📍 یادداشت | بن‌بست جامعه‌شناسی در فهم جنبش دینی ایرانی آیا هر جمع و اجتماعی حول‌محور دین را می‌توان توده‌ای تفسیر کرد؟! ✍🏻 محمدرضا قائمی‌نیک 📂 پرونده : بن‌بست جامعه‌شناسی کلاسیک در فهم آیین دینی 🔹 یکی از موضوعاتی که تقریبا در 10 یا 15 سال گذشته، به‌شدت درمورد تجمعات دینی نه‌تنها در ایران، بلکه در سرتاسر جهان مطرح بوده، حتی شاید بشود صبغه آن را به جنبش‌های توده‌ای تقریبا ربع دوم قرن بیستم یا نیمه‌قرن بیستم و در دوره ظهور نازیسم در اروپا رساند، مساله نسبت جنبش‌های دینی و جنبش‌های توده‌ای است. ⚜️ @Taammolat74 👇👇👇

🔘 بخش ۱ از ۳ 🔹نکته اساسی درمورد شباهت جنبش‌های توده‌ای با جنبش‌های دینی این است که معمولا گفته می‌شود جنبش‌های توده‌ای با فراگیری یک ایدئولوژی یکدست و مخصوصا با ظهور رسانه‌ها و با سانسورهای رسانه‌ای، جامعه‌ای توده‌ای یا به‌تعبیر دقیق‌تر جامعه یکدست‌شده‌ای را ایجاد می‌کنند و آن ایدئولوژی باعث حذف خلاقیت‌ها و نفی آزادی‌های فردی می‌شود و شما درنهایت با یک توده بسیار منسجم و یکدست روبه‌رو هستید. 🔹البته این توده یکدست می‌تواند به‌شدت مخرب باشد. آن دسته از متفکرانی که به جنبش‌های توده‌ای و نقد آن پرداختند، مانند اصحاب مکتب فرانکفورت، معتقدند که بخشی از سرشت دنیای مدرن معطوف به یکدست‌سازی است که در جنبش روشنگری و ظهور علم مدرن ریشه دارد. 🔹همان‌طور که می‌دانید، در اثر نقدهایی که در دوره روشنگری نسبت به دین شده بود، مخصوصا بعد از نقد جدی مارکس به دین، به‌مثابه افیون توده‌ها و آه ستمدیدگان، یکی از حوزه‌هایی که در جامعه اروپا به‌شدت به ایده صنعت‌سازی فرهنگ کمک می‌کرد، ایده دین بود، یعنی دین به‌مثابه یکی از ایدئولوژی‌های روبنایی در نسبت با زیربنا به‌عنوان بخش مهمی از فرهنگ، کمک شایان توجهی به توده‌ای ساختن جامعه و گسترش صنعت فرهنگ می‌کرد. به همین جهت از آن دوره به بعد با توجهات چپ‌های نو ازجمله مکتب فرانکفورتی‌ها و نظایر آنها دین تبدیل به یکی از عناصر فرهنگ در صنعت سرمایه‌داری شده بود. 🔹در کتاب دیالکتیک روشنگری، آدورنو و هورکهایمر متذکر می‌شوند، آنچه ما به‌عنوان صنعت فرهنگ‌سازی در این مقاله توضیح دادیم و آنچه ما به‌مثابه فریب توده‌ای به آن اشاره کردیم، و روشنگری را به‌مثابه فریب توده‌ای دانستیم، محصول روایتی از دین است که در دوره روشنگری پذیرفته می‌شود، یعنی نه هر دین و نه هر روایتی از دین، بلکه آن روایتی که در دوره روشنگری از دین صورت‌بندی و پذیرفته می‌شود، به توده‌ای شدن جامعه کمک می‌کند. ⚜ @Taammolat74

