: ذکر و یاد حق ادامه... «ذکر» و یاد خداوند، به منزلۀ یکی از مهمترین عبادتهاي اسـلامی، در تکامل معنوی انسان نقش مهمی بـه عهـده دارد. بـه همـین دلیـل، ایـن آمـوزة دینـی در عرفـان و تـصوف اسلامی، بازتاب وسیعی یافته، پایه و اساس سـیر تکـاملی انـسان محـسوب مـیشـود. انـسان بدون ذکر و یاد پروردگارش قادر نخواهد بود به رفیعترین درجه ها و شریفترین مقامهـا، و بـه طـور کلّـی، بـه «تکامـل» دسـت یابـد. عزیزالـدین نـسفی در کتـاب کـشف الحقـایق، به صراحت به تأثیر ذکر در تکامل معنوي بشر اشـاره مـیکنـد: «... چنـانکـه قالـب بـیشـیر امکان ندارد که پرورده شود و به کمال رسد، قلب نیز امکان نـدارد کـه بـی ذکـر پـرورده گردد و به کمال رسد.» در متون عرفانی، دربارة حقیقت ذکر تعریـفهـاي مختلفـی بیـان شـده اسـت. در میان آنها دو تعریف مهم و اساسی وجود دارد: 1» .ذکر» به معناي «نسیان ماسوي االله» است؛ 2» .ذکر» به معناي «رهایی از غفلت» است. بیشتر عارفان «ذکر االله» را «نسیان ماسوي الله» تعریف مـیکننـد و بـر ایـن عقیـده انـد کـه هرگاه بنده، خدا را یاد میکند، باید خلق خدا و به طور کلّی، ماسـوي الله را فرامـوش کنـد. ابوبکر کلابادي از جمله عارفانی است که با توجه به آیۀ 24 سورة کهف، ذکر را به معنای فراموشی همه چیز، جز مذکور، تعریف میکند: «حقیقۀ الذکر: أن تنسی مـا سـوي المـذکور فی الذکر، لقوله تعالی:« واذْکُر ربک إِذَا نَسِیت خواجه عبداالله انصاري درکتاب منازل السائرین، ابتداي بـاب الـذکر، ذکـر را رهـایی از غفلت و نسیان تعریف کرده، با توجه به آیۀ 24 سورة کهف کـه پیـشتر بـه آن اشـاره شـد، «نسیان» را به چهار بخش مهم تقسیم میکند: 1 .نسیان و فراموشی غیر حق؛ 2 .نسیان نفس؛ 3 .نسیان ذکر در ذکر؛ 4 .نسیان کلّ ذکر در ذکر حق برخی از عرفا،، از ذکر تعریف دیگري عرضه کرده اند. آنهـا «ذکر» را در برابر«غفلت» معنـا کـرده، معتقدنـد: «ذکـر» آن حقیقتـی اسـت کـه انـسان را از غفلت نسبت به پروردگارش دور مـیکنـد. در عرفان و تصوف، «ذکر» به سـه نـوع تقـسیم شـده، بـر همـین اسـاس نیـز رتبـه بنـدي میشود: 1 .ذکر زبان یا ذکر ظاهر؛ 2 .ذکر دل یا ذکر خفی؛ 3 .ذکر سِرّ یا ذکر حقیقی. بنابراین، ذکر زبان پایینترین مرتبه و ذکر سرّ بالاترین مرتبۀ ذکر است. این تقسیم بندي را در بـسیاري از آثــار و متـون عرفــانی مـیتـوان مـشاهده کـرد. بـراي مثــال، در کتــاب مناقب الصوفیه میخوانیم: «ذکر بر سه نوع است: ذکر زبان، ذکـر دل و ذکـر سـرّ. امـا ذکـر زبان یکی به ده است، و ذکر دل را ثواب و جزا معین اسـت؛ امـا ذکـر سـرّ را جـزا معـدود نیست. #عشق_و_عرفان #ذکر_و_یاد_حق 🌴گوهر معرفت 🌴