هدایت شده از مدرسه مجازی المرسلات
💫 مروری بر یک اجتهاد به معنای #واقعی
▫️(قسمت اول)
🔰 حجت الاسلام سید مجتبی جواهری @smojtabaamin
🌐🌐🌐🌐🌐
🔹به عبارات ذیل دقت کنید:
▪️ در این درس که اولین درس ماست لازم است دانشجویان عزیز از هم اکنون یک نکته را بدانند و در پی جستجو و تحقیق بیشتر برآیند و خویشتن را کاملًا مجهز سازند، و آن این که فرهنگ اسلامی خود یک فرهنگ ویژه و خاصی است در میان فرهنگهای جهان، با یک روح خاص و یک سلسله مشخصات مخصوص به خود. ...
▪️ اگر فرهنگی از انگیزه‌هایی ویژه برخوردار باشد، جهت و حرکت مخصوص به خود داشته باشد، آهنگ حرکتش با آهنگ حرکت سایر فرهنگها متفاوت باشد، عناصر ویژهای وارد کند و آن عناصر برجستگی خاصی داشته باشد، دلیل بر این است که آن فرهنگ اصالت و شخصیت دارد. (کلیات علوم اسلامی/منطق و فلسفه/ص 18)
🔹شهید مطهری معتقد است فرهنگ اسلامی یک فرهنگ خاص، اصیل و مستقل است. ایشان رابطه این فرهنگ با فرهنگ های پیرامونی خود را به خوبی تبیین می کنند و می فرمایند:
▪️بدیهی است که برای اثبات اصالت یک فرهنگ و یک تمدن، ضرورتی ندارد که آن فرهنگ از فرهنگها و تمدنهای دیگر بهره نگرفته باشد، بلکه چنین چیزی ممکن نیست. هیچ فرهنگی در جهان نداریم که از فرهنگها و تمدنهای دیگر بهره نگرفته باشد، ولی سخن در کیفیت بهرهگیری و استفاده است.
▪️یک نوع بهرهگیری آن است که فرهنگ و تمدن دیگر را بدون هیچ تصرفی در قلمرو خودش قرار دهد. اما نوع دیگر این است که از فرهنگ و تمدن دیگر تغذی کند؛ یعنی مانند یک موجود زنده آنها را در خود جذب و هضم کند و موجودی تازه به وجود آورد.
@almorsalat
▪️فرهنگ اسلامی از نوع دوم است، مانند یک سلّول #زنده رشد کرد و فرهنگهای دیگر را از یونانی و هندی و ایرانی و غیره در خود جذب کرد و به صورت موجودی جدید با چهره و سیمایی مخصوص به خود ظهور و بروز کرد و به اعتراف محققان تاریخ فرهنگ و تمدن، تمدن اسلامی در ردیف بزرگترین فرهنگها و تمدنهای بشری است.
این سلّول حیاتی فرهنگی در چه محلی و به دست چه کسی و از چه نقطه‌ای رشد خود را آغاز کرد؟
این سلول مانند هر سلول دیگر که در آغاز کوچک و نامحسوس است، در شهر مدینه به وسیله شخص پیامبر گرامی پایه گذاری شد و از علوم اسلامی نوع اول آغاز به کار کرد. برای آگاهی بیشتر باید به کتب مربوطه مراجعه کنید» (کلیات علوم اسلامی/منطق و فلسفه/ص 19)
🔹توضیح استاد مطهری یک کلید واژه مهم دارد و آن #تغذی یا #هضم است. بهترین نمونه ای که می توان آن را به عنوان الگو معرفی کرد مواجهه ائمه اطهار (ع) با اندیشه های یونان باستان است. پیش از این مواجهه، فضا برای بازگو کردن بسیاری از حقایق فراهم نبود و یا آمادگی عمومی وجود نداشت ولی با برپایی مناظرات متعدد، مجموعه ای از میراث روایی ائمه اطهار (ع) در تاریخ باقی ماند تا منشأ الهام یکی از مهمترین مکاتب فلسفی تاریخ بشر باشد و قرن ها بعد در عصر رنسانس با ترجمه آثار #بوعلی_سینا (ره) به جهانیان معرفی گردد.
🔹این نقطه آغازی بود تا در حافظه تاریخ، مکتب #شیعه نه به عنوان یک گرایش کلامی غیر از معتزله و اشاعره، بلکه به عنوان خوانشی برخواسته از اسلام به تفسیر انسان و هستی بپردازد.
🔹معنای واقعی اجتهاد همین است از این رو تقلید از میت جایز نیست. اجتهاد یعنی پاسداری از مرزهای فرهنگی تمدن اسلامی نه تهاجم و نه انفعال، بلکه #تغذیه و #هضم آن ها در فرهنگ اصیل خود. پاسداری نیاز به #حیات دارد و حیات به معنای آگاهی از لحظه به لحظه خط مقدم جبهه هاست. بنابراین شاید شرط حیات برای مرجع تقلید را همان تسلط و اشراف او بر شرایط و اقتضائات زمانه بدانیم.
