ّ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﺎن ﻣﺎدّه ﮔﺎزی اﺳﺖ ﮐﻪ در دو آﯾﻪ از آﯾﺎتﻗ ـﺮآ ن ﺑـﺎ واژ ۀ دود= (دخان)آﻣﺪه اﺳﺖ . ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، دﯾﻦ و ﻋﻠﻢ در اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﺘﻔﻖ اﻧﺪ ﮐﻪ " ﻫﺴﺘﯽ از ﯾﮏ ﻣﺎده ﯾﺎ ﯾـﮏ اﺻـﻞ ﺑـﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه، ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ دﯾﮕﺮی ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ". ﻋﻠﻢ ، در ﻣﻮرد ﻣﺎده ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ :ﮔﺎزی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻀﺎ را ﭘﺮ ﺳﺎﺧﺖ .ﻓﻀﺎی ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ آﮐﻨﺪه از ﮔﺎزی اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﭘﺨﺶ ﺷﺪه و ﺣﺎوی ذرات ﺑﺴﯿﺎر از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳـﻨﮕﯿﻦ و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎی ﺧﺎﮐﯽ اﺳﺖ، و ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﮐـﻪ ذرات آب در داﺧـﻞ اﺑـﺮ اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد، اﯾﻦ ذرات ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﻪ ﻏﻠـﯿﻆ درﻣﯽآﯾﺪ .ﭘﺲ ﻣﻨﻈﻮر از آب ﮐﻪ در آﯾﻪﻗ ﺮآ ن آﻣﺪه، ﻫﻤﺎن آب ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﭼﯿـﺰی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ . ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺮش را در آﯾﮥ 《وَ ﮐﺎنَ ﻋَﺮْﺷُﻪُ ﻋَﻠَﻰ اﻟْﻤـﺎء 》ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﻌﻨﺎی درﺳﺖ آن ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ . ﻋﺮش در ﻟﻐـﺖ دارای ﭼﻨـﺪ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ .ﺟـﻮﻫﺮی و دﯾﮕـﺮان ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ :ﻋﺮش ،ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﺳﺖ .درﺗ ﻨﺰﯾ ﻞآﻣﺪه اﺳﺖ :《ﻧَﮑﱢﺮُوا ﻟَﻬَﺎ ﻋَﺮْﺷَـﻬَﺎ 》 (ﻧﻤـﻞ :۴۱) ﻋﺮش، در ﻧﺎم ﻣﮑﻪ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ، ﺑﻨّـﺎ را ﻧﯿـﺰ ﻋـﺮش ﮔﻮﯾﻨـﺪ .اﺑﻮﻋﺒﯿـﺪه در ﺳـﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ :»ﻣﻌﺮوﺷﺎت و ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺮوﺷﺎت «، ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻗﺮﯾﻪ ای ﮐﻪ ﺧﺎﻟﯽ از ﺳﮑﻨﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد، ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ :»وَ ﻫِﯽَ ﺧَﺎوِﯾَﮥٌ ﻋَﻠَﻰ ﻋُﺮُوﺷِﻬَﺎ ...«)ﺑﻘـﺮه :259 (ﻋـﺮش، ﻣﻌﻨـﺎی ﻣﻠﮏ و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ دﻫﺪ .ﻋﺮش ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺮش ﺧﺪا ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ آن را ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ :»وَ ﯾَﺤْﻤِﻞُ ﻋَﺮْشَ رَﺑﮏَ ﻓَﻮْﻗَﻬُﻢْ ﯾَﻮْﻣَﺌِﺬٍ ﺛَﻤَﺎﻧِﯿَﮥٌ ...«)ﺣﺎﻗﻪ :17( از ﺑﯿﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻋﺮش، ﻣﻠﮏ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از اﺟﺮام آﺳﻤﺎن ﻫﺎ و زﻣﯿﻦ و ﻫﺮﭼﻪ در ﻣﯿـﺎن آنﻫﺎﺳﺖ، ﭼﻮن ﻗﺎﺑﻞ دﯾﺪ و ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺮش ﺑﻪ ﺑﻨّﺎ، ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از اﯾﺠﺎد آﺳﻤﺎن ﻫﺎ و زﻣﯿﻦ و ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ آن ﻫﺎﺳﺖ، ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳـﺖ بنابراین ﻣﻌﻨﺎی »وَ ﮐﺎنَ ﻋَﺮْﺷُﻪُ ﻋَﻠَﻰ اﻟْﻤﺎء « ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪا ﻣﻠﮏ ﺧﻮد را ﺑﺮ روی آب ﻧﻬﺎده اﺳـﺖ .ﻣﻠـﮏ ﺧﺪا آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روی آب ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ه اﺳﺖ . ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ آب را آﻓﺮﯾﺪ و ﻫﻤـﺮاه آن ﻋﻨﺎﺻـﺮ دﯾﮕـﺮ را آﻓﺮﯾـﺪ، ﺳﭙﺲ در آن ﮔﺮﻣﺎ ﻧﻬﺎد و از آن ﺑﺨﺎر ﺧﺎرج ﮐﺮد .