پس مردمانى كه در مناطق سرد و ابرى جهان زندگى مى‏كنند و در سراسر تابستان آرزوى ديدن چند روز آفتاب را دارند، معناى جمله‏ى فارسى «خداوند سايه‏ى شما را مستدام بدارد» يا جمله‏ى عربى «ادام الله ظلكم» را نمى‏فهمند و نعمت سايه براى مناطق گرمسير يا جاهايى است كه آفتاب تابستانش سوزان و طاقتفرساست.

با توجه به اينكه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه‏ ى معصومين عليهم‏السلام در منطقه‏ ى گرم متولد شده‏اند و با در نظر گرفتن اين مطلب كه اغلب مسلمانان صدر اسلام مواليد مناطق گرم بوده‏اند و قدر و منزلت سايه را مى‏دانستند که در روایات متعدد این موضوع مطرح شده است

در حدیث است: الجنه تحت ظلال السيوف. بهشت زير سايه ‏ى شمشيرهاست. براى آنكه مردم، ارزش #جهاد اسلامى را بفهمند و در انجام اين وظيفه‏ ى خطير ترغيب شوند، از سايه ‏ى شمشير سخن گفته شده و خاطرنشان گرديده است كه بهشت عزت و آزادى در دنيا و بهشت جاودان در عالم آخرت، زير سايه‏ ى شمشير به دست مى‏آيد و مردم با فداكارى و از خودگذشتگى در راه خداوند مى‏توانند به آن نايل گردند.

در حديث است كه پيشواى اسلام (ص)، روز آخر ماه #شعبان خطبه خواند و فرمود: ايها الناس! قد اظلكم شهر عظيم. اى مردم! ماه عظيم بر شما #سايه افكنده است. در اين حديث از كلمه‏ ى «ظل» استفاده شده، براى آنكه مردم به ارزش اين ماه مقدس واقف گردند و آنطور كه بايد و شايد وظايف دينى خود را انجام دهند، اين ماه را سايه‏ى نعمت و رحمت معرفى نموده و بدين وسيله، افراد را به وظيفه‏شناسى تشويق فرموده است.

كلمه‏ى «ظل» در احاديث مربوط به آخرت نيز آمده است و اولياى دين مژده داده‏اند كسانى كه در دنيا به مردم خدمت مى‏كنند و عقده‏ ى روحى آنان را مى‏گشايند يا در اطاعت پروردگار جدى و كوشا هستند، در قيامت از سايه‏ ى رحمت حضرت بارى تعالى برخوردار مى‏گردند. رسول اكرم (ص) فرمود: من اراد ان يظله الله فى ظل عرشه يوم لا ظل الا ظله فلينظر معسرا او ليدع له عن حقه. كسى كه مى‏خواهد خداوند او را در سايه‏ ى عرشش جاى دهد، در روزى كه جز سايه ‏ى او سایه ای نيست، به مديون تنگدست خود مهلت دهد يا از طلب خود چشم‏پوشى نمايد.

على (ع) فرموده: ظل الله سبحانه فى الاخره مبذول بمن اطاعه فى الدنيا. سايه‏ ى خداوند سبحان در عالم آخرت براى كسانى است كه او را در دنيا اطاعت نموده و بى‏قيد و شرط، فرمانش را به كار بسته‏اند.

حضرت زين‏ العابدين (ع) سايه ‏ى رحمت الهى را به طور مطلق نخواسته، بلكه آن را با قيد مخصوصى درخواست نموده است. عرض مى‏كند: و اظلنى فى ذراك. **الذرى بالفتح كل ما استترت به. «ذرى» در لغت عرب به هر چيزى گفته مى‏شود كه اشياء ديگر را به وسيله ‏ى آن مى‏پوشانى. معنای جمله حضرت اینگونه میشود: بار الها! مرا در سايه ‏ى رحمت خود قرار ده، اما با پوششى كه انتسابش فقط به ذات اقدس تو باشد و بس.

خداوند، اين عالم را دار وسايل و اسباب قرار داده و فيض بارى تعالى از مجارى مقرر به مردم مى‏رسد. مثلا «#رازق» خداوند است، اما فيض #رزق بارى تعالى از راه كشاورزى به دست مى‏آيد. «#شافى» خداوند است، اما فيض #شفا ى او از راه #طبيب و دوا نصيب بيمار مى‏گردد.