🔹پس از پیروزی بر جریان ماتریالیسم با پاسداری بزرگانی همچون #علامه_طباطبایی ، امروز نوبتِ جهاد دیگری است. سالهاست رهبری به تعابیر مختلف اولویت اصلی حوزه های علمیه و دانشگاه ها را تولید #علوم_انسانی اسلامی خوانده اند. این امر همچون موارد پیشین نیاز به اجتهاد دارد. اجتهادی که با مفهوم «هضم» و «تغذیه» در ارتباط است.
🔹 ما چگونه می توانیم از علوم انسانی ایجاد شده در تمدن غرب استفاده کنیم و معارف خود را بازتولید کنیم؟ قطعا از جمله برجسته ترین شخصیت های معاصری که گام های قابل ملاحظه ای در آغاز این حرکت برداشته است کسی غیر از استاد شهید مطهری نیست. ایشان در توصیه به #حوزه_های_علمیه می فرمایند:
▪️«حوزه‌های علمیه ما اگر از محدودیتهای مصنوعی که خود برای خود به وجود آورده‌اند خارج گردند و با استفاده از پیشرفت علوم انسانی جدید به #احیای فرهنگ کهن خود و آراستن و پیراستن آن بپردازند و آن را #تکمیل نمایند و به پیش سوق دهند (که آمادگی تکامل و پیشروی دارد) می‌توانند از این انزوای حقارتآمیز علمی خارج شوند و کالاهای فرهنگی خود را در زمینه‌های مختلف معنوی، فلسفی، اخلاقی، حقوقی، روانی، اجتماعی، تاریخی با کمال افتخار و سربلندی به جهان دانش عرضه نمایند.»
(آینده انقلاب اسلامی ایران/رسالت های حوزه و روحانیت)
🔹در ادامه این مجموعه نوشته ها قصد داریم یکی از نمونه های اجتهاد شهید استاد #مطهری در برابر یکی ازمسائل علوم انسانی را رمزگشایی کنیم تا روش ایشان را در این پیکار بیاموزیم.
💠 ادامه دارد....
#یادداشت
#اندیشه_مطهر
@almorsalat
هدایت شده از محفل علوم انسانی المرسلات
#پرسش_و_پاسخ
⚜️پاسخ از حجت الاسلام سیدمجتبی امین جواهری:
سلام و عرض ادب
▪️پرسش شما یکی از مهمترین سوالات در زمینه تحول علوم انسانی کشور است و بنده نیز به اندازه سواد و مطالعاتی که تا امروز داشته ام پاسخی را به صورت خلاصه بیان می کنم:
▪️پیش از بیان پاسخ سوال شما ابتدا به چند سوال مقدماتی پاسخ کوتاه می دهیم.
🔴 سوال اول: علوم انسانی چیست؟
▫️فارغ از تاریخچه بسیار مهم علوم انسانی در غرب و مبانی فلسفی آن، اگر بخواهیم به صورت کوتاه علوم انسانی را توصیف کنیم می توان گفت مجموعه علومی است که هدف آن کنترل، مدیریت و جهت دهی به عملکرد و رفتار انسان است تا در هر ساحت از حیات انسانی اهداف مطلوب بشری حاصل شود.
(برای آشنایی بیشتر با پیشفرض های فلسفی و فکری علوم انسانی در مغرب زمین به رساله جام جم اجتهاد از استاد علی فرحانی صفحه 63 در این لینک مراجعه کنید)
▫️علوم انسانی در ذات خود با معنای عمیقی از #استعمار گره خورده است. پیشفرض علوم انسانی پذیرش استعمار انسان است به طوری که در مقابل آن نوعی آنارشیسم فردی یا اجتماعی تلقی می شود. حال این که این استعمار در چه هدفی صورت گیرد تابع صاحبان قدرت و تصمیم گیران اصلی جوامع است.
▫️انقلاب صنعتی در انگستان و بعضی کشور های اروپایی سبب چند رخ داد مهم شد:
🔅گسترش ماشین آلات و ابزار صنعتی
🔅افزایش تولید مازاد بر نیاز
🔅تجهیز به سلاح های پیشرفته تر در جنگ
🔅نیاز به مواد اولیه در کشورهای صنعتی
🔅نیاز به بازار مصرف کالاهای تولید شده
▫️با تأمل بر موارد فوق، حجت برای استعمار کشورهای غیرصنعتی نزد کشورهای صنعتی تمام می شود.
