❇ تفســــــیر
پنجمین برنامه آنها استقامت است در برابر مشکلاتى که در مسیر اطاعت از خدا، ترک گناه، جهاد با دشمن و مبارزه با ظلم و فساد وجود دارد آن هم صبر و استقامتى براى جلب خشنودى پروردگار، ازاین رو مى فرماید: و آنان که به خاطر ذاتِ (پاک) پروردگارشان شکیبایى مى کنند (وَالَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ).
کراراً مفهوم صبر را که استقامت به معنى وسیع کلمه است یادآور شده ایم، امّا عبارت وَجْهِ رَبِّهِمْ یکى از دو معنى را مى رساند. نخست اینکه وجه، در چنین موارد به معنى عظمت است، همان گونه که به نظر و رأى مهم گفته مى شود: هذا وَجهُ الرّأى: یعنى این رأى مهمّى است.
دیگر اینکه وجه ربّ در اینجا به معنى خشنودى پروردگار است، یعنى آنها به خاطر جلب رضاى حق، در برابر همه مشکلات صبر و استقامت به خرج مى دهند. استعمال وجه در این معنى به خاطر آن است که انسان هنگامى که مى خواهد رضایت کسى را جلب کند صورت او را به خود متوجّه مى سازد; بنابراین وجه در اینجا جنبه کنایى دارد.
در هر صورت این جمله دلیل روشنى است بر اینکه شکیبایى و به طور کلّى هر عمل خیرى، در صورتى ارزش دارد که ابتغاء وجه الله و براى خدا باشد و اگر انگیزه هاى دیگرى از قبیل ریاکارى و جلب توجّه مردم که او آدم بااستقامت و نیکوکارى است، یا حتّى براى ارضاى غرور خود کارى را انجام دهد بى ارزش است.
🌼🌼🌼
ششمین برنامه آنها این است: و نماز را برپا مى دارند (وَ أَقَامُوا الصَّلَوةَ).
گرچه اقامه نماز یکى از مصادیق وفا به عهدالله و حتّى مصداق زنده اى براى حفظ پیوندهاى الهى و از یک نظر از مصادیق استقامت است، از آنجا که این مفاهیم کلّى مصداق هاى بسیار مهمّى دارد که در سرنوشت انسان فوق العاده مؤثّر است، در این جمله و جمله هاى بعد روى آنها انگشت نهاده.
و چه چیز مهم تر از اینکه انسان هر صبح و شام پیوند خود را با خدا تجدید کند، با او به راز و نیاز برخیزد و به یاد عظمت او و مسؤولیّت هاى خویش بیفتد و به مدد این کار، زنگار گناه را از دل و جان بشوید و با پیوستن قطره وجود خود به اقیانوس بیکران هستى حق، مایه بگیرد؟آرى، نماز همه این برکات و آثار را دارد.
سپس هفتمین برنامه حق جویان را با این عبارت بیان مى کند: و از آنچه به آنان روزى داده ایم، در پنهان و آشکار، انفاق مى کنند (وَ أَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلاَنِیَةً).
نه تنها در این آیه مسأله انفاق یا زکات به دنبال نماز قرار مى گیرد، بلکه در بسیارى از آیات قرآن این ترادف به چشم مى خورد، زیرا یکى پیوند انسان را با خدا و دیگرى پیوند او را با خلق محکم مى کند.
شایان ذکر است که جمله مِمّا رَزَقناهُم (از آنچه به آنها روزى داده ایم) هر موهبتى اعمّ از مال، علم، قدرت، موقعیّت، نفوذ اجتماعى و جز اینها را شامل مى شود. زیرا انفاق نباید یک بُعدى باشد بلکه در تمام ابعاد و همه مواهب انجام گیرد.
جمله سِرًّا و عَلانِیَةً (در پنهان و آشکار) اشاره به این واقعیّت است که آنها در انفاق هاى خود به کیفیّت هاى آن نیز نظر دارند، زیرا گاه اگر انفاق، پنهانى صورت گیرد بسیار مؤثّرتر است و این در مواردى است که حفظ حیثیّت طرف چنین ایجاب مى کند یا نسبت به انفاق کننده ـ که مصون از ریا و نشان دادن عمل به دیگران باشد ـ و گاه اگر آشکارا باشد اثرش وسیع تر خواهد بود. و این در مواردى است که باعث تشویق دیگران به این کار خیر و اقتدا به او شود و یک عمل خیر او سبب ده ها یا صدها یا هزاران کار خیر مشابه گردد.
هشتمین و آخرین برنامه آنها این است: و با حسنات، سیّئات خود را از میان مى برند (وَ یَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ).
یعنى وقتى مرتکب گناه مى شوند فقط به پشیمان شدن و استغفار قناعت نمى کنند، بلکه عملاً در مقام جبران برمى آیند و هر اندازه گناه و لغزش آنها بزرگ تر باشد به همان اندازه، حسنات بیشترى انجام مى دهند تا وجود خود و جامعه را از لوث گناه، با آب حسنات بشویند. یدرءون از مادّه درء (بر وزن زرع) به معنى دفع کردن است.
این احتمال نیز در تفسیر آیه وجود دارد که آنها بدى را با بدى تلافى نمى کنند، بلکه سعى دارند اگر از کسى نسبت به آنها بدى برسد، با نیکى کردن در حقّ وى، او را شرمنده و وادار به تجدیدنظر کنند.
و در پایان آیه پس از ذکر برنامه هاى مختلف گذشته به عاقبت کار اولواالالباب و طرفداران حق و عاملان به این برنامه ها اشاره کرده مى فرماید: پایان نیکِ سراى دیگر از آنِ ایشان است (أُوْلَـئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ).
(تفسیر نمونه/ ذیل آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد)
@ayehsobh