در قرآن کریم آمده: انا لننصر رسلنا. البته ما پيمبران خود را يارى مى‏كنيم. در اين آيه، خداوند يارى را منتسب به خود نموده، اما در آيه ‏ى ديگر رسول گرامى اسلام (ص) را مخاطب ساخته و فرموده است: هو الذى ايدك بنصره و بالمومنين. اوست خداوندى كه ترا به نصرت خود و به نصرت مومنين تاييد نموده. ملاحظه مى‏كنيد كه در اين آيه قسمتى از فيض نصرت بارى تعالى به طور مستقيم شامل حال پيمبر گرامى اسلام (ص) شده و قسمت ديگر از مجراى يارى و فداكارى اهل ايمان، نصيب آن حضرت گرديده است.

فيض #عفو و مغفرت حضرت بارى تعالى نيز مانند ساير فيضهاى او از مجارى خاصى نصيب گناهكاران مى‏شود. 1. در دنيا كه دار تكليف است، مجراى دست يافتن به عفو الهى #توبه است. گناهكارى كه به خود مى‏آيد، از خواب غفلت بيدار مى‏شود، با نيت خالص و ضمير پاك به سوى خداوند بر مى‏گردد، و از گناهان خويش در پيشگاه الهى اظهار ندامت و شرمندگى مى‏نمايد و خواستار عفوش مى‏گردد، پروردگار مهربان توبه ‏ى او را مى‏پذيرد و لكه‏هاى گناه را از صفحه‏ ى اعمالش مى‏زدايد و آنچنان مى‏شود كه گويى اصلا گناه نكرده است. رسول اكرم (ص) فرموده: : لا شفيع انجح من التوبه. هيچ شفيعى براى نجات گناهكاران همانند توبه پيروزمند و موفق نيست. 2. مجراى دوم براى نيل به مغفرت بارى تعالى، #شفاعت شفعاء در عرصه‏ى قيامت است. كسانى كه در دنيا نتوانسته يا نخواسته‏اند با توبه، خويشتن را مشمول عفو الهى نمايند و از فيض مغفرتش برخوردار گردند، ممكن است در قيامت با اذن بارى تعالى از شفاعت كسانى كه حق شفاعت دارند بهره‏مند شوند، به عفو و بخشش خداوند دست يابند، و به عذاب گناهانشان معذب و مبتلا نگردند.

«ظل الله» يا #سايه‏ ى خداوند يكى از فيضهاى بسيار مهم حضرت بارى تعالى است. اين فيض ممكن است از راه اطاعت و بندگى او به دست آيد يا از مجراى خدمت به انسانها و دستگيرى از افتادگان و كارهايى نظير اينها. در واقع وسيله‏ ى پوشش و عامل «ظل» كارهايى است كه براى خداوند انجام مى‏شود، ولى امام سجاد (ع) در دعاى خود اين قبيل «ظل» را كه سايبانش عمل مخلوق باشد، درخواست نمى‏نمايد بلكه سايه ‏اى را مى‏خواهد كه سايبانش فقط مستند به ذات اقدس او باشد و بس.

مى‏توان گفت: مصداق درخواست امام زين‏العابدين (ع) #سایه و ظلى است كه سايبانش رضوان الله باشد. رضوان خداوند فقط وابسته به ذات اقدس اوست، رضوان خداوند آنقدر بلندپايه و رفيع است كه قرآن شريف آن را از عاليترين درجات بهشت و تمام محتوياتش بزرگتر خوانده و فرموده است: وعد الله المومنين و المومنات جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبه فى جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك هو الفوز العظيم. خداوند به مردان و زنان باايمان بهشت را وعده فرموده كه از زير درختانش نهرها جارى است و در آن به طور جاودان مستقرند و در بهشت عدن كه عاليترين مقام است، جايگاههايى براى سكونت وجود دارد كه زندگى در آنها بسيار مطبوع و گواراست، اما خشنودى و رضاى حضرت بارى تعالى بزرگتر است و اين عطايا براى افراد باايمان پيروزى و موفقيتى است عظيم. از رسول اكرم (ص) روايت شده كه فرمود: عدن دار الله التى لم ترها عين و لم تخطر على قلب بشر، لا يسكنها غير ثلاثه: النبيين و الصديقين و الشهداء . «عدن» خانه‏ ى خداوند است، خانه ‏اى است كه نه چشم آن را ديده و نه به قلب بشر خطور نموده است. در بهشت عدن جز سه گروه سكونت ندارند. پيمبران و صديقين و شهدا.