#یادداشت 🔰موضوع: افق های مشترک اندیشۀ شهید مطهری و امام خامنه ای (#تقوا) بسم الله الرحمن الرحیم 💠مقدمه 🔷هنگامی که به بررسی معنا و مفهوم تقوا می پردازیم عموما با مفاهیمی همچون دوری گزینی و اجتناب از فعالیت های اجتماعی برای آلوده نشدن به گناهان مواجه می شویم. گاهی اوقات نیز با انسان هایی مواجه می شویم که علاوه بر اینکه حضور محسوسی در جامعه و مسائل اجتماعی ندارند بلکه با سخت گیری هایی همچون سنگریزه گذاشتن در دهان برای نگفتن سخنان لغو ، مواجه می شویم. اما وقتی که به آثار اندیشمندان اسلامی معاصر همچون مرحوم شهید مطهری و حضرت امام خامنه ای مراجعه می کنیم به معنایی متفاوت نسبت به این برداشت عمومی دست پیدا می کنم. 🔶 حال ما دراین یادداشت برآن هستیم که اولا: تقوا در دیدگاه مرحوم شهید مطهری و حضرت امام خامنه ای را بررسی کنیم تا به معنای دقیق تقوا پی ببریم و ثانیا اشتراکات این دو دیگاه را به سمع و نظر خوانندگان محترم برسانیم. 🔰تقوی از منظر شهید مطهری 🔹تقوی از ماده «وَقْى» است كه به معناى حفظ و صيانت و نگهدارى است. معناى «اتّقاء» احتفاظ است. ولى تاكنون ديده نشده كه در ترجمه‏ هاى فارسى، اين كلمه را به صورت حفظ و نگهدارى ترجمه كنند. در ترجمه‏ هاى فارسى اگر اين كلمه به صورت اسمى استعمال شود مثل خود كلمه «تقوا» و يا كلمه «متقين»، به «پرهيزكارى» ترجمه مى‏شود. مثلًا در ترجمه‏ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ‏ گفته مى‏شود: هدايت است براى پرهيزكاران. ✅معنا و حقيقت تقوا 🔸از آنچه در اطراف لغت «تقوا» گفته شد تا اندازه‏اى مى‏توان معنا و حقيقت تقوا را از نظر اسلام دانست، ولى لازم است به موارد استعمال اين كلمه در آثار دينى و اسلامى بيشتر توجه شود تا روشن گردد كه تقوا يعنى چه. 🔹انسان اگر بخواهد در زندگى اصولى داشته باشد و از آن اصول پيروى كند، خواه آنكه آن اصول از دين و مذهب گرفته شده باشد و يا از منبع ديگرى، ناچار بايد يك خط مشى معينى داشته باشد تا هرج و مرج بر كارهايش حكمفرما نباشد. 🔸لازمه خط مشى معين داشتن و اهل مسلك و مرام و عقيده بودن اين است كه به سوى يك هدف و يك جهت حركت كند و از امورى كه با هوا و هوس‏هاى آنى او موافق است اما با هدف او و اصولى كه اتخاذ كرده منافات دارد خود را «نگهدارى» كند. بنابراين تقوا به معناى عامّ كلمه لازمه زندگى هر فردى است كه مى‏خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگى كند و از اصول معينى پيروى نمايد. ✅تقوای دینی 🔹تقواى دينى و الهى يعنى اينكه انسان خود را از آنچه از نظر دين و اصولى كه دين در زندگى معين كرده، خطا و گناه و پليدى و زشتى شناخته شده، حفظ و صيانت كند و مرتكب آنها نشود. چيزى كه هست حفظ و صيانت خود از گناه كه نامش «تقوا» است به دو شكل و دو صورت ممكن است صورت بگيرد، و به تعبير ديگر ما دو نوع تقوا مى‏توانيم داشته باشيم: تقوايى كه ضعف است و تقوايى كه قوّت است. ✅ #تقوای_ضعف 🔸نوع اول اينكه انسان براى اينكه خود را از آلودگي هاى معاصى حفظ كند، از موجبات آنها فرار مى‏ كند و خود را هميشه از محيط گناه دور نگه مى‏ دارد؛ شبيه كسى كه براى رعايت حفظ الصحه خود كوشش مى‏كند خود را از محيط مرض و ميكروب و از موجبات انتقال بيمارى دور نگه دارد، سعى مى‏كند مثلًا به محيط مالارياخيز نزديك نشود، با كسانى كه به نوعى از بيماريهاى واگيردار مبتلا هستند معاشرت نكند. ❇️ #تقوای_قوت 🔹نوع دوم اينكه در روح خود حالت و قوّتى به وجود مى ‏آورد كه به او مصونيت روحى و اخلاقى مى‏ دهد كه اگر فرضاً در محيطى قرار بگيرد كه وسايل و موجبات گناه و معصيت فراهم باشد، آن حالت و ملكه روحى، او را حفظ مى‏كند و مانع مى‏ شود كه آلودگى پيدا كند؛ مانند كسى كه به وسايلى، در بدن خود مصونيت طبى ايجاد مى‏كند كه ديگر نتواند ميكروب فلان مرض در بدن او اثر كند. در زمان ما تصورى كه عموم مردم از تقوا دارند همان نوع اول است. اگر گفته مى‏شود فلان كس آدم باتقوايى است يعنى مرد محتاطى است، انزوا اختيار كرده و خود را از موجبات گناه دور نگه مى‏دارد. ❌ شايد علت پيدايش اين تصور اين است كه از اول، تقوا را براى ما «پرهيزكارى» و «اجتناب‏كارى» ترجمه كرده‏اند و تدريجاً پرهيز از گناه به معناى پرهيز از محيط و موجبات گناه تلقى شده و كم كم به اينجا رسيده كه كلمه تقوا در نظر عامّه مردم معناى انزوا و دورى از اجتماع مى ‏دهد. 