✳️ نمادها و استعاره‌ها و تشبیهاتی که مولانا برای «نفس اماره» به کار برده است. ✳️ بخش : دوم ( پایانی ) ◀️ گاو: مردی طالبِ رزقی فراوان و بدون رنج بود و خداوند گاوی را برای او فرستاد. او گاو را کُشت و بر اثر حوادثی عجیب، به رزقی بسیار فراوان دست یافت. در پایان این داستان، مولانا می‌گوید که نفس مانند گاو است و کسی که خواهانِ روزیِ فراوان است، باید گاوِ نفس را بکشد (د 3/ 2510). ◀️ سوسمار(مارمولك): همان‌گونه که سوسمار در کوه، سوراخ‌های متعددی دارد و هر لحظه از یکی از آنها بیرون می‌آید و حمله می‌کند و همیشه راه فرار دارد، نفس نیز بسیار حیله‌گر است و هر لحظه به نوعی انسان را می‌فریبد و راه‌های زیادی برای گریختن در اختیار دارد (د 3/ 4054 به بعد). ◀️ جوجه تيغي (قُنفُذ): جوجه‌تیغی در زمان مناسب سر خود را بیرون می‌آورد و حمله می‌کند و در زمان خطر، سر خود را به درون تنش فرومی‌برد و پنهان می‌شود. نفس نیز چنین است (د 3/ 4059 به بعد). ◀️ دوزخ: دوزخ هفت در دارد، نفس نیز راه‌های فراوانی برای فریب و حیله دارد (د 1/ 779 به بعد)، دوزخ هرچه را در آن بریزند، فرومی‌برد و سیر نمی‌شود، نفس نیز سیری‌ناپذیر است و هیچگاه قانع نمی‌شود (د 1/ 1377 به بعد). ◀️ کوه قاف: کوه قاف، طبق اساطیر، بلندترین کوه دنیاست و کندن آن بسیار دشوار است. نفس نیز چنین است و مهار کردن آن بسیار دشوار است و زمان بسیار زیادی می‌برد (د 1/ 1388). ◀️ زاغ: زاغي معلم قابيل شد و گور كندن و دفن كردن جنازة هابيل را به او آموخت. نفس نيز مانند زاغي است كه اگر معلم آدمي شود، او را به سوي گورستان مي‌كشاند و غمگين و دلمرده‌اش مي‌سازد (د 4/ 1311 به بعد). ◀️ خرگوش: خرگوش، با نقشه‌ای ماهرانه، خرگوش را به چاه افکند و خود به جست و خیز و بازی پرداخت. آنها که اهل چون و چرا و استدلال‌اند، مانند آن شیرِ زندانی هستند و نفسِ خرگوش‌صفتِ آنها از این فرصت استفاده می‌کند و به خواسته‌های خود می‌رسد (د 1/ 1351 به بعد). ◀️ خزان (پاییز): باد پاییزی گیاهان را پژمرده می‌کند؛ نفس نیز چنین است و سبب افسردگی و پژمردگیِ انسان می‌شود (د 1/ 2051). ◀️ مادر بدكاره: مردی مادرِ خود را کشت و در جواب معترضان گفت: مادر من باعث می‌شد که هر روز با کسی جنگ کنم. من مادرم را کشتم و از همۀ جنگ‌ها رهایی یافتم. نفس نیز چنین است و ما هر روز، به سبب نفس، با کسی از درِ ستیز درمی‌آییم. باید نفس را مهار کنیم، تا از همۀ جنگ‌ها رهایی یابیم (د 2/ 776 به بعد). ◀️ سوفسطایی: نفس مانند سوفسطاییان است و با دلیل و برهان نمی‌توان آن را خاموش کرد. نفس هر دم با مهارت تمام، بهانه‌ و دلیلی می‌یابد و جدل و مغالطه می‌کند (د 3/ 3500). ◀️ جادوگر: جادوگر در چشمان مردم تصرف می‌کند و واقعیات جهان را در نظر آنها دگرگون می‌کند. نفس نیز واقعیت‌های هستی را در نظر شخص دگرگون می‌کند (د 3/ 4070 به بعد). ❇️ پژوهش و تحقیق از : دکتر ایرج شهبازی