آن ﺑﺨﺎر اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ از آن ﺑﺨﺎر اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ، ﻋﺮش ﺧﻮد را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد ﮐـﻪ ﻣﻠـﮏ آﺳـﻤﺎن ﻫـﺎ و زﻣـﯿﻦ اﺳـﺖ ).اﻟﺨﻄﯿـﺐ، 2631ش، ص83 ـ 92 ﻋﺮش ﺧﺪا ﺑﺮ آب ﺑ ﻮد، و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻟـﺖ دارد ﺑـﺮ آﻧﮑـﻪ ﻋـﺮش و #آب ﭘـﯿﺶ از ﺧﻠﻘﺖ آﺳﻤﺎن ﻫﺎ و زﻣﯿﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ، و آب ﺑ ﻪ ﻗﺪرت ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣﺘﻌـﺎل در ﺟﺎﯾﮕـﺎه دﯾﮕﺮى ﺑﻮده ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ ﻪ ﮐﻤﺎل ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ آن را در آن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﮕﺎه ﻣﯽ داﺷﺘﻪ، و اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺮت ﺑﺮاى ﻣﻨﮑﺮان اﺳﺖ .(ﻃﺒﺮﺳﯽ، 1372ش، ج5، ص218) ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪن و ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪه ﺷﺪن زﻣﯿﻦ در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ﻋﺠﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ، اﻣﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ واﺿﺢ ﺗﺮ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﻮد : "ﭘـﺲ از آﻧﮑـﻪ ﺗﻤـﺎم ﺳﻄﺢ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ در زﯾﺮ آب ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺗـﺎ آن را از زﯾﺮ آب ﺑﯿﺮون آورد ﮐﻪ ﺻﺤﻨﮥ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮﺟ ﻮدات ﻣﻬﯿﺎ ﮔﺮدد، اوﻟﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ای ﮐﻪ از زﯾﺮ آب ﺳﺮ ﺑﯿﺮون آورد، ﻫﻤﺎن ﻣﮑﺎن ﻣﻘﺪس ﮐﻌﺒﻪ و ﺑﯿﺖ اﷲ اﻟﺤﺮام ﺑـﻮد " .اﯾـﻦ واﻗﻌـﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪۀ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ و ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ آن ﺑﺮای ﻫﻤﮥ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺖ . ﻧﮑﺘﮥ ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺧﺸﮑﯽ ﻫﺎ در ﯾﮏ زﻣﺎن رخ ﻧﺪاده ﺑﻠﮑـﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ای ﺷﺮوع و اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎزﯾﻦ، ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄـﻪ ای از زﻣـﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻃﻮاف ﺑﻪ دور آن، ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻌﺒﻪ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﯾﮥ »إِنﱠ أَولَ ﺑَﯿْﺖٍ وُﺿِﻊَ ﻟِﻠﻨﱠﺎسِ ﻟَﻠﱠﺬِی ﺑِﺒَﮑﱠﮥَ ﻣُﺒَﺎرَﮐﺎً وَ ﻫُﺪًى ﻟِﻠْﻌَﺎﻟَﻤِﯿﻦَ «(آل ﻋﻤﺮان :96) ﯾﮑﯽ از ﻧﺎم ﻫﺎی ﺷﻬﺮ #ﻣﮑﻪ، ام اﻟﻘﺮی اﺳﺖ و در دو آﯾﻪ ازﻗ ﺮآن ﻣﺠﯿ ﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻧـﺎم اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ : وَهَٰذَا كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَىٰ وَمَنْ حَوْلَهَا ۚ وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ ۖ وَهُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ این ‌قرآن کتابی است که آن را فرستادیم تا مایۀ خیر و برکت باشد و مؤیّد کتاب‌های آسمانیِ موجود* و تا به مردم مکه و ساکنان اطرافش هشدار دهی و... . البته کسانی که آخرت را باور دارند و مراقب نمازهایشان هستند، قرآن را هم باور دارند. (انعام : ۹۲) وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَىٰ وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ ۚ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ بله، قرآن را به زبان رسای عربی فرستادیم تا مردم مکه و ساکنان اطرافش را هشدار بدهی و بترسانی از روز جمع‌شدنِ همگان که جای هیچ شک‌وشبهه‌ای در آمدنش نیست. عده‌ای در بهشتِ سرسبزند و عده‌ای در جهنمِ سوزان. (الشوری : ۷) ام اﻟﻘﺮی ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدر آﺑﺎدی ﻫﺎ و اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ و اﺻﺎﻟﺖ ﺷﻬﺮ ﻣﮑﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺑـﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ و آﺑﺎ