🔶 لازمه اينكه انسان حيات عقلى و انسانى داشته باشد اين است كه تابع اصول معينى باشد و لازمه اينكه انسان از اصول معينى پيروى كند اين است كه از امورى كه با هوا و هوس او موافق است ولى با هدف او و اصول زندگانى او منافات دارد پرهيز كند. ولى لازمه همه اينها اين نيست كه انسان اجتناب کاری از محیط و اجتماع پیشه خود سازد. راه عالی تر این است که انسان در روح خود ملکه و حالت و مصونیتی ایجاد کند که آن حالت، حافظ و نگهدار او باشد. ✅اجبار عملى‏ 🔷در كتب اخلاقى گاهى از دسته‏اى از قدما ياد مى‏ كنند كه براى آنكه زياد حرف نزنند و سخن لغو يا حرام به زبان نياورند، سنگريزه در دهان خود مى ‏گذاشتند كه نتوانند حرف بزنند، يعنى اجبار عملى براى خود درست مى‏ كردند. معمولًا ديده مى‏شود كه از اين طرز عمل به عنوان نمونه كامل تقوا نام برده مى‏ شود، در صورتى كه اجبار عملى به وجود آوردن براى پرهيز از گناه و آنگاه ترك كردن گناه كمالى محسوب نمى‏ شود. اگر توفيق چنين كارى پيدا كنيم و از اين راه مرتكب گناه نشويم البته از گناه پرهيز كرده‏ايم اما نفس ما همان اژدهاست كه بوده است، فقط از غم بى‏آلتى افسرده است. ✅ آن‏وقت كمال محسوب می شود كه انسان بدون اجبار عملى و با داشتن اسباب و آلات كار، از گناه و معصيت پرهيز كند. اين گونه اجتناب ها و پهلو تهى كردن‏ها اگر كمال محسوب شود از جنبه مقدّميتى است كه در مراحل اوليه براى پيدا شدن ملكه تقوا ممكن است داشته باشد، زيرا پيدايش ملكه تقوا بعد از يك سلسله ممارست و تمرين هاى منفى است كه صورت مى ‏گيرد. اما حقيقت تقوا غير از اين كارهاست. حقيقت تقوا همان روحيه قوى و مقدس عالى است كه خود حافظ و نگهدارنده انسان است. بايد مجاهدت كرد تا آن معنا و حقيقت پيدا شود. 🔰امام خامنه ای ✅ رهبانیت 🔷 رهبانیون مسیحیت برای اینکه دامانشان به گناه آلوده نشود رهبانیت پیش کردند به غار ها و کوه ها پناهنده شدند. قرآن می فرماید: «و رهبانیة ابتدعوها ماکتبناها علیهم»رهبانیتی که آنان از خود در آوردند به‌صورت بدعتی آن را ایجاد کردند؛ ما بر آنان رهبانیت را ننوشته بودیم اما عالم اسلامی رهبانیت ندارد، گوشه گیری ندارد، فرار ندارد، عالم اسلامی همانی است که سعی می کند غریق را بگیرد. ✅تقوای واقعی 🔶یک فرد آگاه مسلمان، هر انسان مسلمان -که مسلمان بودن و مسئول بودن با یکدیگر لازم و ملزوم هم هستند- همین جور است. سعی می کند غریق را و بیمار را نجات بدهد این که با فرار جور در نمی‌آید خودش را متقی می‌کند. دارای تقوا یعنی آن تجهیز لازم را آن زره لازم را در مقابل آسیب گناه بر تن می پوشد و وارد منطقه گناه می شود، برای دستگیری گناهکاران؛ خلاصه تقوا این است. وقتی که این معنای تقوا شد، تقوا مقدمه و وسیله‌ای برای پیروزی هست یا نیست؟ می بینید که خیلی آسان وسیله پیروزی است. 🔷 آن کسی که می‌خواهد بر این بیماری در این منطقه پیروز بشود اگر همواره بترسد که مبادا این میکروب در جسم او اثر بگذارد این چطور می‌تواند میکروب زده ها و بازده ها را نجات بدهد؟ باید خودش را خاطر جمع کرده باشد باید از خودش خاطر جمع باشد بعد وارد منطقه و بازده بشود و دیگران را نجات بدهد آن وقت است که به پیروزی هم خواهد رسید آن وقت است که این کار را هم به راحتی انجام خواهد داد. «اتقوا الله » تقوای خدا پیشه کنید ، «لعلکم تفلحون». ✍️نتیجه گیری 📌بعد از برسی نقطه نظرات این دو اندیشمند اسلامی به این معنا منتقل می شویم که گوشه گیری ،عزلت و دوری از فعالیت ها و مسولیت های اجتماعی برای آلوده نشدن به گناهان جایی در مفهوم تقوا ندارد بلکه در بهترین حالت نوعی تقوای ضعیف می باشد. انسان متقی کسی است که با خودنگهداری از محرمات و با آراستن خود به ملکه تقوا یا با پوشیدن زره تقوا نه تنها به مسولیت های اجتماعی خویش می پردازد بلکه دست گیری از انسان های گرفتار در منجلاب گناه را نیز وظیفه خویش می داند. 📝نویسنده:محمد فدائی 📚 مجموعه آثار شهيد مطهري ، ج‏23، ص692 📚طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ص43-44 〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️ #شهید_مطهری #الگوی_مطهر #کلام_ولی #یادداشت_نویسی #کرونا @bineshemotahar_qom کانال جامع اندیشه های شهید مطهری