🔘 بخش ۲ از ۳ 🔹یعنی در جایی دین تبدیل به ایدئولوژی توده‌ای‌ساز می‌شود که دین خنثی شود و ویژگی خنثی شدن دین این است که همگان آزادند به هریک از کیش‌ها و فرقه‌های موجود بپیوندند. به‌تعبیر دیگر پیوستن به یک فرقه دینی، اساسا ناظر به حق و باطل نیست، بلکه همگان همان‌طور که مثلا کفش و لباس‌شان را کاملا به شکل سلیقه‌ای انتخاب می‌کنند، در جهت رفع سلایق فردی و آنی خود، می‌توانند دیانت را بسازند و مطابق میل خودشان انتخاب کنند. 🔹مساله اصلی این است که ما تقریبا با مساله‌ای که مکتب فرانکفورتی‌ها یا بقیه کسانی که درمورد جنبش‌های توده‌ای نظریه‌پردازی کردند، مواجه هستیم، یعنی با مدرنیته و اقتضائات آن، ازجمله نظام سرمایه‌داری، سانسور فرهنگی و به‌طورکلی آنچه آنها ذیل اقتضائات و مولفه‌های صنعت فرهنگ‌سازی صورت‌بندی کرده‌اند، مواجهیم. 🔹در این معنا مساله ما با تحلیلگرانی که در غرب وجود داشتند، مساله مشترکی ست و احتمال دارد در موارد زیادی، روایت ما از دین و ظهور آن در قالب جنبش‌های دینی و عملکرد بسیاری از افرادی که می‌خواهند از ظرفیت دیانت برای یک جنبش دینی یا جنبش اجتماعی دینی استفاده کنند و اقداماتی را انجام دهند، تنه به تنه مساله‌ای می‌زند که تحلیلگران جنبش توده‌ای در غرب با آن مواجه بودند. 🔹اما پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود و به‌نظر می‌رسد محل تامل است، این است که آیا پاسخ ما یعنی پاسخ سنت اسلامی شیعی ایرانی یا پاسخی که ما از خلال هویت خودمان می‌توانیم به این پرسش بدهیم، لزوما همان پاسخی است که غرب داده است؟ هم از حیث نظری و هم از حیث عملی، یعنی هم از حیث تحلیل آنچه در ایران در قالب این جشن‌ها و عزاداری‌های جمعی صورت می‌گیرد، هم در اقداماتی که مسئولان و فعالان اجتماعی فرهنگی که برای برگزاری این جشن‌ها انجام می‌دهند، می‌تواند پاسخ متفاوتی از غرب را دربرداشته باشد. ⚜ @Taammolat74

🔘 بخش ۳ از ۳ 🔹به این معنا دغدغه‌های افرادی که این جنبش‌ها، جشن‌ها و مراسم را توده‌ای تفسیر می‌کنند، از حیث دغدغه‌مندی و نگرانی درست است. اما از حیث دیگری درست نیست آن هم امکان‌ها و ظرفیت‌هایی است که به‌دلیل اشتباه مسئول یا تحلیلگری، فعال نشده باشد و غفلت آنها این ظرفیت را از بین برده باشد. این ظرفیت‌ها می‌تواند تحلیل ما را به‌سمتی هدایت کند که تشخیص دهیم، امکان توده‌ای شدن وجود دارد یا نه. 🔹یعنی جنبش‌ها، جشن‌ها و عزاداری‌های جمعی، مطلقا و به‌نحو کامل توده‌ای نیست، می‌تواند پاسخ توده‌ای دریافت کند منوط به اینکه مسئولان عملیاتی و اجرایی یا تحلیلگران این پدیده‌ها همان پاسخ‌هایی را بدهند که در صنعت فرهنگ‌سازی پدیده‌ای رقم می‌خورد و می‌تواند توده‌ای نباشد هم از حیث تفسیر و نظریه‌پردازی و هم از واقعیت دینی آن، منوط به اینکه هم فعالان و سیاستگذاران عینی و هم تحلیلگران و نظریه‌پردازان آن را به‌نحو متفاوتی رقم زده و تفسیر و تعبیر کنند. 🔹 به‌نظر می‌رسد اگر به این ظرفیت متفاوت توجه شود، نه‌تنها در واقعیت میدانی صورت این جشن‌ها دیگر توده‌ای نیست و می‌تواند پویایی‌هایی در اشکال متنوع دیگری برای عزاداری‌ها رقم بزند، بلکه تحلیلگران نظری مطابق با آن، تحلیل‌های متفاوتی از آنچه در غرب نسبت به این جنبش‌ها ایجاد و صورت‌بندی‌شده خواهند داشت. 🔹 ما حداقل در آستانه تجربه‌های جدیدی هستیم که نمی‌شود به نحو قطعی درباره آنها صفت توده‌ای یا حتی غیرتوده‌ای به کار برد. این منوط و مشروط به نحوه مواجهه ما از حیث نظر و عمل با جنبش‌هایی است که مردم به‌صورت ناخودآگاه در مواجهه با پدیده‌های معاصر و پای داشتن در سنت گذشته‌شان رقم می‌زنند. ⚜ @Taammolat74

