مقصود سوره #ابراهیم
پس از آن‌که ارکان شرک تخریب، و جهان بینی و ایدئولوژی جاهلانه¬ای که بزرگان شرک و کفر رهبری می¬کردند، نقد و ابطال شد، فرصت گفتگوی مستقیم با مردم فراهم آمد، تا برای نجات آن‌ها از تاریکی¬ها اقدام فرهنگی و تبلیغی صورت گیرد. خدای متعال سوره را برای تبیین دور جدیدی از وظیفۀ پیامبر اکرم9 در این باره نازل کرد. در این جهت چون عموم مردم نگاه به بزرگان و سادات خود دارند، خدای متعال آن‌ها را به مسئولیت مستقیمشان در پذیرش هدایت واقف می¬کند. هم‌چنین توضیح می¬دهد مخالفت با راهبری¬های پیامبر9 مخالفت با الوهیت توحیدی پروردگار است.
#محتوای سوره #ابراهیم
سوره به پنج بخش تقسیم می¬شود:
1. آیات 1- 4: مأموریت جدید پیامبر9؛ اقدام عملی برای بیرون بردن مردم از تاریکی‌ها
این بخش بیان مأموریت پیامبر اکرم9 در بیرون بردن مردم از تیرگی¬ها و واردکردن ایشان به روشنایی¬هاست؛ روشنایی¬هایی که به مدد قرآن، با اجازۀ پروردگار و با عنوان راه خدای غلبه ناپذیر و ستوده، که مالک آسمان¬ها و زمین است، شناخته می¬شود. هم‌چنین در این آیات به مقابلۀ کافران توجه داده می¬شود، که نه تنها به دنبال آن هستند جلو حرکت مردم در راه خدا را بگیرند؛ بلکه می‌خواهند آن را کج نیز نشان دهند. بنابراین آیات، دو گونه اقدام عملی در جامعۀ مکه در حال شکل گرفتن بود: الف) اقدام پیامبر9 برای اصلاح مردم؛ ب) اقدام منفی کافران برای ناکام گذاشتن اصلاحات پیامبر اکرم9 موافق برنامۀ وحی.
2. آیات 5- 18: راهبری پیامبر9 در این مرحله با تبیین همین مرحله در رسالت موسی7
بخش دوم آیات، به مشابهت این مرحله از رسالت پیامبر9 با رسالت موسی7 توجه می¬دهد: وی نیز مأمور هدایت مردمش برای خارج‌شدن از تیرگی¬ها و رفتن به سوی نور بود. او این اقدام را با یادآوری نعمت¬های خدا به قومش در دفع بلاهای فرعونیان انجام داد. موسی7 هم‌چنین از عبرت دعوت دیگر انبیا و آزاری که کافران قومشان متوجه آن‌ها کردند و سعی در ناکام گذاشتن اقدامات اصلاحی داشتند، سخن گفت. وی بیان داشت این مقابله تا مرز تهدید انبیا به تبعید پیش رفت، اما خدا در نهایت با اقدام به‌موقع، پیامبرانش را پیروز و دشمنانشان را نابود کرد؛ چنان‌که در رستاخیز آن‌ها را با جهنم سوزان عذاب خواهد کرد. خدای متعال با تشبیه اقدامات بی¬حاصل کافران به خاکسترهایی در مسیر تندباد، این بخش از سوره را به پایان می¬برد.
3. آیات 19 – 30: تبیین سرانجام پیروی مستضعفان از مستکبران
این بخش در مقام تبیین سرانجام پیروی مردم عادی و ضعیف از کافران مستکبری است که برای گمراه‌کردن مردم می‌کوشند. خدای متعال پس از بیان قدرت خود در نابودی انسان¬ها و آوردن مخلوقات جدید، از درگیری مردم ضعیف با این مستکبران و شیطان در رستاخیز پرده برمی¬دارد و توضیح می¬دهد این بحث¬ها حاصلی ندارد و همگی گرفتار آتش و در عذابند؛ در حالی که او مؤمنان شایسته‌عمل را در بهشت داخل، و با کرامت و سلامت با آن‌ها برخورد می-کند. به دنبال این معنا و در جهت تبیین قوت و ثبات جریان ایمان و ناپایداری جریان کفر، آن دو را به دو درخت تشبیه می¬کند که اولی بسیار ریشه¬دار و سربلند و پرثمر است و دومی بی¬ثبات و سست در پایان این بخش به نقش ناسپاسان نعمت¬ها در کشاندن دیگران به سوی هلاکت، سخن گفته است. برای این گروه که اعمالشان دقیقاً در مقابل پیامبران است، فرجامی سخت را یادآور می¬شود.
4. آیات 31- 41: دستور مؤمنان به نماز و انفاق
خدای متعال در این بخش پیامبر9 را مأمور ابلاغ دو دستور به مؤمنان می¬کند: اقامۀ نماز و پرداخت صدقه. آن‌گاه برای راهنمایی مردم، پایه¬های کلامی و اعتقادی این دستور را توضیح می‌دهد؛ از نقش¬های خدا در آفرینش آسمان¬ها و زمین، از رزاقیت وی به مردمان و از تسخیر پدیده¬ها به سود انسان یاد می¬کند. چون مردم مکه به‌طور ویژه مشمول عنایات ربانی بوده¬اند و با وجود ناامنی فراوان دیگر مناطق، از آرامش و امنیت برخوردار بودند، و با وجود قرار داشتن در منطقۀ غیرقابل کشاورزی، روزی بهتری نسبت به دیگر مناطق کسب می¬کردند، و ریشۀ این داشته¬ها را ابراهیم و اسماعیل8 می¬دانستند، در آیات، به این بخش از نعمت¬های خدا به این گروه از مردم مکه و دعاهای ابراهیم7 در حق آن منطقه یاد می¬کند، تا با بر¬انگیختن روح شکرگزاری در مردم مکه، آن‌ها را برای اجرای فرمان¬های مذکور آماده کند.
5. آیات 42-52: دلداری پیامبر9 و مؤمنان
این بخش در مقام دلداری پیامبر9 و مؤمنان است. آیات از عذاب قطعی کافران مورد اشاره در سوره سخن می¬گوید و این‌که تأخیر در عذاب به معنای نادیده‌گرفتن تنبیه آن‌ها نیست. در نهایت سوره با بیان مقصود، در بخش مقصود سوره گذشت، پایان می¬پذیرد.