▫️دو مسأله مهم یعنی جذب مواد اولیه و تبدیل کشورهای مستعمر به بازار مصرف کالاهای تولید شده تنها با جنگ و تصرف بدست نمی آید. باید برنامه ریزی ثابت و عمیقی برای تأمین دو هدف مذکور طراحی کرد. علوم انسانی با همین هدف صورت بندی می شود و رسیدن به این دو هدف را میسر می کند.
▫️به مرور زمان و با گسترش علوم انسانی، در عمل آن علمی که سبک زندگی فرد و جامعه را تعیین می کند، #علوم_انسانی است. هر ساحتی از حیات بشری در یک رشته از این علوم صورت بندی و مدون می شود و ارتباط متفکرین در هر یک از رشته های علوم انسانی با نهاد مربوط در ساختارهای تصمیم گیر جامعه، اهداف تشکیلات حاکم پیگیری می شود.
▫️احزاب سیاسی در کشور های توسعه یافته نقش واسطه را ایفا می کنند. حزب نتیجه مثلث اندیشمندان علوم انسانی، مردم و سیاستمداران است. آن ها سیاست گذاران اصلی در دولت های منتخب خواهند بود.
🔴 سوال دوم: وضعیت ایران در تصمیم گیری های سیاسی و اجتماعی چگونه بود؟
▫️در ایران تا زمان قاجار، رشد صنعتی چندانی وجود نداشت و ایران در کنار همسایگان خود با قدرتی نسبی حضور داشت. در دوره قاجار با #استعمار شدید کشورهای اروپایی مواجه شد و مواد اولیه از کشور خارج و کالاهای مصرفی وارد می شد. طیف گسترده ای از #مستشرقین وارد جامعه ایران شدند تا ابعاد مختلف فرهنگ و آداب رسوم ایرانیان را مطالعه کنند و با نگاه واقعی تر نسبت به مسائل ایران تصمیم گیری کنند.
▫️تا پیش از پهلوی نسبت دین با سلطنت مشخص بود. در دوره حکومت صفویه با تنفیذ فقیه و در قاجار با اذن او پادشاه به کشورداری می پرداخت ولی در دوره پهلوی ساختار سیاسی اجتماعی به کلی تغییر کرد و گام اصلی برای #مدرنیزاسیون ایران برداشته شد و آن مفهوم مدرن «دولت-ملت» است.
▫️ #دولت_ملت یک ارتباط مدرن میان مردم و حاکمان است. در این ارتباط دولت متکفل بسیاری از امور فردی و #اجتماعی خواهد بود و موظف است به نیازهای اساسی مردم رسیدگی کند. سیستم دیوان سالاری کهنه قبلی کنار گذاشته شده و بروکراسی نوین اداری جای آن را می گیرد. مرزهای جغرافیایی، شهرها و روستاها، هنر و فرهنگ، صنعت و تکنولوژی، آب و برق و گاز، راه سازی و عمران، قطار و هواپیما، بهداشت و بیمارستان، آموزش و پرورش و ... همه در شمار #وظایف دولت قلمداد می شود.
▫️فقها و عالمان دین قبل از دوران چرخش به سمت مدرنیته با نوشتن رساله های اجتماعی، #اخوت_نامه های مختلف و کتب اخلاقی یا رساله های #سیاسی یا فقهی به این مسائل می پرداختند و آنجا که نیاز بود در کار سیاست دخالت می کردند. مثل دخالت علما در جنگ چالدران یا امور فرهنگی سیاسی حکومت #صفویه و تأثیرگذاری شیخ بهائی، میرداماد و ... .
🔹ادامه در پست بعدی👇👇
🔍محفل علوم انسانی المرسلات
🔥 @ensani_almorsalaat
هدایت شده از محفل علوم انسانی المرسلات
👆👆👆
▫️با مدرن شدن ایران و گسترش کمی و کیفی دخالت دولت در زندگی شهروندان و پیچیدگی وظایف حکومت، علوم پیشین دیگر قادر به پاسخگویی به نیازهای نظری حکومت پهلوی نبودند. فلسفه تأسیس #دانشگاه در ایران همین مسأله بود. امکان ندارد جامعه و ساختارها مدرن شود ولی #علوم_انسانی جدید وارد کشور نشود. متکفل پایه گذاری و ورود علوم جدید به ایران #روشنفکران شدند و چون روشنفکری در ایران مریض متولد شد و آن چنان که باید به فکر استقلال و عزت ملی نبود و وابستگی زیادی به دربار پهلوی پیدا کرد، روند #مدرنیزاسیون در ایران ناقص و ناکارآمد صورت گرفت.
