✳️ هرچند استدلال به‌کاررفته در نوشتار «مردم» ارگان مرکزی حزب توده ایران صحیح بود، ولی نکته بسیار مهم اینجاست که «حزب توده» مدافع استقلال ملت ایران در برابر قدرت‌های جهانی و یا به تعبیر این حزب امپریالیسم نبوده و این حزب در ادعاهای خود صداقت نداشته است. وابستگان به حزب توده در ایران در واقع ارابه‌ران سیاست‌ها و منافع دولت شوروی بودند. آنان نه تنها به دنبال استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران نبودند که در برهه‌های گوناگونی خواستار اعطای امتیازات هم‌وزن به شوروی نیز بودند. ماجرای «امتیاز نفت شمال» عدم صداقت حزب توده را در برهه‌های گوناگون تاریخ معاصر به‌عیان نشان می‌دهد. هنگامی که در اسفندماه 1322، شرکت‌های نفتی انگلیسی و آمریکایی «سوکونی ـ واکیوم»، «سینکلر آمریکایی» و نیز شرکت انگلیسی ـ هلندی داچ‌شل، با ورود به تهران، امتیاز بهره‌برداری از نفت نواحی جنوب شرقی ایران را مطرح کردند و محرمانه با مقام‌های بلندپایه دولتی از جمله ساعد، نخست‌وزیر وقت ایران، مذاکراتی را آغاز کردند (رک: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، سیاست خارجی ایران، 1357- 1300، تهران، البرز، 1347، چ دوم، ص 92.) روس‌ها نیز مانند نمایندگان مجلس ایران و نیز رجال وطن‌پرست و همچنین توده‌ای‌های طرفدار شوروی در ایران به آن واکنش نشان دادند. شوروی که همواره از فعالیت شرکت‌های غربی در خاک ایران نگران بود، پس از آنکه از طریق عوامل خود در ایران، در جریان مذاکرات دولت ایران با شرکت‌های چندملیتی قرار گرفت، در شهریور 1323ش سرگئی کافتارادزه، معاون گرجی‌تبار وزارت‌خارجه شوروی، را برای دریافت امتیاز نفت شمال به تهران گسیل کرد. کافتارادزه، که مردی سخت‌گیر و تند برای صیانت از منافع شوروی در ایران بود، پس از بررسی مناطق شمالی کشور، از دولت ایران درخواست کرد که امتیاز استخراج نفت برخی از استان‌های شمالی را به شوروی واگذار نماید. رک: یرواند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، تهران، نشر مرکزی، 1377؛ جمیل حسنلی، فراز و فرود حزب دموکرات آذربایجان به استناد آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی، ترجمه منصور همامی، نشر نی، 1382، ص 44. یکی از نکات عبرت‌آموز تاریخ معاصر ایران، همراهی حزب توده و موافقت آنها با اعطای امتیاز نفت شمال به شوروی بود. سران حزب توده که تا قبل از آن مخالف اعطای هر گونه امتیازی به بیگانگان بودند، به توجیه فواید اعطای امتیاز به شوروی مشغول شدند. احسان طبری، نظریه‌پرداز حزب توده، عدم واگذاری امتیاز نفت به روس‌ها را «حرکت غلط» و «یک‌طرفه» ارزیابی می‌کند. رک: جامی، گذشته چراغ راه آینده است، تهران، نیلوفر، 1371، ص 221. آنها در اظهارات خود به‌صراحت بیان می‌کردند: «همان‌گونه که ما برای انگلستان در ایران منافعی قائل هستیم و بر علیه آن صحبت نمی‌کنیم، باید معترف باشیم که دولت شوروی هم از لحاظ امنیت خود در ایران منافع جدی دارد». رک: همان، ص 219. در مجلس، نمایندگان حزب موافق اعطای امتیاز درخواستی شوروی بودند. در عرصه میدانی نیز حزب توده در 5 آبان 1323، تحت حمایت سربازان شوروی، جلساتی را تشکیل دادند و ضمن بررسی دلایل علاقه خود به اعطای امتیاز نفت شمال به روس‌ها تظاهراتی را نیز علیه نخست‌وزیر، ساعد مراغه‎ای، در تهران و شهرهای بزرگ به راه انداختند. رک: رحیم زهتاب‌فرد، خاطرات در خطرات، تهران، ویستار، 1373، صص 144-145. فراکسیون توده در مجلس معتقد بود که شرکت شوروی در استخراج نفت سبب گسترش آزادی و دموکراسی است و از نفود کمپانی نفت انگلیس می‌کاهد؛ ضمن اینکه دولت شوروی را دولتی استعماری نمی‌دانست. رک: جامی، گذشته چراغ راه آینده است، تهران، نیلوفر، 1371، ص 219. در این زمینه برای مطالعه بیشتر رک: ماجرای امتیاز نفت شمال چه بود؟ این همه نشان می‌دهد که ادعای حزب توده و ارگان مطبوعاتی این حزب در مخالفت با کاپیتولاسیون همراه با صداقت نبوده و در واقع آنها به دنبال استقلال و دل‌نگران عزت ملت ایران نبودند. https://instagram.com/iichs.ir @iichs_ir