درس خارج فقه محیط زیست (فقه آب) ٧/ مهرماه/ ۱۴۰۳ بسم الله الرحمن الرحیم حق آب خصوصی بحث را با حق آب آغاز می‌کنیم؛ زیرا مسأله حق آب در فقه نیاز به بحث و بررسی دارد و تاکنون به‌طور کامل به آن پرداخته نشده است. مقدمه: قبل از ورود به بحث، ضروری است که مقدمه‌ای ارائه شود تا ماهیت موضوع را روشن کند و ضرورت و فلسفه آن را بیان نماید. این مقدمه شامل چند محور است: 1. ضرورت پیوست حکمرانی برای هر نظریه فقهی هر نظریه فقهی که تدوین می‌شود، باید پیوستی مرتبط با حکمرانی داشته باشد. اهمیت این پیوست در موارد زیر قابل‌توضیح است: - اولاً: نظریه فقهی برای اجرا و تطبیق در زندگی مردم وضع می‌شود. از این نظریه، معیارها و احکامی استخراج می‌گردد که یا مستقیماً در جامعه اجرا می‌شوند یا به‌عنوان قوانین فقهی در سیستم قانون‌گذاری وارد می‌شوند و سپس در واقعیت اجتماعی به کار می‌روند. - ثانیاً: اجرا به دو شکل ممکن است؛ یا پراکنده و بدون هماهنگی، که فاقد مسئولیت‌پذیری و کارآمدی است، یا منظم و هماهنگ که دارای انسجام و اثربخشی است. - ثالثاً: اجرای مؤثر، متوازن و مسئولانه همان چیزی است که از آن به‌عنوان "حکمرانی خوب" یاد می‌شود. - رابعاً: اگر نظریه فقهی بدون توجه به پیوست اجرایی ارائه شود و راهنمایی برای اجرا نداشته باشد، توانایی آن برای ایجاد حکمرانی مناسب کاهش می‌یابد. در نتیجه، هر نظریه فقهی باید به نحوی تنظیم شود که به حکمرانی پیوند بخورد تا بتوان آن را به‌صورت منظم و مؤثر اجرا کرد. این پیوند همان چیزی است که "حکمرانی فقهی" در ارتباط با موضوع خاص نظریه نامیده می‌شود. 2. الزامات ایجاد پیوست حکمرانی برای نظریه فقهی برای ایجاد پیوست حکمرانی مناسب برای یک نظریه فقهی، الزامات متعددی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند: - اولاً: باید نگاهی عمیق به جامعه‌ای که نظریه در آن به‌عنوان مبنای احکام و قوانین قرار می‌گیرد، داشته باشیم. جامعه مدرن پیچیدگی‌ها و شرایط خاصی دارد که بدون درک عمیق آن‌ها نمی‌توان نظریه فقهی را با موفقیت تطبیق داد. - ثانیاً: باید نظام حقوقی متناسب با آن نظریه را کشف و تنظیم کنیم. زیرا جامعه امروز به شدت حقوق‌محور است و نظریه فقهی باید در چارچوبی هماهنگ با نظام حقوقی بازتعریف شود تا بتواند به درستی در ساختارهای حکمرانی ایفای نقش کند. - ثالثاً: باید به واژگان، اصطلاحات، و تقسیمات خاصی که برای این بازتعریف و انطباق نیاز است، توجه کنیم. خلاصه اینکه، ایجاد پیوست حکمرانی برای یک نظریه فقهی نیازمند توجه به تعاملات پیچیده میان فقه، حقوق و جامعه است. 3. نظریه شهید صدر در مورد آب: نظریه‌ای درست همان‌طور که قبلاً اشاره شد، نظریه شهید محمدباقر صدر در مورد آب نظریه‌ای درست است. این نظریه که می‌توان آن را "نظریه نبع" نامید، می‌گوید که آب در منبع طبیعی خود (نبع) قابل تملک نیست؛ حتی اگر در زمینی خصوصی مانند یک چاه در ملک شخصی باشد. بر اساس نظریه شهید صدر، فرد ممکن است مالک چاه یا زمین باشد، اما مالک آب جاری یا نبع در آن نیست. بلکه حق انتفاع و استفاده از آب را دارد و زمانی که آب استخراج شود، آن آب به مالکیت خصوصی فرد در می‌آید. اما تا زمانی که آب به‌طور طبیعی در حال چوشیدن است، قابل تملک نیست. آنچه در پی می‌آید در حقیقت مباحث علمی است که حاصل آن به مثابه یک مکمل برای نظریه شهید صدر است و به تعبیری پیوستی با ماهیت حکمرانی برای آن نظریه.