🔶تقیید اطلاق لفظی با استنباط عقلی از امام صادق علیه السلام استنباط تقیید دلیل لفظی توسط عقل، یکی از مصادیق رابطه ادله لفظیه با عقل است. امام صادق علیه السلام در دو روایت زیر، این گونه استنباط می‌کند: 🖌محمد بن مارد گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم حدیثی برای ما روایت شده که شما فرموده‌اید "هنگامی که معرفت (به حق) پیدا کردی پس هر کاری که خواستی انجام ده" (آیا این حدیث درست است؟) حضرت فرمود واقعا من این حدیث را گفته‌ام. گفتم: اگر چه زنا کنند یا دزدی نمایند یا شراب بنوشند؟ حضرت (از شدت ناراحتی) به من فرمود انا لله و انا الیه راجعون. (و این چنین ادامه داد) سوگند به خدا که با ما انصاف نکرده‌اند اگر (قائل شوند که خود ما از جانب خداوند مکلف هستیم و) به عمل (تکالیف) مؤاخذه می‌شویم و عمل از آنان برداشته شده است. همانا گفته‌ام "هنگامی که (حق را) شناختی، پس آن چه می‌خواهی از خیر کم و خیر زیاد، انجام ده که واقعا از تو پذیرفته می‌شود" (در نقطه مقابل اگر کسی حق را نشناخت اعمال او پذیرفتنی نیست.) 🖌به امام صادق علیه السلام گفته شد راستی که این بد نهادها (یا بیگانگان) از پدر شما روایتی نقل می‌کنند. می‌گویند به راستی که پدر شما فرموده است "هنگامی که معرفت (به حق) پیدا کردی، پس هر کاری که خواستی انجام ده" پس از این هم (با اتکا‌ء بر این حدیث) تمامی محرمات را حلال می‌شمارند. حضرت فرمود آنان از جان ما چه می‌خواهند؟! خداوند آنان را لعنت کند! همانا پدرم فرمود "هنگامی که حق را شناختی، پس آن چه از خیر بخواهی (انجام دهی) انجام ده که از تو پذیرفته می‌شود" 📌 نکات حدیث: 🔹¹-موضوع حدیث درایت روایتی است که امام باقر و امام صادق علیهما السلام بیان کرده‌اند. 🔹²-در این روایت جمله فَاعْمَلْ‏ مَا شِئْتَ (هر کاری که خواستی انجام ده) مطلق است و قیدی ندارد. بنا بر این لفظ آن شامل تمامی محرمات نیز می‌گردد. 🔹³-دشمن و دوست نادان تصور کرده‌اند که بر اساس همین اطلاق، پس از معرفت به حق، هر گناهی حلال است. 🔹⁴-امام علیه السلام اطلاق جمله یاد شده را به شدت تمام انکار می‌کند. 🔹⁵-در یک روایت امام علیه السلام مقصود از جمله یاد شده را بیان فرموده و آن را مقید می‌فرماید. ولی برای انکار اطلاق، مستندی ارائه نمی‌دهد. 🔹⁶-در روایت دوم تنها مستند امام بیان یک تناقض است و آن این که چگونه می‌شود خود ائمه که ارکان دین هستند مأخوذ به عمل به تکالیف باشند، اما سایرین در محرمات آزاد باشند؟! 📌 درایت حدیث: 🔹¹-موضوع روایت انکار "اطلاق لفظی مصرّح" در روایت امام، توسط خود امام علیه السلام است. 🔹²-بیان امام مشتمل بر حلقه‌های پنهان است که آن را به وضوحش گذاشته است و آن حلقه‌ها عبارتند است از: خداوند برای خیر و صلاح بندگان، آن چه را که نزدیک کننده بنده به سوی اوست (مقرِّبات) بر بندگان واجب ساخته و آن چه را که دور کننده بنده از اوست (مبعِّدات) حرام کرده است. محال است که مقصود خداوند از تکالیف، تقرب بنده به او باشد، اما در عین حال او را در مبعدات آزاد سازد. با توجه به این حلقه، تناقض عقلی میان غرض تکلیف و اطلاق لفظی روایت آشکار می‌شود. توضیح این که کلید تأثیرگذاری همه مقربات و نخستین و مهمترین گام برای تقرب، معرفت حق است و بدون معرفت هیچ عبادتی مقرب نیست. از این رو انجام واجبات پیش از معرفت شایسته نیست. اگر معرفت حاصل شد، آن گاه در انجام سایر مقربات آزاد هستیم. 🔹³-در نتیجه اطلاق لفظی و مصرح امام (فَاعْمَلْ‏ مَا شِئْتَ هر کاری که خواستی انجام ده) در کنار این غرض نهایی از تکالیف (یعنی تقرب به خداوند) قرار می‌گیرد. این تناقض عقلی، اطلاق لفظی مصرح را مقید می‌سازد. بنا بر این اطلاق لفظی مصرح به این قرینه عقلی مقید می‌شود. همان طور که قبلا اشاره شد، در اصول از این گونه قرائن عقلیه با تعبیرات مختلفی یاد می‌شود. مانند نقض غرض، یلزم من وجوده عدمه، قرینه داخلیه، قرینه مقامیه، قرینه لبیه متصله، تناسب حکم و موضوع و "العلة تعمم و تخصص"که از سوی بعضی به طور ناجوانمردانه‌ای مصداق "إِنَّ دِينَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يُصَابُ بِالْعُقُولِ النَّاقِصَةِ…" شمرده شده است در حالی که این گونه موارد مصداق استنباط و کشف عقلی و درایت روایات است. 🔗مطالب مرتبط: 🔶آموزش استنباط و پرورش مستنبط(1) 🔶آموزش استنباط و پرورش مستنبط(2) 🔶آموزش استنباط و پرورش مستنبط(3) 🔶استنباطات ائمه علیهم السلام(1) 🔶استنباطات ائمه علیهم السلام(2) #استنباطات_ائمه_علیهم_السلام