه_حکمت ♦️ماجرای توحید قرآنی در نظام تفکر اسلامی 📚گزیده ای از کتاب «#در_آستانه_حکمت» (شرح بدایه الحکمه، اثر استاد علی فرحانی) 🔹جریانی در نظام تفکر اسلامی وجود دارد که رأس المال اصلی تمام اندیشه های اسلامی بوده و آن هم قرآن کریم است. در کنار قرآن، سنت به معنای روایات مستفاد از معصومین نیز منبع جریان ساز اندیشه های اسلامی بودند. نقطة آغاز جریانات فکری همان روزی است که پیغمبر اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) بیاناتی را در موضوعات مختلف فکری مطرح کردند. 🔹در قرآن کریم صریح ترین و مشکل ترین آیات مربوط به مسأله توحید است. در عین صراحت، باطن پیچیده ای دارد. مثلا آیه سوم سوره مبارکه حدید که می فرماید: «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ» ظاهر این آیه تناقض است. چون اول و آخر، ظاهر و باطن به او منتسب شده و مطابق با ظاهر این آیه جایی برای ممکنات باقی نمی ماند. در ادامه نیز می فرماید «و هو بکل شئ علیم» یعنی در پاسخ به سوال مذکور، اثبات ممکنات در عالم نیز می کند. و یا در آیه 24 سوره انفال میفرماید: «وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ» در ادعیه اعمال ماه رجب آمده است که: «وَ تَفَرَّدَ بِالْآلاَءِ وَ اَلْكِبْرِيَاءِ فَلاَ ضِدَّ لَهُ فِي جَبَرُوتِ شَأْنِهِ» از این نمونه آیات و روایات غامض در معارف قرآنی و روایی اسلام بسیار زیاد است. 🔹در این که قرآن کریم همانند انباری پر از باروت، منبع غنی برای انفجار معارف فکری انسان بوده، تردیدی نیست. اگرچه در موقعیت های تاریخی و اجتماعی که جرقه های این انفجار بوده اختلافاتی باشد، ولی اصل آن که در اسلام این منبع جریان ساز تعبیه شده روشن است. 🔹یکی از اصول مسلم که در این منبع عظیم وجود دارد و به زبان های مختلف به آن تصریح شده است، بحث #توحید است که در مرور زمان به آن توحید قرآنی گفتند. توحیدی که از روز اول وقتی به دست مادربزرگ ها رسید، داستان های خود را با عبارت «یکی بود یکی نبود غیر از خدا هیچکس نبود» آغاز کردند. یعنی این مسأله در شمار افکار نهادینه در فطرت انسان ها بوده. از ابتدا هم با عبارت «قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا» آغاز شد. «انه علی کل شئ قدیر»، «انه علی کل شئ علیم» و از این قبیل آیات که همه چیز را به خداوند نسبت می دهد یا روایت معروف بین شیعه و سنی از حضرت امیر(ع): «یا هو یا من لا هو إلاّ هو» که پیغمبر اکرم (ص) آن را اسم اعظم می خوانند. 🔹همین مجموعة معارف در قرآن، فرهنگی را در بین مسلمین ایجاد کرد که با منابع نقلیِ ما گسترش پیدا کرد. این فضا باعث شد که اصلِ توحید برای متفکرین عالم اسلام، یک دغدغه عمومی شود. آن ها به دنبال حل این مسأله بودند که توحید با این غلظت، چگونه با وجودِ سایر مخلوقات معنا پیدا می کند؟ توحیدی که در قرآن آمده، غیر از خدایی است که در عداد سایر موجودات، مشغول تدبیر عالم است و گرنه این توحید را بت پرستان هم معتقد بودند.... 🔹... اگر بتوانیم توحید قرآنی را اثبات کنیم، مهمترین پرسش تفکر اسلامی را پاسخ داده ایم. شهید مطهری در کتاب مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، جهان بینی توحیدیِ اسلام را خالصترین نظریه در توحید می داند. منظور از خالص ترین این است که؛ بتوانیم هم عالم را اثبات کنیم و هم لایتناهی بودن واجب تعالی بدون هیچ قید و محدودیتی ثابت گردد. اثبات این مطلب امر مشکلی است که قرآن به آن اشاره کرده است: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ» 🔹آنچه در درس یازدهم از عبارتِ مرحوم دوانی مطرح کردیم مربوط به همین دغدغه بود. ایشان برای حل این مسأله، نظریه لابن و تامر را مطرح کردند تا به زعم خود، وجودِ ممکنات، منجر به تناهی واجب تعالی نشود. البته همانطور که گفتیم، پاسخ ایشان از نظر استدلالی، قوت چندانی نداشت. ♦️دو قول مشهور 🔹در میان دانشمندان اسلامی، دو گروه کلی وجود دارد، عده ای همانند عرفا و اهل توحید، درباره این پرسش، جانب لایتناهی بودن ذات واجب را گرفته و آن را اصل مسلم می دانند. اگرچه برخی از آن ها، توجیهاتی برای تبیین جایگاه وجودِ ممکنات و کثرت در واقعیت بیان کردند. گروه دوم، متکلمین و بعضی از فلاسفه هستند که جانبِ کثرت را گرفته و با تمسک به بداهت آن، لایتناهی بودن واجب را با لحاظ تکثرات واقعی، تنزل می دهند. هرکدام از این دو گروه با توجه به دغدغه هایِ فکری خود، جانبِ یک طرف را گرفته اند ولی مهم حل تعارض و اجتماع ثمره هر دو اندیشه است. ⬇️⬇️لینک سفارش کتاب "در آستانه حکمت" (شرح بدایه الحکمه) به قلم حجت الاسلام سید مجتبی امین جواهری👇👇👇 https://www.sobhan-ins.com/product/dar_astane_hekmat1/ #فلسفه #پای_درس_استاد @almorsalaat