هر انساني تا آگاهي به زمان خود نداشته باشد و راه رهايي از طلسم زمانه را نشناسد نمي‏تواند درست زندگي كند. و عظمت #نهضت_امام_حسين(ع) در اين است كه #خودآگاهي لازم را براي شناخت و تحليل همان عهدي كه در آن زندگي مي‏كنيم به ما مي‏دهد. مَشْي و روش دشمنان ما، مَشْي و روش ترس و رعب و پوچ كردن زندگي و گرم كردن بازار سازش و چاپلوسي بوده است، و تنها راه مقابله با آن، راه اباعبدالله(ع) است، تا بتوانيم حيله‏‌هاي دشمنِ اموي رُمي را با خودآگاهي به شرايط تاريخي خود، درست تحليل كنيم و طعمة نقشه‌هاي او قرار نگيريم، چراكه او واقعاً پيچيده‌تر از آن است كه بتوان با عقل خود و بدون نور حسين(ع) از آن حيله‌ها گذشت. اصغر طاهرزاده کربلا مبارزه با پوچی‌ها ⚜️ @Taammolat74

🔉 سخنرانی 🔶 موضوع | عاشورا، نهضت مقدس 🎙 سخنرانی حجت‌الاسلام محسن قنبریان جلسه چهارم ⏰ دهه اوّل محرّم ۱۳۹۸ ⚜️ @Taammolat74 👇👇👇

🔉 سخنرانی 🔶 موضوع |عاشورا، #نهضت_مقدس 🎙 سخنرانی حجت‌الاسلام #محسن_قنبریان جلسه چهارم 🔹هر نهضتی(بلکه هر حرکتی) خاستگاهی در “درک” و” درد” انسان دارد. هرچه ایندو برتر ، نهضت از عیب ونقص مبراتر و مقدس تر! 🔹چه کسی مانع ظهور دین حق شد؟ خلفائی که آزادی را از اسلام گرفتند وبه #استبداد قبیله گی برگرداندند. #مساوات را از آن گرفتند و امتیازطلبی و #اشرافیت جایش نهادند و… 🔹رهبر #نهضت_مقدس نه فقط برای مدد گرفتن از خداوند بلکه برای تنظیم عالی #درک و #درد خود با خدانشستن و جمع صفات اخلاقی بسیاری را می خواهد. تا از سر عجله وتعصب خونها هدر ندهد، با غل وغش های درون اولویتها را گم نکند و… ⚜️ @Taammolat74

📍 یادداشت | توهم کفایت در فهم پدیده‌های دینی تحلیل پدیده دینی با مدل دورکیمی خطاست! ✍🏻 مصطفی غفاری 📂 پرونده : بن‌بست جامعه‌شناسی کلاسیک در فهم آیین دینی 🔹 دانش موجود جامعه‌شناسی اغلب این‌طور پدیده‌ها را ذیل عنوان «مناسک» تحلیل می‌کند و این مفهوم برگرفته از کار کلاسیک امیل دورکیم در جامعه‌شناسی دین است. البته خود مفهوم مناسک نباید برای ما تبدیل به بت و تابو شود. اینکه بخواهیم همه پدیده‌هایی که بعضی از ویژگی‌های مناسک دارند را در این چهارچوب آن هم در حد بضاعت جامعه‌شناسی دورکیم ببینیم و معنا کنیم، درست به نظر نمی‌رسد. ⚜️ @Taammolat74 👇👇👇

🔘 بخش ۱ از ۲ 🔹الزاما هم آن چیزی که در فضای درون‌دینی و متن و نص دین تحت عنوان مناسک یا شعائر شناخته می‌شود، بر چیزی که دورکیمی‌ها تحت عنوان مناسک بیان می‌کنند، قابل تطبیق نیست. برای تبیین این پدیده باید بین اینها تفکیک کنیم و در عین حال از قدرت مفهومی هر یک از اینها استفاده کنیم 🔹مناسک مذهبی و به‌خصوص مناسک سیاسی-‌مذهبی این‌قدرها در فضای جامعه غربی پرتکرار نبوده که بتواند ادبیات آنچنان غنی‌ای را پیرامون خودش ایجاد کند، در‌حالی‌که در «تجربه زیسته جمعی» ما این پدیده‌ها بیشتر رخ داده‌اند و فربه‌تر و پربسامدتر هستند. بنابراین ما از نظر علمی و فکری نیاز داریم به‌عنوان پدیده‌های بومی از حیث جامعه‌شناختی روی آنها تمرکز بیشتری داشته باشیم 🔹یکی از کارکرد‌های مناسک در هر دو وجه خودش -چه وجه جامعه‌شناختی و چه وجه دین‌شناختی- این است که به «تولید و بازتولید معنا» کمک می‌کند؛ یعنی مناسک «معناساز» هستند. البته می‌دانیم که هر چیزی وقتی از حد خودش بگذرد، به ضد خودش تبدیل می‌شود. اگر مناسک‌گرایی بی‌رویه باشد یا طبق ضوابط و قواعد مناسبی اتفاق نیفتد، می‌تواند عکس خودش را تولید کند؛ یعنی می‌تواند از نظر اجتماعی کارکرد معنازدا پیدا کند. در عین حال، نفس تُنُکی یا فربهی مناسک دلالت خاصی از حیث اجتماعی ندارد. 🔹 نمی‌توان گفت فربهی مناسک امر نکوهیده‌ای است یا تنکی مناسک امر پسندیده‌ای است؛ یا بالعکس. این موضوع اگرچه برای برخی تبدیل به مساله جامعه‌شناسی شده، نمی‌توان آن را به خودی خود معیار ارزش‌گذاری اجتماعی قرار داد. ⚜️ @Taammolat74

