برای استفاده بیشتر دوستان ، فایل جلسه تقدیم میشود

هشتاد و چهارمین جلسه شنبه های فقهی با موضوع بررسی حجیت مضمون در کلمات قدماء مقرر محمد مهدی مقیسه شنبه هشتم بهمن ماه ۱۴۰۱ @shfeghhi

مقدمه ای از بحث برای آشنایی دوستان تقدیم میشود :

بسم الله الرحمن الرحیم ان تحصیل الحجۀ هو الغرض الاقصی من علم الاصول و تطبیقه علی الفقه هو المهم فی انطباق الاجتهاد علی عمل الفقیه و لکن الظاهر اختلاف الاصحاب فی تعیین متعلق الحجۀ بین القدماء و المتاخرین. فبعض کاکثر الاعلام المعاصرین و اساتذتهم و مشایخهم علی ان ثقل الحجیۀ علی الطریق فاذا ثبتت للفقیه حجیۀ طریق فیمکنه استنباط الحکم منه و الا فلاینظر بعد الی دلالۀ الدلیل و لو کان صریحا و نصا فعلی هذا المبنی تظهر بتمام المعنی فائده الرجال و الاخذ بالظواهر و الاصول المصطلح فی زماننا هذا و بعض ذهبوا الی ان ثقل الحجیۀ علی الوثوق بالصدور و ان لم یشمل الطریق علی ما هو حجۀ سندا و صحیح اصطلاحا فالقائل بهذا المبنی التزم الی ان ما هو الحجۀ هو اثبات صدور الالفاظ من الامام علیه السلام بعد غض النظر عن صحۀ السند و ضعفه فلذا یحتاج الی مباحث الرجال و غیره مما یتعلق باثبات صحۀ الطریق لکن لا علی نحو المبنی الاول بل یجعل الطریق و صحته و حجیته من انحاء اثبات الالفاظ من الامام علیه السلام لابنحو الانحصار بل بنحو کونه من احد اسبابه . و بعض آخر ذهبوا الی ان ثقل الحجیۀ علی مضمون الدلیل و ما یریده الشارع لا نفس الطریق و لا الوثوق بنفس الالفاظ من الامام علیه السلام فحینئذ ان حاجۀ المبنی الثالث الی مباحث الرجال و الظواهر و الاصول المصطلح اقل بمراتب من المبنیین الاولیین و لکن لاتنقطع الحاجۀ بها مطلقا بل الاحتیاج الی الرجال و غیرها من المباحث من باب احد الاسباب الی الوصول بمایریده الشارع الا ان ثقل الحجیۀ لایکون علیها بل علی احراز ما یعتبره الشارع و یریده . هذا و لکن لانقیم فی هذا المجال لاختیار ما هو الصحیح من هذه المبانی الثلاثۀ بل نقول من باب التفقه ما هو المتعامل علیه القدماء الذین علیهم قوام المذهب و الفقه کالشیخین و السیدین و غیرهم من الاعلام اذا واجهوا الدلیل و خاصا الروایات بعد ان نعرف حدوث اصطلاح الصحیح و الموثق و الضعیف من زمان شیخ العلامه الحلی ره و هو السید علی بن طاوس ره الذی توفی سنه 644 ق و بعد ان نعرف ان اهتمام الفقهاء علی المبنی الاول من ذلک الزمان لا قبله و ان تخلف بعض من اخّر عن العلامۀ ره کالشهیدین فی بعض کلماتهم عن ذلک المبنی و یستقر علی مبنی من قبلهم فنجزم و نقول ان القدماء العصر الاول اعنی قبل الشیخ الطوسی ره و العصر الثانی اعنی ما بینه و بین المحقق الحلی ره لایستقرون علی المبنی الاول من الحجیۀ و لایجعلون ثقل الحجیۀ علی الطریق و السند بهذا المعنی المصطلح فاذن ما یکون المعول عندهم من المبنی و ما هو المراد من الحجۀ عندهم فی الروایات و الادلۀ ؟

