امامت نزد امامیه دارای ویژگی های اختصاصی نبوت نیست و امام نمی تواند موسس دین یا طرف وحی الهی قرار بگیرد؛ اما همانند نبوت یک مذهب الهی به شمار می آید که وظایف تفسیر قرآن کریم ، بیان احکام موضوعات جدیدی که درعصر زمان رسول خدا(ص) وجود نداشت است،دفاع از حریم عقائد، پاسخ به شبهات و پرسشهای موافقان و مخالفان( مراه العقول ج۲۵ص۱۳۳) مراقبت دین از هرگونه تحریف دراصول و فروع بر عهده اوست( منشور جاوید ج۸ص۱۱۰) امامیه بر این عقیده هستند که زمین هیچ گاه از حجت خدا خالی نمی شود ودر غیر این صورت، زمین اهلش را می بلعد و نابود می گرداند( الکافی باب ۱۰۰حدیث ۱) و همچنین دو امام دریک زمان نمی توانند بر امت امامت کنند ، مگر اینکه یکی از آنها ساکت و مطیع دیگری باشدو در برخی روایات لزوم امام با عبارات شدید تری وارد شده است ، به گونه ای که اگر در روی زمین تنها دو نفر سکونت داشته باشند، حتما یکی از آن دو حجت و امام است( الامامه و التبصره باب ۲حدیث ۹) بی تردید نزد امامیه و شعیان ، امام خصوصیات و ویژگی های ممتازی داردکه با رجوع به منابع روایی می توان این شروط و ویژگی ها را در چندین مورد به طور خلاصه بیان کرد:
الف: قریشی بودن( بحار ج ۲۵ص۱۰) ب: افضل مردم در صفات و کمال( الکافی ج۱ص۲۰۱) پ: موید به روح القدس( بحار ج۲۵ص۱۱۶) ت: اثر مهر در میان کتف ( الارشاد ج۲ص۳۹۰) ث: ختنه بودن در هنگام ولادت( بحار ج۲۵ص۱۱۶) ح: سایه نداشتن و دیدن پشت سر، همان گونه که جلویش را ملاحظه می نماید( همان ) خ: هنگام تولد، شهادتین بگوید و محدث باشد( همان) ج: بول و غائط از او دیده نشود(همان) چ: دانستن تمامی زبان ها(همان)د: خوش بو بودن بدنش(همان)ذ: دعایش مستجاب باشد(همان) ر: بزرگترین فرزند پدرش باشد ز: دارای سکینه و وقار باشد ژ: هر آنچه از قرآن از او بپرسند ، جواب دهد س: بر بازوی راستش نوشته گردیده ((و تمت کلمه ربک صدقا و عدلا لامبدل لکلماته و هو السمیع العلیم)) ش: عدم احتلام در خواب ص: صدای نیکو ض: پاک زیستن و پاک دامنی( همان حدیث ۲۸- ۳۰)از جمله این موارد می باشد، هرچند ورود نقل هایی غالیانه در منابع روایی امامیه جای انکار و تردید نیست، وجود روایاتی چون((نزلونا عن الربویته قولوا فینا ماشئتم))( کشف الغمه ج۲ص۴۳۲)ما را از مرتبه ربوبیت و خدایی پایین بیاورید و هر چه می خواهید ، در باره ما بگویید، یا عبارت قولوا فینا ماشئتم و اجعلونا مخلوقین درباره ما هرچه می خواهید بگویید، اما مارا مخلوق بدانید، راه را برای گسترش غلو و فرازمینی بودن جایگاه زیست امام در نگاه امامیه فراهم نموده است، اما از سوی دیگر انتصاب علم غیب به امام ، قدرت فوق بشری و انتصاب خلق و رزق به ائمه( رجال کشی شماره ۱۰۲۶ص۳۹)از جمله اقدامات عالمان امامیه در سده سوم هجری برای زدودن این نوع تفکرات از اندیشه های کلامی امامیه به شمار می آید، با وجود اشکال ها و ایرادهای وارد شده به برخی از این شرط ها و ویژگی ها ، تنها دو شرط میان امامیه جزو مسلمات و حتمیات شرایط امام دانسته شده است که عبارتند از : عصمت و نص ، به گونه ای که شهرستانی آورده است که شیعه بر قول به وجوب تعیین وآمدن نص و ثابت بودن عصمت برای انبیاء و ائمه از کبائر و صغائر اجماع دارند( الملل و النحل ص۱۱۸)و در میان متون روایی نیز با روایاتی مواجه می شویم که بر این نکته تصریح دارند که امام بعدی باید از سوی امام قبلی خود تعیین و انتخاب گردد( قرب الاسناد ص۳۷۷)دیدگاه عصمت و نص لزوم این دو نزد شیخ مفید به خوبی خود را نمایان ساخته است ، آنجا که درتعریف امامیه می گوید: امامیه به کسانی گفته می شود که به وجوب امامت ،عصمت و وجوب نص معتقد باشند( دائره المعارف بزرگ اسلامی ج۱۰ص۱۴۰) در میان فرقه های امامیه ، زیدیه در موضوع امامت به اهل سنت شباهت بیشتری دارند و امامت را یک ضرورت اجتماعی و سیاسی برای امت می دانند تا یک ضرورت دینی و منظومه کلامی ، بنابر این دیدگاه نص نزد زیدیه کم رنگ تر بوده و مشروعیت امام از اجماع امت سرچشمه می گیرد، بر خلاف اسماعیلیه که امامت را منصب الهی می داند و در امر امامت معتقد به نص الهی هستند و آن را برترین ارکان دین به شمار می آورند که جمال هستی بدون وجود امام لحظه ای دوام نمی یابد ، نزد اسماعیلیه امام حجت خدا و ختم قرآن و تاویل آن است که با علمی الهامی از باطن شریعت و حقائق قرآن خبر می دهد ( همان)با بیان آنچه گذشت ، به خوبی روشن گردیده که امامیه با قرار دادن این شروط از سوی امامان خود، در صدد پی ریزی این تفکر در جامعه اسلامی بودند که امامت منصبی الهی است که تنها باید از جانب پروردگار تایید و تعیین شود و رسول خدا (ص)نیز در مصداق آن هیچ گونه دخالتی نداشته است و تنها پیام رسان و مبلغ اراده پروردگار بوده است.
@ashoora_61