🔘 بخش ۲ از ۲ 🔹کسانی که دست‌اندرکار برگزاری مناسک یا شعائر و آیین‌ها هستند، نیازمند توجه به دو مقوله بسیار مهم هستند؛ اول اینکه سعی کنند خودشان این جشن‌ها یا سوگواره‌ها و آن چیزی که در کف خیابان یا میدان اتفاق می‌افتد را «روایت» کنند. این روایت‌ها هرچه بتواند آن تنوع و تکثر و کیفیات را بازنمایی کند، در سرنوشت چنین پدیده‌هایی موثر و مفیدتر خواهد بود. 🔹در واقع پنجره را به سمت «جذب حداکثریِ طیفی از نظر‌ها و سلیقه‌ها» باز می‌کند تا مردمان بیشتری بتوانند خودشان را در این چهارچوب کلی و بسترها تعریف کنند و آنها هم وارد این میدان شوند و رغبت به مشارکت پیدا کنند. روایت یک بدیل و یک بدل خواهد بود دربرابر ادعای توده‌واری مناسک. 🔹کسانی که از نزدیک چنین پدیده‌هایی را تجربه کرده‌اند و تجربه زیسته آن را دارند، می‌دانند که این پدیده در ذات خودش، واقعا داده‌های متنوع و متعددی دارد که می‌تواند بر چشم‌اندازهای نظری مختلفی دلالت کند. این بستگی به زاویه دید ما دارد که چگونه آن را روایت کنیم 🔹 دوم اینکه پژوهش کمی و کیفی داده‌بنیاد و روشمند از حیث اجتماعی درمورد این پدیده بسیار اندک است. به هر حال این پدیده‌ای مبتلابه و مکرر در جامعه ماست و ما باید بر مسائل پژوهشی جامعه خود تمرکز کنیم؛ آنگاه معلوم خواهد شد که آسیب‌های آن واقعا چیست. یعنی ما باید یک وجه پویایی‌شناسی یا خودانتقادی از منظر کسانی که به‌طور کلی طرفدار اصل برگزاری چنین ایده‌هایی هستند داشته باشیم که فضای ارتقای کیفی این پدیده را هم در بلندمدت برای ما فراهم خواهد کرد 🔹 در باب نظریه‌پردازی یا تحقیق و تامل علمی در مورد چنین پدیده‌هایی، ضمن اینکه از ذخیره مفاهیم و نظریه‌های جامعه‌شناختی استفاده می‌کنیم، نباید «توهم کفایت» داشته باشیم. چه بسا اگر چنین پدیده‌هایی در عالَم متجدد غربی هم متنوع و متعدد روی می‌داد، بیشتر بر آن تامل می‌کردند و نظریات متفاوتی در این مورد ارائه می‌دادند. حالا که ما در ایران امروز با این پدیده بیشتر مواجهیم و نصوص دینی‌مان هم از جهاتی بر این مسائل تاکید دارند یا لااقل ما را به این سمت و سو تشویق می‌کنند، شایسته است که از حیث نظری هم تأملات جدی‌تری بر تجربه زیسته خود داشته باشیم و نطریه‌پردازی کنیم ⚜️ @Taammolat74

📣 رونمایی از جلد اولین شماره دیده‌بان در سال جدید 💠 وصله‌ی ناجور؛ چرا توسعه به ما نمی‌آید..؟ ✅ همراه با آثاری از 🔺عبدالحسین خسروپناه 🔻سید حسین شرف‌الدین 🔺محسن رنانی 🔻مقصود فراستخواه 🔺حسین کچوئیان 🔻شهریار زرشناس ➕یادبود شهادت سید محمدباقر صدر(ره) ➕معرفی کتاب «تاثیر مبانی کلامی بر الگوی پیشرفت» #انتشار_الکترونیکی_به_زودی #دیده‌بان_49 ⚜️ @Taammolat74 ⚜️ @didebane_andisheh