بسم الله الرحمن الرحیم بحمدالله جلسه هشتاد و چهارم برگذار شد. محور های ارائه شده در این جلسه در بررسی حجیت مضمون در کلمات قدماء عبارتند از : 1)مبانی ثلاثه حجیت : الف) سند محوری که از زمان مرحوم سید علی بن طاووس متوفی 644 استاد مرحوم علامه حلی ره آغاز شده و در زمان فعلی اکثر اعلام و معاصرین و اساتید ایشان به این مبنی در حجیت ملتزم هستند . اصول مصطلح کنونی و علم رجال و باقی علوم پیرامونی و آلی بر این مبنی استوار و معنی پیدا می کند . ب) وثوق به صدور روایت از معصوم علیه السلام . این مبنی توجه به طریق و سند دارد لکن ثقل حجیت در این مبنی بر وثوق به صدور الفاظ از امام علیه السلام است و مثل مبنای اول مبتنی بر اثبات و حجیت سند نیست در عین حال که سند را یکی از مهمترین راههای رسیدن به وثوق می داند لذا باید دانست که علم رجال و ظواهر و مفاهیم در این مبنی مثل مبنای اول جایگاه ندارد . ج) حجیت مضمون در این مبنی ثقل و پایگاه حجیت بر مضمون و ما یریده الشارع قرار داده شده و به لفظ و سند روایت طریقی نگاه می شود و آن دو را پل و راهی برای رسیدن به مضمون می داند پس ممکن است فقیه به مضمون و مراد جدی شارع منتهی شود و از سند صحیح و الفاظ صریح در روایت بهره نبرد . علم رجال و بحث اصول متداول کنونی در این مبنی کنار گذاشته نمی شود لکن به اقل مراتب مورد توجه و التفات فقیه واقع می شود . ولی باید دانست که این مبنی از اصول و قواعدی بهره می برد تا از سلیقگی برخورد کردن با ادله برای اخذ و کشف مضمون شارع در هر مساله بر حذر باشد که این مجال برای توضیح این اصول کافی نیست. 2)مدعای بحث این است که قدماء از مبنای اول بهره نمی بردند چراکه این مبنی از زمان ابن طاوس ره به بعد رائج شده است گرچه در زمان فعلی در نزد اعلام بسیار پررنگ است . پس سوال این است که مواجهه قدماء با ادله و خصوص روایت چگونه بوده است ؟ در پاسخ باید گفت شواهد متعددی وجود دارد که اعلام قدماء ما در صدد کشف مضمون یا همان مراد جدی شارع از خطابات بوده اند و درتعابیر مختلفی از آن حکایت کرده اند لکن پایگاه حجیت را در سند و لفظ روایت نمی دیدند : مثلا مرحوم سید مرتضی ره که قائل به حجیت علم در برابر ظن بوده است در بیانی در رد کسانی که قائل به حجیت خبر واحد شده اند می فرماید (و ليس متناول العلم ها هنا هو متناول الظن على ما يعتقده قوم لا يتأملون، لان متناول الظن هاهنا هو صدق الراوي إذا كان واحدا، و متناول العلم هو تحريم الفعل المخصوص الذي تضمنه الخبر مما علمناه. رسائل الشريف المرتضى، ج‌1، ص: 203‌). و مرحوم شیخ طوسی ره در رد روایت طهارت بول خفاش می فرماید (فَالْوَجْهُ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ أَنْ نَحْمِلَهَا عَلَى ضَرْبٍ مِنَ التَّقِيَّةِ لِأَنَّهَا مُخَالِفَةٌ لِأُصُولِ الْمَذْهَبِ لِأَنَّا قَدْ بَيَّنَّا أَنَّ كُلَّ مَا لَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ فِي بَوْلِهِ وَ الْخُشَّافُ مِمَّا لَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ فَلَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ فِي بَوْلِهِ وَ الرِّوَايَةُ الْأُولَى تُؤَكِّدُ هَذِهِ الْأُصُولَ بِصَرِيحِهَا. الاستبصار فيما اختلف من الأخبار، ج‌1، ص: 188). و پرواضح است که مراد از اصول مذهب اصول عملیه یا اصول اعتقادیه شیعه نیست چراکه در یک بحث فقهی فرعی تمسک به این دو ، معنی ندارد پس مراد از این اصول همان ضروریات فقه در هر باب و مساله است که باید تمام فروعات باب را بدان عرضه کرد و این ، همان معنی حجیت مضمون است . و جالب اینجاست که این تعبیر در لسان قدماء و حتی ما بعد از علامه حلی ره مثل شهیدین ره فراوان آمده است که دلالت بر سیطره این مبنی تا صده دهم و حتی بعد از آن می کند . پس جای هیچگونه شک و ابهامی در رد مبنای اول در سیره استنباطیۀ قدماء نیست و شواهد متعددی در اثبات مبنای سوم در کلمات ایشان به چشم می خورد . در ادامه ، جلسه با سوالات دوستان و جوابهای مقرر پیگیری شد .

فایل صوتی جلسه ⬇️⬇️