. #یادداشت سیری در سخنان پیشوای سوم شیعیان (۴) (حسین بن علی صاحب نفس مطمئنه) ✍ گرد آورنده: احمد لطفی سخنان منسوب به معصومین هم با ترازوی عقل سنجیده می شوند، انسانیت و صفات واقعی انسان برای حیات اجتماعی برعقل استوار است. هرچند در ذات انسان و نیمکره های مغز بشر عقل و احساس و عاطفه و خردورزی هرکدام دارای سهمی هستند. برخی مراتب شخصیت انسانها را بر سه نفس اماره و لوامه و مطمئنه ارزیابی می کنند. پائین ترین مرتبه در قاموس رفتاری یک انسان ، انسانی است که در چنبره ی نفس امّاره گرفتار است. و هرچه هوای نفس اورا در مسیری باطل وغیر عقلانی سوق دهد، همان را انجام می دهد، و به بالاتر از خواسته ی نفسِ خطا کار، عمل مفید دیگری را از روی صدق انجام نمی دهد. بطور مثال شمر و عمر سعد که برای رسیدن به مطامعی دنیوی و وعده و وعیدهایی نفسانی دست به جنایت بزرگی زدند و امام راستین و اصلاح‌گر دین اسلام، حضرت امام حسین ( ع) و یاران با وفایش را در صحرای نینوا کشتند. آلوده شدن انسان به هوای نفس و گرفتار شده، در زنجیر خود خواهی، سرنوشت بدی را برای خود و جامعه اش رقم خواهد زد. هانا آرنت در کتاب " انسانها در عصر ظلمت چنین آورده است؛ "شر، «شیطانی»، اسرارآمیز و فهم ناشدنی نیست، بلکه نتیجه نیندیشیدن است. نیندیشیدن بسی خطرناکتر از خباثت است. چه از سر ترس، چه به سودای نمایش بزرگی و برازندگی، آدمیان به ندرت مقهور میل به ویران کردن می‌شوند، ولی سر باز زدن از تأمل در پیامد رفتارهای معمول و سنت‌پسند، آنها را آسان‌تر به سمت ارتکاب شر می‌راند و از این ر‌‌و، تهدیدی واقعی‌تر و مکررتر برای انسان است." شخصی که عقل و دقت در پیامد رفتارهایش را کنار گذاشته باشد، رضايت خلق گنهکار را بر رضایت خالق حکیم ترجیح می دهد. به عبارتی دیگر هوای نفس پرده ی تاریکی بر اندیشه و عقل رشّاد بشر می کشد. تا قدرت تمیز و تشخیص عقلانی را در تصمیمات درست و سازنده از شخص خاطی بگیرد. امام حسین (ع) در این راستا چنین فرموده است: "لا أفلح قوم إشتروا مرضاه المخلوق بسخط الخالق" یعنی؛ "کسانی که رضایت مخلوق را به بهای غضب خالق بخرند، رستگار نخواهند شد." (مقتل خوارزمی ، ج ۱، ص ۲۳۹) دربحث نفس لوامه یا نفس ملامتگر، برخی انسانها با ارزیابی عملکرد خویش، راه درست را بعد از مدتی که از صراط مستقیم دوری گزیده است، از گمراهی به صراط هدایت راه پیدا می کنند. نمونه اش هزاران نفر مانند حر بن یزید ریاحی که در روز عاشورا منقلب شد و ازسپاه یزیدیان به جانب حسین بن علی و فاطمه زهراء پیوست. خداترسی و نقد خویش و رسیدن به مقام توبه ، هم برای انسان رستگاری به همراه می آورد. امام حسین (ع) در این باره چنین فرموده است : لا یأمن یوم القیامه إلا من خاف الله فی الدنیا. (بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۱۹۲) یعنی؛ "هیچ کس روز قیامت در امان نیست ، مگر آن که در دنیا خدا ترس باشد." در واقع خدا ترسی، وجدان و نفس سرزنشگر را فعال نموده، و انسان گرفتار در سنگر شیطان را به سنگر رحمانیت حق می رساند، به عبارتی دیگر نفس لوامه انسان را از گمراهی و ضلالت به شاهراه هدایت رهنمون می سازد. به قول فردوسی بزرگ؛ به نیکی گرای و میازار زار کس ره رستگاری همین است وبس در بحث نفس مطمئنه ، که شرح حال انسا ن وارسته و آزاد شده از قیود نفسانی را به صحنه ی هستی نشان می دهد. صاحب نفس مطمئنه، فقط به انسانیت، رفتار مبتنی برعقل، و سپس شرع مقدس انجام وظیفه می نماید. شخصیتی اینچنینی مامور به وظیفه است، و با نتیجه کار ندارد.وی در جذبه ی نور حق واقع شده، و فقط به رضای اومی اندیشد همانطور که سید الشهداء فرمودند خدایا راضیم به رضای تو. در کتاب شرح شمع صفحه233-235 چنین آمده است؛ "هلال بن نافع می گوید: به خدا قسم کشته به خون آغشته ای را بهتر و خوشتر از او( حسین) هرگز ندیده بودم...و چنین با خدا نجوا می کرد: «الهی رِضاً بِرِِضِاکَ، صََبراً عَلی قَضائِک یا رََبََََّ لا الهَ سِواکَ...» خدایا! راضی به رضای تو هستم و در برابر قضای تو صبر می کنم. ای پروردگار من معبودی جز تو ندارم، ای پناه پناه آورندگان، ای خدایی که همیشه هستی و پایان نداری، ای زنده کننده مردگان، ای کسی که بر هر کسی بر اساس عمل او حکم می کنی، بین من و این مردم حکم کن که تو بهترین حاکمی و فرمود: تمام خلق را در راه عشق تو ترک کردم و راضی به یتیمی کودکانم شدم تا تو را ببینم و اگر در راه عشقت مرا قطعه قطعه کنی، دلم به غیر تو اشتیاقی ندارد." امام صادق علیه‌السّلام چنین فرموده است: «حسین علیه‌السّلام ، صاحب نفس مطمئنه و راضیه و مرضیه است. یاران او نیز از دودمان رسالت، در روز رستاخیز از خداوند راضی‌اند. به قول حافظ شیرازی؛ هرخدمتی که کردم بی مزد بود و منت یارب مباد کس را مخدوم بی عنایت سرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت