تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۳ رسول‌خدا (ص) فرمودند: «هرکدام از بندگان که در نمازش به خدا توجّه ندارد، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده‌ی من! چه‌کسی را طلب می‌کنی؟ آیا پروردگاری غیر من و رقیبی جدای من می‌خواهی؟ یا بخشنده‌ای را جز من سزاوار می‌دانی؟ در حالی‌که من بزرگوارترین گرامیان و بخشنده‌ترین بخشندگان و برترین کرامت‌کنندگان هستم؛ تو را جزایی دهم که مقدارش به شماره نمی‌آید. رو به من کن و به‌سوی من پیش بیا؛ من و ملائکه‌ام نیز به‌سوی تو پیش می‌آییم. پس اگر بنده به‌سوی خدا روی آورد، گناه غفلتی که از او سر زده‌بود، محو می‌شود. اگر دوباره در نماز غافل شود، خداوند دوباره گفته‌اش را برای او بازگو می‌کند. اگر مجدّداً آن بنده متوجّه نماز شود [و در آن به خدا توجّه نماید]، خداوند غفرانش را مشمول او گردانده و از خطایی که قبلاً مرتکب شده (غفلت از خدا)، درمی‌گذرد. پس چنانچه [در نماز] برای بار سوّم بی توجّهی کرد، خداوند مجدّداً گفته‌اش را برای او بازگو می‌کند و اگر مجدداً آن بنده متوجّه نماز شود [و در آن به خدا توجّه نماید]، خداوند گناهی را که قبلاً مرتکب شده (غفلت از خدا) می‌بخشد. و چنانچه برای بار چهارم در نماز غافل شود، خداوند و فرشتگانش از او اعراض کرده و [خداوند] می‌فرماید: «ای وای برتو! ای بنده من! من نیز از تو روی برمی‌گردانم، به‌سوی چه کسی روی می‌کنی»؟[۱] ----------------------------------- ۱.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۰۲. مستدرک الوسایل، ج۳، ص۳۴. بحارالأنوار، ج۸۱، ص۲۴۴.

تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۳ امام عسکری (علیه السلام): یعنی از مال و جاه و نیروی بدنی خود [زکات بده]. زکات مال همراهی با برادران مؤمنت است؛ زکات جاه و اعتبار این است اگر ضعیفان نیازی دارند که به علّت ناتوانی از برآوردن آن درمانده شده‌اند تو آن‌ها را به خواسته‌شان برسانی؛ زکات نیروی بدنی، آن است که اگر الاغ یا شتر برادر دینی‌ات در بیابان یا در راه مُرده و دادرس می‌خواهد و دادرسی هم نیست تا به او کمک کند، بارش را برایش حمل کنی؛ تو او را سوار نموده و برپا کنی تا به کاروان برسد. تو باید در انجام همه‌ی این موارد به موالات محمّد (و خاندان پاکش (علیهم السلام) اعتماد داشته‌باشی و بدانی که خداوند به‌واسطه‌ی موالات و دوستی با آن‌ها و بیزاری‌جستن از دشمنانشان، اعمالت را پاک و دوچندان می‌کند.[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۱۰. بحارالأنوار، ج۷۱، ص۲۲۸. بحارالأنوار، ج۹۳، ص۹. بحارالأنوار، ج۹۳، ص۶۸.

تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۴ امام علی (علیه السلام) از کسانی مباش که با عمل دنیایی و یا حتّی بدون عمل جویای آخرتند و توبه را به دلیل آرزوهای دراز به تأخیر می‌اندازند. آنان در دنیا سخن زاهدان و پارسایان را بر زبان دارند ولی در عمل مطابق مشتاقان دنیا عمل می‌کنند. اگر از دنیا بهره‌مند شوند سیر نخواهند شد؛ اگر ثروتمند باشند قانع نیستند. امربه‌معروف می‌کنند ولی خود آن را به جا نمی‌آورند. نهی‌ازمنکر می‌نمایند درحالی‌که خود از انجام منکر خودداری نمی‌کنند. صالحان و مردان پاک را دوست دارند ولی پیرو عمل آن‌ها نیستند. با گنهکاران دشمنند ولی خود یکی از آنان هستند. از مرگ به‌واسطه‌ی گناه زیاد گریزانند، با این‌حال پیوسته به کارهایی که ناپسند خداست اشتغال دارند. وقتی سرحال هستند از خودشان خوششان می‌آید امّا وقتی بیمار و گرفتارند ناامید می‌شوند. اگر دچار بلا شوند از روی اضطرار دعا می‌کنند، امّا اگر در رضا و فراوانی نعمت قرار بگیرند با غرور پشت به دعا می‌دارند. نفس سرکش آن‌ها زمام اختیار را از دستشان گرفته است نفس آن‌ها در آن مواردی که نسبت به آن گمان دارند، بر آن‌ها غلبه می‌یابد امّا در چیزهایی که به آن یقین دارند، غلبه نمی‌یابد. (منظور حقّانیّت آخرت است). اگر ثروت داشته‌باشند متکبّر می‌شوند. و اگر فقیر شوند ناامید می‌گردند. معصیت را پیش ولی توبه را به تاخیر می‌اندازند. عبرت‌گویی می‌کنند امّا خود عبرت نمی‌گیرند؛ در پند و اندرز مبالغه می‌کنند ولی پند نمی‌گیرند؛ فراوان حرف می‌زنند ولی کم عمل می‌کنند. در امور فانی سخت‌گیر امّا در مسائل دینی سهل‌انگارند؛ زیان واقعی را سود و سود را زیان می‌انگارند؛ از مرگ می‌ترسند ولی در فکر از دست‌رفتن فرصت نیستند؛ گناه دیگری را بزرگ می‌شمارند درحالی‌که همان گناه را از خود کوچک می‌دانند. اطاعت و فرمانبرداری خود را زیاد می‌انگارند درحالی‌که همان اطاعت را از دیگری حقیر و بی‌ارزش می‌دانند. همیشه بر مردم خورده می‌گیرند ولی در عین حال خویشتن را می‌ستایند؛ شب‌نشینی و عیش و عشرت را با ثروتمندان بیشتر از مجلس ذکر و یاد خدا با فقیران دوست دارند. راهنمای دیگران ولی خود گمراه هستند. أَتَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۱۶. بحارالأنوار، ج۷۵، ص۶۸.

تفسیر #نورالثقلین / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۴ محمّدبن‌عبدالجبار از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: به امام (علیه السلام) عرض کردم: «عقل چیست»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «چیزی (قوّه یا نیرویی) است که خدای مهربان به وسیله‌ی آن پرستش می‌شود و بهشت به وسیله‌ی آن به دست می‌آید». گفتم: «پس آنچه در معاویه بود چیست»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن زیرکی به کاربردن اندیشه در مسیر نادرست و در واقع شیطنت است؛ آن [نیرویی] شبیه به عقل است ولی عقل نیست».[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۲۴. الکافی، ج۱، ص۱۱.

تفسیر #نورالثقلین / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۴ امام صادق (علیه السلام): کسی‌که افکار بد و هوس‌آلود را از خود قطع نکند، از آسیب‌ها و خواسته‌های نفسانی‌اش خلاصی نجوید، شیطان را شکست نداده و در کنف حمایت و امان عصمت پروردگار وارد نشود، امر به معروف و نهی از منکر او اصلاح‌کننده نخواهدبود؛ چرا که اگر این صفات در او نباشد، هرگاه امر به کاری کند، همان [کار نیک] حجّتی بر علیه او به حساب آمده (چون خود عامل نبوده) و مردم نیز از آن نفعی نمی‌برند. چنانکه خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: أَ تَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ و به او گفته‌می‌شود: «ای خیانت‌کار! آیا چیزی که خودت به وسیله‌ی آن به نفست خیانت کرده و از انجام آن کوتاهی کرده‌ای را از بندگان من مطالبه می‌کنی؟! (آیا توقّع داری کار نیکی را که خودت انجام نداده‌ای، دیگران انجام دهند)»؟[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۲۴. مستدرک الوسایل، ج۱۲، ص۲۰۳. بحارالأنوار، ج۶۹، ص۲۲۳. بحارالأنوار، ج۹۷، ص۸۳. مصباح الشریعهًْ، ص۱۸.

تفسیر #نورالثقلین / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۴ پیامبر (ص): شبی که مرا به معراج بردند، مرا از کنار مردمانی عبور دادند که لبهایشان را با قیچی‌های آتشین می‌بُریدند. از جبرئیل (علیه السلام) پرسیدم: «این‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «این‌ها خطیبانی از اهل دنیا هستند که مردم را به کار نیک فرمان می‌دادند ولی خود را فراموش می‌کردند [و به آن کارهای نیک، عمل نمی‌کردند]».[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۲۶. بحارالأنوار، ج۶۹، ص۲۲۳.

تفسیر #البرهان / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۶ امام عسکری (علیه السلام): منظور از یَظُنُّونَ «یقدرون» است؛ یعنی کسانی که در نظر دارند ... به این جهت در آیه تعبیر یَظُنُّونَ آمده، که آن‌ها نمی‌دانند عاقبت کارشان چه خواهدشد و عاقبت کار، از آن‌ها پنهان است ... آن‌ها از روی یقین این را نمی‌دانند [یعنی نمی‌دانند وضع آن‌ها چه خواهدشد] به همین خاطر از اینکه دچار تغییرات شده و یا عوض شوند، احساس ناامنی کرده و خود را مصون و در امان نمی‌دانند. رسول‌خدا (ص) فرمود: «مؤمن همواره از پایان کار خود، ترسان است و تا زمان جان‌کندن و ظاهرشدن فرشته‌ی مرگ [عزرائیل] در نزد او، نسبت به رسیدن به رضوان الهی یقین ندارد».[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۳۲. بحارالأنوار، ج۶، ص۱۷۶. الإمام العسکری، ص۲۳۸ فیه: بالتفاوت.

تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۷ امام علی (علیه السلام) از امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مورد «خاص» و «عام» در کتاب خدا پرسیدند. امام (علیه السلام) فرمود: بعضی آیات خدا لفظ‌های مخصوص دارند و بعضی دیگر لفظ‌های عمومی؛ امّا گاهی بعضی آیات هستند که لفظ خاص ولی معنای عامّی دارند و گاهی لفظ عام و معنای خاص دارند. امّا نمونه‌ای از آیاتی که لفظ و ظاهر آن عمومی ولی معنای آن خصوصی است آن فرمایش خداست که فرمود: یا بَنی إِسْرائیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمینَ این لفظ، گرچه عموم را در برمی‌گیرد امّا معنای آن خاص است زیرا خداوند آن‌ها را فقط بر اهل زمان خودشان، با چیزهایی که به آن‌ها اختصاص داد نظیر مرغ بریان، ترنجبین، چشمه‌هایی که از سنگ جاری کرد و چیزهایی نظیر این‌ها برتری داده است.[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۳۶. القمی، ج۱، ص۴۶.

تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۸ امام عسکری (علیه السلام) شفاعتی برای به تأخیرانداختن مرگ پذیرفته نمی‌شود.[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۳۸. بحارالأنوار، ج۹، ص۳۱۰. تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۰؛ فیه: «من یشفع» بدل «لا تشفع». الإمام العسکری، ص۲۴۱ و البرهان؛ فیهما «یشفع لها» بدلٌ «لا تشفعوا».

تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۸ ۱. امام عسکری (علیه السلام) این آیه از هنگام مرگ [حکایت می‌کند] که شفاعت و فدیه‌ی مورد قبول واقع نشده و فرد نزدیک به مرگ را بی‌نیاز نمی‌کند؛ امّا در قیامت ما و خاندانمان تمام گرفتاری‌های شیعیانمان را برطرف می‌کنیم.[۱] ۲. پیامبر (ص): من کسانی را که گناهان کبیره‌ای غیر از شرک و ظلم مرتکب شده‌اند، شفاعت خواهم‌کرد.[۲] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۳۸. بحارالأنوار، ج۹، ص۳۱۰. تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۰؛ فیه «شیعتنا» زیادهًْ. ۲. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۳۸. نورالثقلین. بحارالأنوار، ج۸، ص۳۹.

تفسیر روایی / سوره مبارک #بقره / آیه ۴۹ امام عسکری (علیه السلام): از جمله عذاب‌های سخت بنی‌اسرائیل این بود که فرعون، آنان را به ساخت وساز با گل مجبور می‌کرده و چون فرعون می‌ترسید که آن‌ها از کارکردن بگریزند، فرمان داده‌بود تا آنان را غل و زنجیر کنند؛ آنها در چنین حالتی خشت‌ها را از پله‌ها به طبقات بالا می‌بردند؛ گاه می‌شد یکی از آن‌ها سقوط می‌کرد و جان می‌سپرد و یا زمین‌گیر می‌شد؛ امّا فرعونیان به [وضعیّت بد] آنان اعتنا نمی‌کردند. تا اینکه خداوند متعال به موسی (علیه السلام) وحی کرد: «به آن‌ها بگو هر کاری را با درود فرستادن بر محمّد (و خاندان پاکش (علیهم السلام) آغاز کنند تا آن کار بر ایشان سبک گردد». پس ایشان از آن به بعد چنین می‌کردند و آن عذاب برایشان تخفیف پیدا می‌کرد. و نیز موسی به هرکسی‌که فراموش کرده‌بود بر محمّد (و آل او (علیهم السلام) درود بفرستد و در نتیجه افتاده و زمین‌گیر شده‌بود، امر کرد که اگر خودش می‌تواند سخن بگوید، بر محمّد (و آل او (علیهم السلام) درود بفرستد و اگر توانایی آن را ندارد، فرد دیگری به نیابت او صلوات فرستد و او با ایستادن یا حرکت دست، آن درود بر محمّد (و آلش (علیهم السلام) را تأیید کند؛ آنها چنین کردند و سپس سالم شدند.[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۴۲. مستدرک الوسایل، ج۵، ص۳۳۸. بحارالأنوار، ج۱۳، ص۴۷. الإمام العسکری، ص۲۴۲. البرهان؛ فیه: «یضرّه ذلک» بدلٌ «تقلبه یدٌ».

تفسیر #البرهان / سوره مبارک #بقره / آیه ۵۷ امام عسکری (علیه السلام): آن‌ها در واقع به نفس‌های خود ستم می‌کنند چرا که [با نافرمانی] بهشت را برخود حرام کرده و خلود در آتش جهنّم را برخود واجب‌نموده‌اند.[۱] ----------------------------------- ۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۳۷۶. بحارالأنوار، ج۱۳، ص۱۸۲. الإمام العسکری، ص۲۵۷.