فقه؛ به مذاق دولت نگاهی انتقادی به مقاله سروش محلاتی در کتاب «فقه و دولت» صفحه۴از۴ 🔹مرحوم آیت‌الله تبریزی در ادامه کلام خود می‌فرمایند: «ضرب یا جرح دیگران» با «وجوب حمل فرد بر معروف یا ترک منکر» متزاحم هستند و در فرض عدم احراز اهمیت، وجوب حمل فرد بر معروف ساقط است چراکه مقدمه تحققش جایز نیست. 🔸علاوه بر این «وجوب حمل فرد بر معروف یا ترک منکر» که از آن به «منع از منکر» تعبیر می‌شود محل تأمل است. ایشان در ادامه می‌فرمایند: «نعم قوله سبحانه يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نٰاراً يمكن استفادة الوجوب منها بالإضافة الى الأهل و لو كان المنع عن المنكر بالإيذاء و نحوه بشهادة الصحيحة بأن المنع المزبور إحسان بل يمكن ان يقال لا يحتمل عادة ان يكون المنع عن محارم اللّٰه إحسانا و برا بالإضافة إلى الأم و الأهل و لا يكون إحسانا بالإضافة إلى السائرين و لذا لا يبعد جواز المنع مطلقا كما لا يبعد الالتزام بان على الحاكم و والي المسلمين المنع في موارد كون المنكر بشيوعه موجبا لفساد المجامع الإسلامية و طمس معالم الدين عن بلاد المسلمين كما لا يخفى.»(ارشاد الطالب ج3 ص48) 🔹همان‌طور که واضح است ایشان با وجود انکار اولیه؛ به وجوب منع از منکر عملی به ویژه از جانب حکومت اسلامی متمایل هستند.ضمن این‌که مطلب مورد استفاده سروش از حاشیه ایشان بر مکاسب است که حیث علمی دارد و معلوم نیست در مقام بیان ادا شده باشد چنانکه ایشان در کتاب افتایی خود؛ امر به معروف عملی را جزء مراتب این فریضه می‌آورند و آن را به شرط اذن حاکم شرعی جایز می‌دانند.(منهاج‌الصالحین ج1 ص362) 9. سروش محلاتی بعد از تلاش‌های ناقص برای اثبات مدعای خود، می‌گوید: «باید توجه داشت که: بخش مهمی از روایات اقدامات عملی از حضرت علی علیه‌السلام است و اشاره به فتنه جمل و فتنه‌های معاویه و خوارج دارد و حضرت می‌فرمودند باید امر به معروف و نهی از منکر یدی و اعمال قدرت در برابر آن طاغی‌ها و اشرار کرد، ولی آیا از این‌ها می‌توان استفاده کرد که در جامعه اسلامی هر شیعه‌ای ولو فاسق، مشمول همین حکم است»(فقه و دولت ص265) 🔹اشکال بدیهی کلام وی این است که مورد مخصص نیست و صرف این‌که روایات نهی از منکر عملی از لسان مبارک حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام صادر شده است دلیل نمی‌شود که این حکم مختص مبارزه با طغاة و اشرار باشد. ضمن این‌که این کلام سروش محلاتی اعترافی است به این‌که امر به معروف و نهی از منکر از حیث مفهومی(ولو استعمالی) شامل جنگ علیه طغاة و اشرار نیز می‌شود. 10. سروش محلاتی در آخر کلامش ادعای وجود معارض علیه روایات مثبت اقدام عملی در نهی از منکر را می‌کند که هیچ دلیلی برای اثبات مدعای خود اقامه نمی‌کند.(فقه و دولت ص266) 🔻در پایان؛ به سؤال ابتدای یادداشت برمی‌گردیم. از دیدگاه سروش محلاتی؛ آیا نهی از منکر عملی جایز است؟ برای کسی که با ساز و کار فکری سروش آشنا باشد پاسخ به این سؤال آسان است. محمد سروش محلاتی در چارچوب فقه سیاسی خود به حکمی که مخالف عرف کشورهای غربی و بر خلاف نظر رایج کارگزاران دولت اعتدال باشد نمی‌رسد و طبیعتا باید پاسخ وی منفی باشد. اما برای رعایت اخلاق علمی و روشن‌گری عینی در این زمینه مقاله وی در کتاب «فقه و دولت» را بررسی کردیم. حال باید مقالات دیگر این کتاب را نیز بررسی کرد تا مشخص شود آیا عنوان واقعی این کتاب «فقه و دولت» است یا «فقه به مذاق دولت». @rozaneebefarda