▫️این ناکارآمدی بهترین فرصت بود برای آن که علمای اسلام بتوانند پس از دوره ای انفعال، رویکرد و مواجه خود را با این پدیده جدید بازتولید و مشخص کنند. آن ها پس از شکست #مشروطیت با گذراندن دوره ثبات در زمان شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت الله #بروجردی، دوره مبارزه خود را آغاز کردند. این مبارزه به معنای حذف مدرنیزاسیون نبود بلکه آن ها توانستند ویژگی های مهم #جامعه_مدرن را در میراث فکری و تمدنی خود #هضم کرده و راه حلی متناسب با آن ارائه دهند.
▫️انقلاب اسلامی ایران و جمهوری اسلامی نتیجه تلاش های امام خمینی و علامه طباطبایی به عنوان دو اسلام شناس معاصر است که مکتب اسلام پس از انقلاب به آن ها مدیون است. عمده نقطه قوت این دو متفکر در رسیدن به الگوی متناسب با امروز از اسلام، #جامعیت آن ها در بهره گیری نظام مند از علوم مختلف اسلامی است. فلسفه، عرفان، فقه و اصول، تفسیر، اخلاق و ... در نظامی منسجم به رویارویی با تمدن غرب برخواست.
🔴 سوال سوم: علوم انسانی پس از انقلاب چه جایگاهی دارد؟
▫️پس از پیروزی انقلاب و بدست گرفتن قدرت، حال نوبت آن است که مسائل مختلف حاکمیت جمع آوری و صورت بندی گردد و در اختیار متخصصین و اسلام شناسان قرار گیرد تا پاسخی اولا مناسب با معارف اصیل اسلامی (مسیر اجتهادی طی شده) و ثانیا عملیاتی و #بومی برای آن تهیه کرده و در اختیار نهادهای تصمیم گیر قرار دهند.
▫️دو ویژگی فوق (یعنی انطباق با معارف اصیل اسلامی و عینی بودن یا عملیاتی بودن آن ها) خود بخود دو ساخت مختلف را در این مسائل ایجاد می کند. یک ساحت مربوط به قواعد اصلی و باید های ثابت ایدئولوژی اسلامی است که در فقه طرح ریزی می شود و ساحت دیگر نیازهای متغیر و پدیده های عینی جامعه ایرانی است که در دانشگاه رصد و شناسایی می گردد. برآیند این دو ساحت می تواند الگویی اسلامی مناسب برای پیشرفت و حرکت جامعه ایران ترسیم کند.
▫️متکفل ساحت اول #حوزه و #فقه_معاصر است و متکفل ساحت دوم #دانشگاه است. در ساختار #جمهوری_اسلامی قوه مقننه نیز با همین رویکرد به دو قسمت #مجلس_شورای_اسلامی و #شورای_نگهبان قانون اساسی تقسیم شده است. نمایندگان مجلس باید نیازهای مردم و تحولات جامعه را رصد کنند و اعضای شورای نگهبان موظفند نسبت قوانین مصوب مجلس را با باید های ثابت شریعت اسلامی تعیین کنند.
(برای اطلاعات بیشتر به این یادداشت مراجعه کنید)
🔴 جمع بندی پرسش شما
علوم انسانی غربی در حوزه مبانی تابع آراء فلاسفه غرب بوده و در حوزه مسائل عینی نیز تابع تمدن و زیست انسان غربی شکل گرفته. آن ها با توجه به نیاز خویش این مسائل را صورت بندی و روش مند کردند.
جامعه ایران امروز نیز در مسائل مختلف بواسطه پذیرش معنای خاصی از مدرنیته، شباهت ها و اشتراکاتی با جوامع مدرن غربی دارد که تجربه های آنان را برای ما مغتنم می سازد ولی به این معنا نیست که ما از الگوی نهایی آنان در مدیریت فرد و جامعه استفاده کنیم. الگوی نهایی باید بومی تولید شود ولی تجربه آن ها با مسائل جامعه مدرن می تواند به فرایند الگوسازی در حوزه تمدن ایرانی اسلامی کمک کند و ما را از چالش ها یا فرصت های آینده مطلع سازد.
🔴 نکته پایانی:
▫️تولید علوم انسانی حاصل پژوهش کتابخانه ای نیست، بلکه نتیجه زیست انسان ایرانی مدرن و مسلمان است. ثبت تجربیات زیستی در کتب #تاریخ_تمدن ، منابعی را برای علوم انسانی بومی و اسلامی فراهم می کند. بنابراین علوم انسانی اسلامی و ایرانی نتیجه یک فرآیند مدت دار است و با سفارش و بودجه به دست نمی آید. اگرچه می توان مقدمات آن و جریان سازی های مورد نیاز را بوسیله این عوامل ایجاد کرد تا جامعه نخبگان علمی، طراوت و شادابی خود را در این زمینه حفظ کند.
🔍محفل علوم انسانی المرسلات
🔥 @ensani_almorsalaat